Inleiding recht
Inhoudstafel
1. Inleiding: Wat is recht?................................................................................................................................................ 5
1. Objectief recht vs. subjectief recht........................................................................................................................... 5
A. Wat is het verschil?.............................................................................................................................................. 5
B. Objectief recht...................................................................................................................................................... 5
C. Subjectief recht.................................................................................................................................................... 6
2. Het recht opdelen..................................................................................................................................................... 7
A. Nationaal-internationaal-supranationaal............................................................................................................... 7
B. Publiek-privaat..................................................................................................................................................... 7
2. Fundamentele beginselen........................................................................................................................................... 8
1. Alleen personen hebben rechtspersoonlijkheid........................................................................................................ 8
A. Rechtssubjecten................................................................................................................................................... 8
B. Rechtsobjecten.................................................................................................................................................. 10
2. Bronnen van recht.................................................................................................................................................. 10
A. Materiële en formele bronnen van recht............................................................................................................. 10
B. Materiële en formele wetten............................................................................................................................... 11
3. Voorrangsregels in het recht.................................................................................................................................. 12
A. Inleiding.............................................................................................................................................................. 12
B. De hogere wet gaat voor op de lagere wet........................................................................................................ 13
C. De bijzondere wet gaat voor op de algemene wet.............................................................................................13
D. De nieuwere wet gaat voor op de oudere wet.................................................................................................... 14
4. Recht interpreteren................................................................................................................................................ 14
3. De grondwet.............................................................................................................................................................. 15
Inleiding...................................................................................................................................................................... 15
1. Basisbeginselen..................................................................................................................................................... 16
A. Rechtsstaat........................................................................................................................................................ 16
B. Soevereiniteit..................................................................................................................................................... 17
C. Scheiding der machten...................................................................................................................................... 17
D. Grondwettelijk, parlementaire en erfelijke monarchie........................................................................................ 18
2. De grondwet wijzigen............................................................................................................................................. 19
4. De bevoegdheidsverdeling (belangrijk voor examenvragen).....................................................................................19
1. De staatstructuur.................................................................................................................................................... 19
A. Van eenheidsstaat naar federale staat............................................................................................................... 19
B. Taalgebieden als leidraad.................................................................................................................................. 20
C. Twee soorten deelstaten.................................................................................................................................... 21
2. De bevoegdheden.................................................................................................................................................. 21
A. Inleiding.............................................................................................................................................................. 21
B. Basisprincipes van bevoegdheidsverdeling....................................................................................................... 22
C. De bevoegdheden.............................................................................................................................................. 22
3. Bevoegdheidsrechtelijke knopen........................................................................................................................... 24
A. Brussel............................................................................................................................................................... 24
B. Faciliteitengemeenten........................................................................................................................................ 24
5. De wetgevende macht............................................................................................................................................... 25
1
, Inleiding...................................................................................................................................................................... 25
A. “De” wetgevende macht bestaat niet.................................................................................................................. 25
B. Asymmetrische opbouw op deelstaatniveau...................................................................................................... 25
C. Belangrijk........................................................................................................................................................... 25
1. Samenstelling........................................................................................................................................................ 26
A. Federale wetgevende macht.............................................................................................................................. 26
B. Deelstaten.......................................................................................................................................................... 26
2. Statuut.................................................................................................................................................................... 27
A. Federale wetgevende macht.............................................................................................................................. 27
B. Deelstaten.......................................................................................................................................................... 27
3. Totstandkomingsproces wetgeving........................................................................................................................ 28
A. Federale wetgevende macht.............................................................................................................................. 28
B. Deelstaten.......................................................................................................................................................... 30
C. Werking in de tijd............................................................................................................................................... 31
D. Meerderheden.................................................................................................................................................... 33
