HULPVERLENING EN CULTURELE DIVERSITEIT
Academiejaar: 2024-2025
Professoren: L. De Haene, J. De Leersnyder, P. Meurs
, Inhoudstafel
Hulpverlening en culturele diversiteit - Algemene leerdoelen ................................................................................. 1
1. Structurele ongelijkheid ....................................................................................................................................1
2. Impact van psychologen en pedagogen ............................................................................................................1
3. Een andere bril ..................................................................................................................................................2
4. Modellen van diversiteit ...................................................................................................................................2
4.1. Assimilatie/deficitmodel ..............................................................................................................................2
4.2. Kleurenblind/individualistisch model ...........................................................................................................2
4.3. Multicultureel/pluralistisch model ...............................................................................................................2
5. Multiculturele visie is essentieel .......................................................................................................................2
5.1. Essentieel voor cliënten ...............................................................................................................................2
5.2. Essentieel voor kinderen op school..............................................................................................................3
5.3. Essentieel voor collega's ..............................................................................................................................3
5.4. Essentieel voor onszelf .................................................................................................................................3
6. In lijn met hoogste APA (American Psychological Association) standaarden ...................................................3
7. Maatschappelijke puzzel ...................................................................................................................................3
Casusbespreking Ammar ......................................................................................................................................... 4
Culturele verschillen in het functioneren van de psyche .......................................................................................... 8
1. Culturele psychologie: wat is het en waarom hebben we het nodig? ..............................................................8
1.1. Wat is cultuur? .............................................................................................................................................8
1.2. En culturele psychologie?.............................................................................................................................8
1.3. Geen éénrichtingsverkeer ............................................................................................................................9
1.4. Waarom is dat zo?........................................................................................................................................9
2. Culturele verschillen in zelf-concept .................................................................................................................9
2.1. Zelf-concept en modellen van zelf ...............................................................................................................9
2.2. Onafhankelijke context: ideeën .................................................................................................................10
2.3. Interafhankelijke context: ideeën ..............................................................................................................11
3. Culturele verschillen in motivatie ...................................................................................................................12
3.1. Wanneer blijven we doorgaan? .................................................................................................................12
3.2. Voor jou of voor mij? .................................................................................................................................12
4. Culturele verschillen in agency........................................................................................................................14
4.1. Gebrek aan agency? ...................................................................................................................................14
4.2. Verschillende vormen van agency..............................................................................................................14
4.3. Kiezen of niet? ............................................................................................................................................15
5. Culturele verschillen in perceptie en cognitie .................................................................................................16
5.1. Een andere kijk op de wereld .....................................................................................................................16
5.2. De wereld anders begrepen .......................................................................................................................17
,Universality without uniformity ............................................................................................................................ 18
1. De kernboodschap uit cultuur psychologische studies ...................................................................................18
2. De positie van een individu in de culturele wereld .........................................................................................19
2.1. Implicatie 1: iedereen is multicultureel .....................................................................................................19
2.2. Implicatie 2: Intersectionaliteit doet ertoe ................................................................................................20
2.3. Implicatie 3: culturen zijn niet monolitisch ................................................................................................20
2.4. Implicatie 4: culturen zijn niet statisch ......................................................................................................20
2.5. Implicatie 5: opgelegde versus eigen betekenis ........................................................................................20
2.6. Implicatie 6: verschillen naargelang context ..............................................................................................21
2.7. Implicatie 7: participatie aan cultuur is niet gelijk aan identiteit ...............................................................21
