Profiel penologie
Hoofdstuk 1: gemeenschapsstraffen
Deel 1: straffen in de gemeenschap
Verplichte literatuur:
Beyens, K., & Maes, E. (2020). Het lappendeken van tien jaar strafuitvoering in België. Panopticon,
41(1), pp. 30-36.
Beyens, K., & Roosen, M. (2017). Electronic monitoring and reintegration in Belgium. European
Journal of Probation, 9(1), 11-27.
Richter, M., Ryser, B., & Hostettles, U. (2021). Punitiveness of electronic
monitoring: Perception and experience of an alternative sanction. European Journal of Probation,
9(1), 262-281.
1. Community punishment/sentences – what’s in a name?
Recommendation CM/Rec (2017) 3 on the European Rules on community sanctions
and measures:
The expression “community sanctions and measures” means sanctions and measures which
maintain suspects or offenders in the community and involve some restrictions on their liberty
through the imposition of conditions and/or obligations. The term designates any sanction
imposed by a judicial or administrative authority, and any measure taken before or instead of a
decision on a sanction, as well as ways of enforcing a sentence of imprisonment outside a prison
establishment.
-> beperkingen van vrijheid door opleggen van voorwaarden en verplichtingen. Sanctie die
kan opgelegd worden door rechterlijke of administratieve macht (GAS). Elke straf die
betrekking heeft op het uitvoeren van een straf buiten de gevangenis of gesloten instelling.
-> Straffen in de samenleving/gemeenschap
Welke straffen in België?
• Probatiestraf
• Leermaatregelen
• Autonome straffe
o autonome werkstraffen
o ET
o autonome probatie
2. Waarom voorkeur aan gemeenschapsgerichte straffen (GRS)?
Waarom gevangenisstraf vermijden?
Penologische argumentatie
• Negatieve effecten van gevangenisstraf
o Stigmatisering, spiraal van uitsluiting en achterstelling, psychische en
sociale schade aan gedetineerde en familie
o Quid probleemoplossing, re-integratie, herstel?
o Vrijheidsberoving moet de uitzondering blijven → GS als “ultimum
remedium”
o Vrijheid als grondrecht
→ op betrokkenen die ze moeten ondergaan, maar ook directe omgeving
• Effectiviteit gevangenisstraf wordt in vraag gesteld
o Creëert vooral bijkomende problemen en lost weinig op.
1
, o Is geen oplossing voor criminaliteitsprobleem, zowel globaal als
individueel. Zet mensen juist nog meer naar achter ipv naar voor.
Re-integratie: mensen na gevangenis terug in gemeenschap integreren. Bijkomend
probleem van gevangenisstraf.
Herstel: financiële compensatie, inzien wat ‘ik’ verkeerd heb gedaan (herstel aan slo en
aan zichzelf)
-> gevangenisstraf als ultimum remedium: brengt veel problemen met zich mee + vrijheid
is een grondrecht.
Systemische argumentatie (!!)
• GS is dure straf: 125€ tot 185€/dag (Tilburg) tot 218€/dag (Beveren, Marche-en
Famenne, Leuze) (Delterne, 2014);
• Justitieplan Geens (2015): gemiddeld 135€/dag
• Overbevolkte gevangenissen: kost per dag per inwoner zal lager zijn -> geen reden
om gevangenissen nog voller te steken.
o Heel veel miljarden in gevangenissen -> kunnen we dan beter niet een
betere oplossing vinden?
-> systemisch: omwille van het systeem (overbevolking, overbevraging van het systeem) -
hoe kunnen we zoeken naar andere mogelijkheden ipv gevangenisstraf
Discours: maximaal gebruik maken van gemeenschapsgerichte straffen
• ‘alternatieven’ voor de gevangenis
• ‘anders’ straffen
• Autonome straffen
Tot voormalig minister Van Quickenborne werd er veel gekeken naar alternatieve
oplossingen, Van Quickenborne heeft terug veel ingezet op oplsuiten.