6. De uitvoerende macht................................................................................................................................................ 35
Inleiding...................................................................................................................................................................... 35
1. Samenstelling........................................................................................................................................................ 35
A. Federale uitvoerende macht.............................................................................................................................. 35
B. Deelstaten.......................................................................................................................................................... 36
2. Bevoegdheid.......................................................................................................................................................... 36
A. Federale uitvoerende macht.............................................................................................................................. 36
B. Deelstaten.......................................................................................................................................................... 37
3. Totstandkoming besluiten...................................................................................................................................... 37
A. Federale uitvoerende macht.............................................................................................................................. 37
B. Deelstaten.......................................................................................................................................................... 38
4. Gedecentraliseerde besturen................................................................................................................................. 38
A. Deconcentratie en decentralisatie...................................................................................................................... 38
B. Bevoegdheid...................................................................................................................................................... 38
C. Provincies en gemeenten.................................................................................................................................. 39
5. Administratieve rechtscolleges (Art. 144-145 Ger W)............................................................................................39
7. De rechterlijke macht................................................................................................................................................. 40
Inleiding...................................................................................................................................................................... 40
A. Situering............................................................................................................................................................. 40
B. Afdwingbaarheid van subjectieve rechten.......................................................................................................... 40
1. Begrippen en beginselen....................................................................................................................................... 41
A. Rechtsmacht en bevoegdheid............................................................................................................................ 41
B. Onafhankelijk en onpartijdig............................................................................................................................... 41
C. Benoeming en ontslag....................................................................................................................................... 42
D. Rechtsmiddelen en kracht/gezag van gewijsde (Art. 1047, 1049-1050 Ger W.)................................................42
E. Vonnis vs. Arrest................................................................................................................................................ 43
F. Belangrijke beginselen....................................................................................................................................... 43
2. Gerechtelijke rechtscolleges.................................................................................................................................. 43
A. Inleiding.............................................................................................................................................................. 43
B. Kantons.............................................................................................................................................................. 43
C. Arrondissementen.............................................................................................................................................. 44
2
, D. Rechtsgebieden................................................................................................................................................. 45
E. België................................................................................................................................................................. 46
3. Procesverloop........................................................................................................................................................ 46
8. Internationaal recht.................................................................................................................................................... 47
Inleiding...................................................................................................................................................................... 47
1. Internationale verdragen........................................................................................................................................ 47
A. Soorten verdragen............................................................................................................................................. 47
B. Totstandkoming.................................................................................................................................................. 48
C. Bron van nationaal recht.................................................................................................................................... 48
2. Hoe afdwingbaar is internationaal recht?............................................................................................................... 49
3. Raad van Europa................................................................................................................................................... 50
A. Doel.................................................................................................................................................................... 50
B. Normen.............................................................................................................................................................. 51
C. Structuur............................................................................................................................................................ 51
9. Europees recht.......................................................................................................................................................... 52
Inleiding...................................................................................................................................................................... 52
A. Een korte geschiedenis...................................................................................................................................... 52
B. Wat maakt de EU zo bijzonder?......................................................................................................................... 52
1. Werking van de EU................................................................................................................................................ 53
A. Doelstellingen.................................................................................................................................................... 53
B. Bevoegdheden................................................................................................................................................... 54
C. Belangrijke principes.......................................................................................................................................... 54
2. Instellingen en instrumenten.................................................................................................................................. 55
A. Instellingen......................................................................................................................................................... 55
B. Instrumenten...................................................................................................................................................... 57
10. Beginselen van het privaatrecht.............................................................................................................................. 58