2.8. Allemaal hetzelfde én verschillend ............................................................................................................21
3. ‘Nuttige’ competenties voor interculturele hulpverlening .............................................................................22
3.1. Cultureel geïnformeerd ..............................................................................................................................22
3.2. Niet wetend................................................................................................................................................22
Culturele dynamieken en culturele systemen ( + gezondheid) ............................................................................... 23
1. Hoe we samen cultuur doen: de enculturatie van kinderen ...........................................................................23
1.1. Culturele verschillen in dagelijkse ouderlijke praktijken ............................................................................23
1.2. Hoe ouder-kind interacties mee vorm geven aan de psyche .....................................................................25
1.3. Hoe instituties en producten mee vorm geven aan de psyche ..................................................................26
2. Fysieke gezondheid en het voorbeeld van traditional Chinese medicine .......................................................27
2.1. Algemene versus cultuursensitieve benadering van fysiek welzijn ...........................................................27
2.2. Verschillende culturele modellen van fysieke gezondheid ........................................................................27
2.3. Botsingen in culturele modellen van fysieke gezondheid (cultural clashes) ..............................................28
3. Mentale gezondheid en voorbeeld van het Kanaka Maoli model ..................................................................29
3.1. Algemene versus cultuursensitieve benadering van mentaal welzijn .......................................................29
3.2. Culturele modellen van geestelijke gezondheid ........................................................................................30
3.3. Botsingen in culturele modellen van mentale gezondheid ........................................................................30
Culturele modellen en cycli van ziekte en gezondheid: inzichten voor de praktijk ................................................. 31
1. Aspecten van (mentaal) welzijn over verschillende culturen .........................................................................31
1.1. Verschillen in aspecten van (mentaal) welzijn over verschillende culturen ..............................................31
1.2. Gelijkenissen in aspecten van (mentaal) welzijn over verschillende culturen ...........................................31
1.3. The symptom pool .....................................................................................................................................31
1.4. Symptoom, syndroom en idioom ...............................................................................................................32
2. Situering van & inzichten uit (mentale) ziekte & gezondheid in culturele cycli ..............................................34
2.1. Implicatie 1: mentale gezondheid in context .............................................................................................34
2.2. Implicatie 2: different ways to ‘fix it’..........................................................................................................34
2.3. Implicatie 3: cultural clashes and matches ................................................................................................34
3. Deze inzichten inzetten in interculturele hulpverlening .................................................................................35
3.1. Cultureel geïnformeerd ..............................................................................................................................35
3.2. Niet-wetend ...............................................................................................................................................35
,Migratie, acculturatie en uitsluiting ...................................................................................................................... 36
1. Migratie wereldwijd: omvang, aard, termen en begrippen ............................................................................36
2. Een traditionele blik op accculturatie .............................................................................................................37
2.1. Definitie en conceptualisatie van acculturatie ...........................................................................................37
2.2. Traditionele focus op attitudes en identiteit .............................................................................................38
2.3. Verschillende acculturatie-modellen .........................................................................................................39
2.4. Hoe accultureren attitudes en identiteiten? ..............................................................................................41
2.5. Integratie als ideaal?! .................................................................................................................................42
3. Uitsluitingsmechanismen in de context van migratie en acculturatie ............................................................43
3.1. De positie van etnisch-culturele minderheden in de samenleving ............................................................43
3.2. Het rad van ongelijkheid ............................................................................................................................45
3.3. Specifieke uitsluitingsmechanismen ..........................................................................................................45
Een cultureel-psychologische visie op acculturatie en bewustzijn .......................................................................... 48
1. Op naar een cultuur-psychologische benadering van acculturatie .................................................................48
2. Wat betekent deze visie op acculturatie voor de hulpverleningspraktijk? .....................................................49
2.1. (Mis)matches in culturele cyclus en welzijn ...............................................................................................50
2.2. Maar wat met die uitkomst-maten zelf?....................................................................................................51
3. Welke inzichten over onze eigen houding ten opzichte van migratie en acculturatie zijn belangrijk voor de
praktijk? .....................................................................................................................................................................52