3. Veranderende visie – veranderende terminologie
Begin begin jaren ’60 die veranderende visie
Terminologie
Alternatieven (voor de gevangenis)
• Voordeur en achterdeur: in plaats van gevangenis
o Voordeur: deur gevangenis zo lang mogelijk dichthouden
o Achterdeur: alles wat te maken heeft met voorwaardelijke
invrijheidstelling, vervroegde invrijheidstelling, …
• Niet-vrijheidsbenemende straf / maatregel / sanctie
o Lang gesproken over alternatieve maatregelen en sancties, omdat men
vond dat het toch niet écht een vervanger was voor de gevangenisstraf.
➔ in de schaduw van de gevangenis: de dood van het echte gevangenisverandere
karakter van die straf.
Internationaal: Community (based) punishment/ sanction / penalty / sentence / order
‘community payback’ -> veel meer dat straffende karakter.
-> vandaar in dit profiel gemeenschapsgerichte straffen (magistraten spreken vaak nog
over maatregelen of sancties).
2
,Gemeenschapsgerichte straf / sanctie / maatregel
Offender supervision
• ! daderbegeleiding
• Van meer begeleiding gaat men steeds meer over naar controle.
Van alternatieve maatregelen/sancties naar gemeenschapsgerichte straffen
Begonnen vanuit kritiek op de korte GS: mensen voor korte tijd uit sl halen -> gevolgen
ervan zijn disproportioneel voor gepleegde feiten. Die korte gevangenisstraffen wou men
vervangen.
• Bleef wel behouden, maar men is die minder gaan beginnen uitvoeren.
‘Klassieke’ straffen : vergelding – afschrikking
• Geldboete, uitstel, opschorting → niet-begeleidende straffen
o Mensen kregen dit ipv GV, maar ze kregen geen begeleiding
Eerste generatie ‘alternatieven’: probatievoorwaarden (vanaf jaren 60)
• Alternatieven voor de gevangenis - doelstellingen: Resocialisering – rehabilitatie –
re-integratie: vanaf jaren 1960
o Probatieassistent: Support, assist, befriend (ondersteunen, bijstaan,
vriend)
▪ Misdrijfplegers ondersteunen en bijstaan.
o Probatievoorwaarden → verbonden met GS
▪ Te soft, te weinig bestraffingskracht en geloofwaardigheid
(beschouwd door magistraten)
▪ Minimale toepassing
▪ ‘gunstmaatregelen’, toemaatje?? → net widening
▪ Tarief?
-> probatievoorwaarden leden niet tot vermindering gevangenisstraf
Tweede generatie → ‘intermediate sanctions’, ‘new generation’
• Straffen in de gemeenschap
o Tussen gevangenis en probatie
o Justitiële begeleiding → Controle, contractnaleving
o Zwaardere risicopopulatie: zwaardere problemeatieken waardoor men
meer op die controle begon in te zetten
o Autonome straffen: werkstraf, ET en autonome probatie
o Neorehabilitationisme → what works?
o ‘Transformation of rehabilitation’ (Garland, 2001)
• Probatieassistent wordt een ‘homo technicus’ (Durnescu, 2012)
o Toepassen gesofisticeerde programma’s → professionalisering,
‘objectificatie’, ‘case managers’
o Verzakelijking: van begeleiding naar toezicht
→ menselijke component verdwijnt
Autonome straffen
2002 : autonome werkstraf
2014 - 2016 : autonoom ET
2014 – 2016 : autonome probatiestraf
3
, ➔ Beyens & Maes (2020, pp. 30-26)
2021 : gedragstrainingen (cf. Van Gierdeghom (2021), aanvullende literatuur Canvas
-> leermaatregelen in kader van probatie ingevoerd, maar niet als autonome straf, 3 jaar
geleden omgevormd tot gedragstraining (drug-, agressieproblematiek -> moeten
gedragstraining van 20u volgen).
Beleid vandaag
2015 : Justitiehuizen (JH) en VCET (Vlaams Centrum voor ET) naar Vlaanderen
Alles wat met gemeenschapsgerichte straffen te maken sinds 2015 onder Vlaanderen.
Vlaams minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme Zuhal Demir
Federaal: minister Van Tichelt
! Risicotaxatie → RNR model: erg op ingezet sinds Demir
4