Inleiding...................................................................................................................................................................... 58
A. Wat is privaatrecht............................................................................................................................................. 58
B. Bronnen van privaatrecht................................................................................................................................... 58
1. Twee basisbouwstenen.......................................................................................................................................... 58
A. Het vermogen..................................................................................................................................................... 58
B. De verbintenis.................................................................................................................................................... 60
2. Belangrijke principes.............................................................................................................................................. 62
A. Aanvullend- Dwingend- Van openbare orde...................................................................................................... 62
B. Bijzondere wet- Algemene wet........................................................................................................................... 64
C. Termijnen........................................................................................................................................................... 64
11. Goederenrecht......................................................................................................................................................... 64
1. Voorwerpen, goederen, zaken en dieren............................................................................................................... 64
2. Indeling van goederen............................................................................................................................................ 65
A. Roerend vs. Onroerende goederen (Art. 3.46-3.49 BW)....................................................................................65
B. Naar eigenaar.................................................................................................................................................... 65
3. Zakelijke rechten.................................................................................................................................................... 66
A. Begrip................................................................................................................................................................. 66
B. Eigendom........................................................................................................................................................... 66
C. Erfdienstbaarheden............................................................................................................................................ 69
D. Vruchtgebruik..................................................................................................................................................... 69
3
, E. Erfpacht en opstal.............................................................................................................................................. 70
12. Verbintenissen......................................................................................................................................................... 71
1. Basisbeginselen..................................................................................................................................................... 71
A. Begrip verbintenis.............................................................................................................................................. 71
B. Bronnen van verbintenissen............................................................................................................................... 72
C. Modaliteiten van verbintenissen (Art. 5.139-5.148 BW, Art. 5.149- 5.155 BW)..................................................72
2. Verbintenissen met meerdere voorwerpen en subjecten.......................................................................................73
A. Verbintenissen met meervoudige voorwerpen................................................................................................... 73
B. Verbintenissen met meerdere schuldenaars...................................................................................................... 73
C. Verbintenissen met meerdere schuldeisers....................................................................................................... 74
3. (Niet-) nakoming van verbintenissen...................................................................................................................... 75
A. Nakoming van verbintenissen (Art. 5.194- 5.204 en 5.208- 5.209 BW).............................................................75
B. Niet-nakoming van verbintenissen (Art. 5.225 BW)............................................................................................ 75
4. Tenietgaan van verbintenissen.............................................................................................................................. 77
13. Overeenkomsten..................................................................................................................................................... 79
Inleiding...................................................................................................................................................................... 79
1. Totstandkoming, geldigheid en kwalificatie............................................................................................................ 79
A. Totstandkoming van de overeenkomst.............................................................................................................. 79
B. Geldigheidsvereisten (art. 5.27 BW).................................................................................................................. 79
C. Interpretatie, uitlegging en kwalificatie van de overeenkomst (art. 5.64-5.68 BW).............................................81
2. Niet-nakoming en einde......................................................................................................................................... 82
A. Niet-nakoming van de contractuele verbintenis.................................................................................................82
B. Tenietgaan van de overeenkomst...................................................................................................................... 83
3. Gevolgen van het contract voor derden................................................................................................................. 83
A. Relativeringsprincipe (art. 5.103-5.104 BW)...................................................................................................... 83
B. Afwijkingen......................................................................................................................................................... 83
14. Onrechtmatige daad................................................................................................................................................ 85
Inleiding...................................................................................................................................................................... 85
1. Algemene situering................................................................................................................................................ 85
2. Voorwaarden voor aansprakelijkheid..................................................................................................................... 86
A. Aanprakelijkheidsgronden.................................................................................................................................. 86
B. Schade (art. 6.24-6.29 BW)............................................................................................................................... 88
C. Oorzakelijk verband........................................................................................................................................... 88
3. Gevolgen: plicht tot schadeloosstelling (art. 6.30-6.31 BW)...................................................................................89
4. Samenloop en co-existentie................................................................................................................................... 90
4
,1. Inleiding: Wat is recht?
1. Objectief recht vs. subjectief recht
A. Wat is het verschil?
Het geheel van algemene De individualisering van de
gedragsregels opgelegd door een rechtsregel. Het is de aanspraak die
daartoe bevoegde overheid, die de een persoon ten aanzien van een
ordening van het maatschappelijk andere persoon aan het objectief recht
leven beogen en waarvan de naleving ontleent
afdwingbaar is. .
Jij vs. overheid Jij vs. andere burgers
Vb. gemeente volgt regels niet bij Jij vs. overheid
benoeming ambtenaar. Vb. je werkgever betaalt je niet.