3.1. Behoud de zelfreflectiviteit ........................................................................................................................52
3.2. Angst is noodzakelijk om een goede hulpverlener te zijn ..........................................................................52
3.3. Af en toe anderen kwetsen hoort er bij .....................................................................................................52
3.4. De balans tussen denkkaders .....................................................................................................................53
3.5. Van ignorance naar acceptance .................................................................................................................53
4. Cultureel geïnformeerd en niet-wetend zijn ...................................................................................................53
4.1. Cultureel geïnformeerd zijn .......................................................................................................................53
4.2. 5.2 Niet wetend/onderzoekend zijn...........................................................................................................54
5. Enkele stellingen .............................................................................................................................................54
Historische perspectieven in transculturele psychiatrie en psychotherapie ........................................................... 55
1. Transculturele geestelijke gezondheidszorg en psychotherapie ....................................................................55
2. Transculturele psychiatrie: historische fasering..............................................................................................55
2.1. Koloniale en comparatieve psychiatrie (fase 1) .........................................................................................55
2.2. Geestelijke gezondheid(szorg) in minderheidsgroepen (fase 2) ................................................................57
2.3. Post-koloniale antropologie van de discipline (fase 3)...............................................................................58
3. Historische ontwikkeling of actuele co-existentie? .........................................................................................58
Culturele regulatie van psychisch lijden en herstel: centrale probleemstelling ...................................................... 59
1. Sociale en culturele dimensies van lijden en herstel ......................................................................................59
2. Intersectie van cultuur en psychopathologie ..................................................................................................59
3. Intersectie van cultuur in interactieve processen in traject psychopathologie ..............................................60
4. Migratie en culturele identificaties .................................................................................................................60
5. Culturele differentiatie in de zorgrelatie .........................................................................................................61
,Basisvaardigheden en -houdingen in interculturele hulpverlening ........................................................................ 62
1. Zoeken naar verwevenheid met herkomst/oorsprong ...................................................................................62
2. Casus ...............................................................................................................................................................64
3. Etnopsychiatrie ...............................................................................................................................................65
4. Kernpunten .....................................................................................................................................................67
5. Het gelijkende en het verschillende van migratiegolven ................................................................................67
5.1. Specifieke migratiegolven, specifieke kwetsbaarheden ............................................................................67
5.2. Verwevenheid van oorsprongsgerichtheid en toekomstgerichtheid, herkomst en integratie ..................68
Culturele formulering: opzet en instrumentarium ................................................................................................. 70
1. Transculturele geestelijke gezondheidszorg en psychotherapie ....................................................................70
2. Diagnostische beeldvorming: person-centered etnography ...........................................................................70
2.1. Etnografische beeldvorming: exploratie sociale & culturele dimensies van lijden ....................................70
2.2. Etnografische beeldvorming: ontwikkeling van instrumentarium .............................................................71
3. Centrale thema’s in klinische implementatie van culturele formulering ........................................................73
4. Culturele formulering: klinische studies..........................................................................................................73
Casus Fadi ............................................................................................................................................................. 74
1. Casusomschrijving ...........................................................................................................................................74
2. Belangrijke thema’s .........................................................................................................................................77
2.1. Elementen van culturele formulering in gevalsbeschrijving ......................................................................77
3. Voorbeeld-richtvragen examen ......................................................................................................................78
Hulpverlening en culturele diversiteit: casusbespreking ........................................................................................ 79
1. Casus Emine ....................................................................................................................................................79
2. Belangrijke thema’s .........................................................................................................................................82
3. Thema’s toegepast op casus Emine ................................................................................................................83
Structurele competentie ....................................................................................................................................... 85
1. Structurele factoren in immigrant health en mental health ...........................................................................85
2. Van culturele naar structurele competentie ...................................................................................................89
2.1. Structurele competentie ............................................................................................................................89
2.2. Evolueren naar systemische interventie vanuit social justice-oriëntatie ...................................................89
2.3. Klinische vaardigheden ..............................................................................................................................90
Hulpverlening en culturele diversiteit: Preventieproject Eerste Stappen ............................................................... 92
1. Korte inleiding .................................................................................................................................................92
2. Culturele sensitiviteit in de opvoedingsondersteuning...................................................................................92
3. Meertaligheid als surplus en risico ..................................................................................................................93
4. Preventie als voorkomen van negatieve ontwikkelingen en als meer kans geven aan positieve ontwikkeling
93
5. Culturele sensitiviteit ......................................................................................................................................96
6. Semi-gestructureerde methode ......................................................................................................................97
7. Meest frequente thema’s ...............................................................................................................................97
, 8. Migratie: vorm en inhoud ...............................................................................................................................97
8.1. Vrouwen die door huwelijk kunnen migreren (“geïmporteerde bruiden”) ...............................................98
8.2. Vaders van de tweede generatie ...............................................................................................................98
8.3. Mannen die door het huwelijk konden migreren (“geïmporteerde bruidegom”) .....................................99
8.4. Kwetsbaarheid ...........................................................................................................................................99
8.5. Andere migratie, andere dynamiek............................................................................................................99
9. Onderzoek naar ontwikkelingsprofielen op 1 jaar ........................................................................................100
9.1. Conclusies: ...............................................................................................................................................100
9.2. Onderzoek naar lange termijn: effectmeting van preventieprogramma .................................................101
9.3. Grote conclusie: preventie helpt, is geen magie, maar helpt al heel wat ................................................101
10. Opbouw van fragiele contacten ....................................................................................................................101
11. Lange termijn effecten ..................................................................................................................................102
Hulpverlening en culturele diversiteit: diversiteit op school ................................................................................ 103
1. Structurele ongelijkheden in het onderwijs en mogelijke verklaringen........................................................103
1.1. De prestatiekloof: Vlaanderen kampioen ................................................................................................103
1.2. Pogingen om de prestatiekloof te verklaren ............................................................................................104
1.3. Wat verklaart de prestatiekloof dan wel? ................................................................................................105
2. Cultuur-psychologische inzichten en interventies ........................................................................................105
2.1. Werkzame bestanddelen: de psychologie van in- en uitsluiting ..............................................................105
2.2. Interventies in de schoolcontext ..............................................................................................................108
2.3. Voorbeeld interventie: Project Interculturele Schoolcultuur...................................................................109
Hulpverlening en culturele diversiteit: collaboratieve geestelijke gezondheidszorg ............................................. 110
1. Collaboratieve geestelijke gezondheidszorg: centrale ideeën ......................................................................110
2. Collaboratieve geestelijke gezondheidszorg: rationale en kernprincipes .....................................................110
2.1. Kernprincipe: laagdrempelige zorg ..........................................................................................................111
2.2. Kernprincipe: actieve participatie etnische/culturele/religieuze gemeenschappen ...............................111
2.3. Kernprincipe: Gelijkwaardig partnerschap ...............................................................................................112
2.4. Kernprincipe: cultuurresponsieve diagnostische beeldvorming en behandeling ....................................112
3. Schoolgebaseerde collaboratieve zorg voor vluchtelingenkinderen ............................................................112
Hulpverlening en culturele diversiteit: casusbespreking Gül ................................................................................ 114
1. Vragen ter reflectie .......................................................................................................................................116
2. Belangrijke thema’s .......................................................................................................................................116
, Hulpverlening en culturele diversiteit - Algemene leerdoelen
1. Structurele ongelijkheid
Veel structurele barrières leiden tot structurele ongelijkheid
Vlaanderen = grootste ongelijkheid in Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO)
- Onderwijs is lekkende pijplijn: uitval van onderwijs bij jongeren met vs. zonder migratieachtergrond:
jongeren van Turkse/Marokkaanse afkomst zitten minder in ASO en TSO-stromingen dan jongeren
van Belgische afkomst
- Turkse/Marokkaanse jongeren stoppen ook vaker vroegtijdig met school (geen diploma): 43% vs.
7,5%
Ook structurele ongelijkheid in gezondheidszorg: hogere prevalentie stoornissen mentale gezondheid (vooral
angststoornissen en depressie) en vinden minder vaak de weg
- Indien wel de weg gevonden hogere drop-out (quasi 2x) bij mensen met migratie achtergrond
- Zorgen dat hulpverlening afgestemd is op noden van deze groepen = grote uitdaging!