Gebonden bevoegdheid Discretionaire bevoegdheid
Wat? Het recht zegt wat de overheid moet doen Het recht geeft de overheid wanneer aan alle
wanneer alle voorwaarden vervuld zijn. (geen voorwaarden voldaan is nog een beleidsvrijheid.
beleidsvrijheid)
Als A dan B
Gevolg? Je hebt een subjectief recht. Je hebt geen subjectief recht.
Overheidsoptreden kan marginaal getoetst worden
(controleren of de overheid redelijk/ zorgvuldig
gehandeld heeft).
B. Objectief recht
Kenmerken:
1. Algemeen
2. Gedragsregels
3. Opgelegd
4. Gedrag
5. Bevoegde overheid
6. Afdwingbaar
1. Algemeen
Recht is algemeen en onpersoonlijk
Logisch, anders zou het geen regel zijn
Waarborg tegen willekeur
o Soms wel individuele case in het achterhoofd
vb. bende van Nijvel: nieuwe wetten stemmen zodat de zaak niet dreigt te verjaren en ze de daders nog
steeds zouden kunnen oppakken (wetgever maakt een wet die algemeen geldt voor iedereen die zo’n
soort misdrijf pleegt maar wel met die zaak in het achterhoofd).
2. Gedrag
Recht beoordeelt (uitwendig) gedrag …
o Geen gedachten (zolang ze niet veruitwendigd worden in gedrag of meningen -> geen sanctie)
… van rechtssubjecten: houders van rechten en plichten
o Mensen (natuurlijke personen)
Mens vanaf de dag dat men levensvatbaar geboren wordt tot de dag dat men sterft.
o Door mensen gecreëerde juridische entiteiten (rechtspersonen)
Vb. een bedrijf, VZW
5
, !!! niet van rechtsobjecten (dieren, goederen,…): hebben GEEN subjectieve rechten
o Geen juridische verantwoordelijkheid
o Geen procespartij
o Vb. hond valt jou aan: je daagt het baasje voor de rechtbank, niet de hond
Rechtsobjecten kunnen wel houder van rechten en plichten zijn aangezien de wet aan hen
rechten ontleent, maar ze kunnen ze zelf niet afdwingen.
3. Opgelegd
Het recht legt je dingen op, recht heeft gezag, je moet er aan gehoorzamen
o Gebod vb. schuldig hulpverzuim (je moet hulp verlenen of verschaffen)
o Verbod vb. rookverbod
Wat verplicht het recht jou te doen of te laten? Is mijn best doen genoeg? Onderscheid:
Inspanningsverbintenis Resultaatsverbintenis
Wat? Zo goed mogelijk je best doen ook al is het al Je moet een bepaald resultaat leveren
dan niet bereikend van het resultaat onzeker
vb. chirurg
De norm
Beoordeling Meestal: Hoe zou een voorzichtig en Op basis van het resultaat
? redelijk persoon gehandeld hebben in Is het resultaat er niet (of is het niet goed),
gelijkaardige omstandigheden? dan bega je een fout.
“Culpa levis in abstracto” Tenzij overmacht
Vergelijken met een maatpersoon, Je kan er niet aan doen
een persoon in abstracto
Soms: Hoe zou je met je eigen goed zijn
omgegaan?
“Culpa levis in concreto”
Concrete persoon
Herkennen? Het is de norm Er is een duidelijk gebod/verbod
WEL aleatoir karakter: het te bereiken GEEN “aleatoir karakter”: het te bereiken
resultaat is onzeker resultaat kan met zekerheid vervult worden
Overeenkomst tussen partijen
Aleatoir karakter= een grote onzekerheid
4. Ordenend
Recht ordent de samenleving
5. Afdwingbaar
Recht trekt recht wat krom is (vb. iemand komt zijn afspraken niet na -> we kunnen dat afdwingen)
o -> afdwingingsvormen geven voorkeur aan rechtsherstel (Art. 1382 oud BW; Art. 5.83, 1° BW; Art. 5.224
BW; Art. 5.224 BW; Art. 5.234-5.236 BW)
Bij onrechtmatige daad
Bij overeenkomst
Maar ook in relatie met de overheid
o Maar soms ook schadeherstel nodig (Art. 5.86 en Art. 5.237 BW)
o En soms zijn er ook sancties (sanctie heeft bijkomend leed als toevoegend element)
Publieke straffen:
Straf 1: (repressieve) vrijheidsberoving
o Niet elke vrijheidsberoving is een straf! vb. internering, opname geesteszieke
Straf 2: vermogensrechtelijke straffen
Private straffen: kan in principe niet
C. Subjectief recht
Voorbeeld:
o Rechtsfeit: auto accident
o Objectief recht: wie een fout begaat en daardoor schade veroorzaakt, moet deze vergoeden.