2. Impact van psychologen en pedagogen
Wij hebben sleutel in handen want kunnen die structurele ongelijkheid verminderen MAAR opleiding reikt
deze niet altijd aan
- Meeste studies/psychologische papers (93%) uit opleiding gebaseerd op studenten psychologie uit
universiteiten in West-Europa en Amerika
Bijna 70% samples in wetenschappelijke literatuur gebaseerd op mensen met
WEIRD-label (5% van de wereldpopulatie):
- White
- Educated
- Industrialized
- Rich
- Democratic
Bewust zijn dat dit niet zo representatief is als we werken met personen die
niet tot WEIRD-context behoren
1
,3. Een andere bril
Proberen andere bril te oefenen die NIET alleen WEIRD is ® we hebben allemaal WEIRD-bril door opvoeding,
opleiding, … Doen we door reflectie, opleiding, oefenen,…
Tweede bril aanleren die cultuursensitief is en hopelijk in praktijk kan gebruikt worden in 1-op-1-hulpverlening
en schoolse contexten
4. Modellen van diversiteit
4.1. Assimilatie/deficitmodel
Enige etnisch-culturele achtergrond die ertoe doet = die van meerderheidsgroep
- Gelijkheid bereiken we door deficits van anderen weg te werken en dat zij worden zoals wij bv.
anderstalige kinderen worden verplicht thuistaal niet meer te gebruiken
- Zorgt dat we beleid creëren waar we vragen dat mensen die anders zijn zich gaan aanpassen aan
witte meerderheidscultuur
4.2. Kleurenblind/individualistisch model
Achtergrond doet er niet toe ® iedereen is uniek individu
- Gelijkheid bereiken we door verschillen te negeren ® als we geen kleur zien, kunnen we niet
discrimineren
- Zet structurele gelijkheid weg alsof ze er niet is: ontkent realiteit en is nefast in hulpverleningsrelatie
4.3. Multicultureel/pluralistisch model
Volgens wetenschappelijke evidentie enige manier om tot positieve resultaten te komen!
- Alle etnisch-culturele achtergronden brengen waardevolle perspectieven mee
- Gelijkheid bereiken we door verschillen te erkennen en omarmen ® verschillen zien als meerwaarde
- Onderwijs & hulpverlening zijn ook cultureel product, zij bepalen ook mee wat de juiste manier is om
in de samenleving te staan
o Is er een mismatch?
5. Multiculturele visie is essentieel
5.1. Essentieel voor cliënten
Vaak sprake van micro-agressie, dingen die iemand doet wat iets klein lijkt maar kan grote impact hebben bv.
in Nederlands worden voorgesteld als anderskleurige maar anderen spreken in het Engels tegen persoon
Meta-analyse impact cultuur en identiteit in hulpverlening ® positieve effecten in studies!
- Houding van therapeut die cultuur en identiteiten ziet, erkent en herkent als meerwaarde in
praktijk, zich cultureel nederig opstelt, … = sterke verbetering band met cliënt, bevordering
uitkomsten en diepte van gesprekken, algemene competentie en tevredenheid met sessies
(hulpverlener als bondgenoot zien en verbinding voelen)
o Psychologische strekking maakt weinig uit, band is belangrijker
- Sleutelcomponent om mensen met andere culturele achtergrond in therapeutische relatie te houden
en te zorgen dat traject afgehandeld kan worden
2
,5.2. Essentieel voor kinderen op school
In assimilatie-visie/deficitmodel wedegedeert discriminatie op school. Door manier van handelen blijven we
witte meerderheidsperspectief als default zien, wat leidt tot problemen
- PISA-data 2018 voor kinderen uit 60 landen geheranalyseerd naar discriminerend klimaat op school
® resultaten tonen dat hoe meer ze discriminerend klimaat op school ervaren, hoe minder ze zich
thuis voelen op school (school belonging)
o Lagere school belonging zorgt voor lagere scores op taal en wiskunde in
PISA-testen
§ Ook jongeren uit witte meerderheid scoren lager als zij zien dat
anderen als mindere worden behandeld: school minder belangrijk
geacht, minder gevoel van thuis te voelen op school
- In welke mate heeft leerkracht aandacht voor socio-culturele achtergrond ® invloed op school
belonging, mentaal en fysiek welzijn, …
- Multiculturele aanpak op school zorgt voor betere uitkomsten in zowel minder- als
meerderheidsgroep
o Manier waarop leerkrachten omgaan met etnisch culturele achtergrond heeft positieve effect
op uitkomsten zoals klas management
- Kleurenblinde approach heeft geen of negatief effect, effecten houden het beste stand als leerkracht
steunende aanpak gebruikt
5.3. Essentieel voor collega's
Medewerkers in gezondheidszorg over 18 thema’s bevraagd ® mate waarin collega’s uit witte
meerderheidsgroep een multiculturele of kleurenblinde aanpak hanteren
Correlaties tussen aanpak en engagement met collega’s van kleur
- Kleurenblinde aanpak: daling engagement
- Multiculturele aanpak: stijging engagement
5.4. Essentieel voor onszelf
Hoe je zelf kijkt naar de wereld en hierin functioneert heeft te maken met hoe je zelf bent gesocialiseerd.
Ontdekken van eigen culturele biases & eigen culturele positie. Enkel door bewustzijn kunnen we onze eigen
culturele biases ontdekken.
6. In lijn met hoogste APA (American Psychological Association) standaarden
Sinds paar jaar heeft APA (die alles bepaalt) groot hoofdstuk over Equity, Diversity and Inclusion Framework
APA streeft naar een toegankelijke, rechtvaardige en inclusieve psychologie die menselijke rechten, eerlijkheid
en waardigheid voor iedereen promoot
Mission statement: to advance EDI through psychological science that champions through leadership,
innovation and excellence
7. Maatschappelijke puzzel
Hoe kunnen we iedereen in onze diverse maatschappij laten floreren?
Welke (onzichtbare) uitsluitingsmechanismen spelen een rol in gezondheid en onderwijs, en hoe kunnen we
die vermijden?
- Psychologie van in/exclusieve door hoe contexten omgaan met diversiteit
- Psychologie van acculturatie aan nieuwe socio-culturele contexten
3
, Casusbespreking Ammar
Een jongen van 17 jaar wordt aangemeld door een begeleider van het JAC (Centrum voor Algemeen Welzijnswerk,
Jongerenadviescentrum). Op school zijn er zorgen rond zijn frequente spijbelgedrag. Enkele leerkrachten op school zijn erg
bezorgd om zijn ontwikkeling: Ammar is voor hen een intelligente jongen, die evolueerde van een beroeps- naar technische
richting en die sterke cognitieve competenties toont. Tegelijk merken leerkrachten op dat Ammar zich steeds vaker
terugtrekt uit interacties met peers, zijn concentratie soms verstoord is en zijn schoolse prestaties sterker zijn gaan
fluctueren. De toename van het spijbelen baart de leerkrachten, de zorgcoördinator en het CLB-anker ernstige zorgen: ze
maken zich zorgen over het functioneren van Ammar tijdens de dagen van afwezigheid op school, Ammar lijkt immers
geïsoleerd te leven, met weinig bronnen van sociale steun. Als de begeleider van het JAC of een leerkracht die een
vertrouwensrelatie met Ammar opbouwde met hem proberen praten over het spijbelen en hem hun bezorgdheid
uitdrukken, vertelt Ammar dat hij ’s ochtends niet in staat is om op te staan. Hij vertelt geen initiatief te kunnen nemen om
uit bed te komen en geeft aan dat zijn slaap ernstig verstoord is. In afstemming met het JAC en tijdens initiële telefonische
contacten naar aanleiding van de aanmelding van Ammar bij ons team, wordt met het schoolteam en het CLB-anker
afgesproken dat het frequente spijbelen van Ammar niet tot een sanctie van uitsluiting uit de school zal leiden, en dat
primair wordt ingezet op de opstart van een psychotherapeutisch traject.