o Subjectief recht: ik hebt recht op een schadevergoeding.
6
,2. Het recht opdelen
A. Nationaal-internationaal-supranationaal
Nationaal recht: recht in België gemaakt door Belgische parlementen, Belgische regeringen,…
o Als uitgangspunt: we zijn op Belgisch grondgebied, Belgische wetgever maakt hier de regels
Internationaal recht: een land of groep landen die samen een verdrag beslissen en maken, dat verdrag zal van
toepassing zijn in die landen zelf vb. binnen de VN
Supranationaal recht: landen sluiten verdragen, maar richten ook instellingen op die bevoegdheden hebben
binnen hun grondgebied en bindende beslissingen kunnen nemen. Vb. de Europese Unie: landen creëren samen
een markt en instellingen zoals het Europees Parlement die bindende richtlijnen voor lidstaten kan opstellen.
o Als uitzondering: omwille van de soevereiniteit. België is soeverein en beslist zelf over zijn wetten. Bij
invoering van internationaal recht is het aan België om te bepalen of dit van toepassing is. Andere landen
kunnen niet zomaar bepalen wat België moet doen.
B. Publiek-privaat
Privaatrecht:
Rechtsverhouding tussen 2 individuen
Privaat belang
Publiekrecht:
Verhouding burger en staat + organisatie van de staat
Publiek belang
Maar… het onderscheid vervaagt
o Onrechtmatige daad door overheid
o Overheid als ‘private contractant’
o …
!!! belang van het onderscheid blijft wel omdat
1. Dwingend karakter van publiekrecht
2. Eenzijdig karakter van publiekrecht
o Overheid kan beslissingen opleggen (en afdwingen), zonder dat hij eerst naar de rechter moet
3. Zwaardere verplichtingen in publiekrecht (dan in het privaatrecht)
o Het moet eerlijk blijven … vb. ABBB, openbare aanbesteding
4. Overheid neemt zelf initiatief om normenschending af te dwingen
7
,2. Fundamentele beginselen
1. Alleen personen hebben rechtspersoonlijkheid
A. Rechtssubjecten
Geen wettelijke definitie, wel aanwijzingen in BW
à Onderscheid tussen voorwerpen, dieren en personen
à Onderscheid lichamelijk (vb. zakdoek, drinkbus) of onlichamelijk (vb. intellectuele eigendom)
à Personen kan je verder opdelen in natuurlijke personen en rechtspersonen
à Enkel personen zijn rechtssubjecten
Rechtssubjecten zijn dragers van rechten en plichten
Rechtspersonen zijn juridische constructies opgericht door de wet of door natuurlijke personen
o Opgericht door de wet vb. de Vlaamse overheid
o Opgericht door natuurlijke personen vb. Coca, Cola
o Juridische constructies:
vb. Danone, KUL, Artsen Zonder Grenzen
Kunnen in hun eigen naam en voor eigen rekening optreden in het rechtsverkeer en hebben
een eigen vermogen.