De toeleiding naar een ambulant traject binnen ons team verloopt erg moeizaam, omdat Ammar benadrukt dat hij geen
hulpverlening nodig heeft. Als uiteindelijk de begeleider van het JAC als brug optreedt, is Ammar bereid een eerste keer op
gesprek te komen. Tijdens dit eerste gesprek toont Ammar zich erg wantrouwend over psychotherapeutische
hulpverlening. Hij vertelt over zijn angst om naar het praktijkcentrum te komen, omdat hij hier niet gezien wil worden door
leden van zijn culturele en religieuze gemeenschap. Doorheen het hele verdere therapeutische traject zal deze angst een
thema blijven, waarin hij niet wil ingaan op vragen om (transnationale) familieleden of personen uit zijn culturele en
religieuze gemeenschap te betrekken als gesprekspartner in het therapeutische traject.
Tijdens initiële therapeutische gesprekken komen fragmenten van Ammar’s migratie- en traumageschiedenis in beeld.
Ammar kwam als twaalfjarige alleen in België toe. Zijn hele familie in zijn herkomstland Somalië spaarde geld bij elkaar om
een mensensmokkelaar te kunnen vergoeden die hem tot België zou brengen, omdat ze vreesden voor zijn rekrutering
door gewapende milities. Ammar was lange tijd onderweg, en tijdens onze gesprekken komt het verhaal van het
vluchttraject op de voorgrond te staan, sterker dan zijn familiale geschiedenis en ervaringen in het land van herkomst. Hij
vermijdt het vertellen over ervaringen als jongen in zijn herkomstland, en brengt enkel korte stukken familiegeschiedenis:
zijn opleiding in de koranschool, een uitgebreid familienetwerk waarin verschillende familieleden een rol opnemen in
opvoeding, en de rol van zijn vader en zijn grootouders in militair conflict.
In het vertellen van fragmenten van de vlucht toont Ammar herbeleving en tekenen van dissociatie, wanneer hij vertelt
over de ervaring van ernstig politiegeweld op zijn jonge lichaam, ademnood tijdens het verstopt zitten in een vrachtwagen,
verwondingen die zonder medische zorg bleven, uitputting tijdens lange staptochten, en nachten van koude en deprivatie.
Bij de exploratie van het symptomatisch functioneren vertelt Ammar over een sterk verstoord slaapritme, overprikkeling,
anhedonie, verlies van initiatief, en suïcidale cognitie. Tijdens zijn nachtelijke waken volgt hij de berichtgeving over zijn land
van herkomst, waar collectief geweld een dagelijkse bedreiging vormt voor zijn familieleden, en waarbij we exploreren hoe
Ammar’s nachten gekenmerkt worden door een sterke preoccupatie met visuele beelden van geweld. Ammar ervaart een
sterke schuld in het niet kunnen beschermen van zijn familie tegen het geweld, terwijl hij als oudste zoon die
verantwoordelijkheid draagt.
Ammar heeft relatief weinig andere sociale contacten: deze blijven beperkt tot een klein netwerk van enkele Somalische
jongeren die hem vaak aanraden om softdrugs te roken om te vergeten. Met de Belgische jongeren die samen met hem op
internaat verblijven is er weinig tot geen contact. Hij was wel lid van een voetbalclub, maar sinds kort niet meer: na de
terroristische aanslagen in Brussel werd zijn religiositeit een bron van bezorgdheid in de club. Van de clubleiding kreeg hij
de vraag niet meer aan te sluiten, in een periode waarin Ammar ook herhaaldelijk gecontroleerd werd door politie op de
inhoud van zijn rugzak op openbare plaatsen. Ammar vindt wel sociale steun in zijn religieuze betrokkenheid in de moskee.
Doorheen de gesprekken met Ammar verschuift hij de inhoud van de beelden van geweld op zijn telefoon naar religieuze
inhouden die hij online vindt: islamitische gebeden, adviezen en rituelen. Gradueel wordt zijn telefoon ook instrument van
een zoektocht naar het begrijpen van de politieke geschiedenis van zijn land en familie.
® Zijn frequente ervaringen bij niet-begeleide minderjarigen!
4