Vb. iemand rijdt tegen de vrachtwagen van Coca Cola, dan kan Coca Cola in rechte
optreden
Binnen bepaalde grenzen:
Wettelijkheidsbeginsel
o Binnen de wettelijke voorwaarden handelen
o Wet kent beperkt aantal rechtsvormen
Rechtspersonen o Vb. NV, VZW
moeten deze 2 Doelbeperkingsbeginsel
beginselen o Rechtspersonen hebben een ‘statutair doel’
respecteren o En mogen enkel binnen dat doel handelen
Vb. als je een café opent dan is het statutair doel gekoppeld aan de
horeca, aan het kopen en verkopen van drank
8
, Wat is het nut?
o Een groep vrienden wil samen een restaurant oprichten.
o Ze doen dit als feitelijke vereniging. Dat is geen rechtspersoon, gewoon een groep mensen die elk voor
eigen naam en rekening werken, maar wel samen organiseren.
o Ze investeren in dat restaurant; een deel van hun eigen geld en een deel lenen ze bij de bank.
o Het restaurant blijkt na een tijdje een flop te zijn. De bank wilt zijn geld terug. De bank spreekt ieder van
hen individueel aan om het geld terug te betalen (aangezien ieder van hen uit eigen rekening geleend
heeft bij de bank). Iedereen is dus aansprakelijk voor het geheel. De bank kan hun hele vermogen
aanspreken (je auto, je huis,…)
o Indien diezelfde vriendengroep hun idee in een rechtspersoon in de wereld zetten, dan creëren ze
eigenlijk een aparte persoon; een rechtspersoon
o Ze geven hieraan een kapitaal. Ieder investeert 10K. De rechtspersoon leent ook nog wat geld bij de
bank.
o Stel het gaat dan niet goed met het restaurant, dan zal de bank bij de rechtspersoon komen klagen om
zijn geld. Indien de rechtspersoon dit geld niet in kas heeft, en dus niet kan terugbetalen, gaat de
rechtspersoon failliet. De persoonlijk vermogen van ieder individu wordt in dit geval wel gespaard.
Rechtssubjecten zijn dragers van rechten en plichten
o Maar een recht hebben wil niet steeds zeggen dat je het ook zelfstandig mag en kan uitoefenen.
Rechtsbekwaamheid: Heb je het recht?
Niet iedereen heeft dezelfde rechten bvb bij de verkiezingen mag niet iedereen gaan
stemmen (bvb jonger dan 16, geen Belgische nationaliteit)
Handelingsbekwaamheid: Mag je het recht zelf(standig) uitoefenen?
Het recht erkent u als iemand die zelf en zelfstandig kan optreden in het rechtsverkeer.
Als je jonger bent dan 18 jaar ben je niet handelingsbekwaam. Zij hebben wel rechten en
plichten maar mogen deze niet zelf uitoefenen, ze hebben daarvoor hun ouders nodig.
Wilsbekwaamheid: Kan je het recht zelf uitoefenen?
Ben ik in staat om het recht zelf uit te oefenen?
Stel je bent poepeloerezat en koopt heel impulsief een bus op Ebay, op dat moment ben
je handelingsbekwaam maar niet wilsbekwaam.
9
, B. Rechtsobjecten
Rechtsobjecten zijn geen dragers van rechten en plichten
Dus dieren zijn ook rechtsobjecten
We behandelen dieren zoals we lichamelijke voorwerpen zouden behandelen. We zeggen wel dat dieren
gevoelsvermogens hebben, maar juridisch gezien verschillen ze niet veel van een pakje zakdoeken.
Rechtsobjecten zijn geen dragers van rechten en plichten
o Maar kunnen voor rechtssubjecten aanleiding geven tot rechten en plichten
Het is niet omdat dieren rechtsobjecten zijn dat we ze geen bescherming gaan geven. Als je bvb
kijkt in de dierenwelzijnswet, zijn er wel strengere regels voor koop en verkoop van dieren dan bij
een pakje zakdoeken
In sommige gevallen worden dieren niet zomaar als lichamelijke voorwerpen gezien, maar toch
als wezens met gevoelsvermogens bvb een getrouwd koppel gaat scheiden, ze hebben 2
hondjes, dan moet er in principe net zoals voor hun kinderen, een verblijfsregeling gemaakt
worden voor de hondjes.
2. Bronnen van recht
A. Materiële en formele bronnen van recht
à Andere landen hebben andere
materiele bronnen van recht bvb in
sommige landen mag een gay
huwelijk niet
10
