SOCIALE ONGELIJKHEID
INLEIDING
• Sociale ongelijkheid heeft ook een geografische component
• Dynamische component: buurten worden gegentrificeerd
• Emancipatiestrijd van de Vlamingen t.o.v. de Walen (tweederangsburgers)
• Globale context: op welke manier speelt op wereldschaal vormen van sociale ongelijkheid een rol
o Andere verhoudingen dan het lokale of nationale niveau
o Lage middenklasse België = ondersten bij de inkomstenverdeling in België = de armen
o Op wereldvlak = percentiel 80 = 80% van de wereldbevolking is armer dan de armere
helft in België
o Dus op wereldvlak zijn wij rijk, zijn ook de armen in België rijk
• Insteek van de cursus: kijken op globaal vlak, globale ongelijkheid en de dynamiek die daardoor
ontstaat
Citaat in boek van Obama in aanloop van zijn politieke carrière
• Zwarte president, halfbloed: vader kwam uit Kenia en zijn witte moeder uit Amerika
o Studeerden beide op Hawaï en maakten Obama, maar voor zijn vader was een huwelijk
geregeld dus die moest terug naar Kenia en hij groeide op bij zijn moeder en grootouders
o Zijn moeder was sociologe/antropologe, zijn vader was een uitwisselingsstudent
o Ouders van zijn moeder accepteerden het ook niet dat een witte vrouw die studeerde een
relatie zou aangaan met een zwarte man uit Afrika
• Zijn moeder heeft wel een relatie met een andere Indonesische man want ze deed
doctoraatonderzoek in Indonesië
o Leefde voor een groot deel aan de rand van de falfella’s
• Dreams from my father = de vader die hij nooit gezien heeft → een geografisch portret
o Wat van een man verwacht wordt en wat van een vrouw verwacht wordt
o Het verschil tussen de jeugd van Obama en van Trump
• Sociale ongelijkheid op welke schaal?
o Vaak op de schaal van de natie/staat/stad bekeken
o Maar grote vormen van ongelijkheid moet je bekijken op wereldschaal
• In de cursus een soort van thematiek mee in gedachten houden om de ongelijkheid te zien als
een ongelijkheid die nationaal speelt, maar ook internationaal
• Voor een groot deel zijn de problemen waar we vandaag mee te maken hebben ook gevolgen van
de globale context waarin mensen bewegen, migratie plaatsvindt en waarin wordt gekeken naar
wie het goed heeft en wie het minder goed heeft
• Dus sociale ongelijkheid met nadruk op het globale niveau zonder de lokale context te
minimaliseren maar het lokale in een breder perspectief te plaatsen → keuze van de teksten
• Sociale ongelijkheid op wereldvlak
• Globale ongelijkheid die wij hier niet doorgaans zien in België
o In de middellandse zee zijn duizenden verdronken
▪ Vaak niet eens in het hoofdjournaal
• In België ook wel dramatische vormen van ongelijkheid
o Bv. in Gent: naast de treinsporen de huisvestiging van de Roma
• Overvolle bootjes = wekelijkse kost
o Mensen die omstandigheden ontvluchten
1
, • Achtergrond hoe de wereld gevormd is in ongelijkheid en gelijkheid dat ervoor zorgt dat er zo een
dingen gebeuren zoals massale migratie
• Die dynamiek brengt bepaalde dingen tot stand en zal bepalen hoe er in de toekomst dezelfde of
andere problemen opduiken
WAT IS SOCIALE ONGELIJKHEID?
• Om over ongelijkheid te spreken, ga je uit van een principiële gelijkheid, van een
gelijkheidsprincipe
o Voorwaarde: er is eerst een norm geïnstitutionaliseerd, een verwachtingspatroon en op
basis daarvan kan je beslissen wat gelijk of ongelijk is
o Bv. vroeger was het niet vreemd dat vrouwen of zwarten anders behandeld werden, nu is
de norm dat elke mens gelijk is
o Om te kunnen spreken over ongelijkheid moet je eerst kunnen spreken over gelijkheid
o We zien ongelijkheid als een probleem omdat we er van uit gaan dat bepaalde dingen
niet mogen verschillen
o Omdat we er van uit gaan dat gelijkheid de norm moet zijn → heeft niet altijd zo bestaan,
is niet overal zo nu, is kenmerk van de moderne maatschappij
o Onze visie op ongelijkheid heeft veel te maken met de manier waarop we gelijkheid zijn
gaan definiëren
• Onze maatschappij gaat uit van mensenrechten: zij kent een aantal rechten toe aan alle mensen
o Basisuitgangspunt: institutionalisering van de mensen rechten (Franse revolutie) →
iedereen wordt bepaalde rechten toegekend, iedereen dezelfde, niet de adel meer dan
de rest
o Bv. India kastensysteem: mensen gaan er van uit dat ze principieel verschillen
• Bepaalde verschillen worden sociaal relevant, bepaalde verschillen worden de basis voor
ongelijkheid, andere verschillen niet
o Er zijn vele vormen van verschil en sommigen zien we als ongelijk en anderen niet
▪ Blond vs. bruin haar is niet ongelijk, arm vs. rijk is wel structurele sociale
ongelijkheid
o Verschillen tussen mensen: sommige zijn sociaal relevant/legitiem, andere zien we als
ongelijkheid
▪ Bv. student: we maken een verschil tussen wie slaagt en wie niet, wie slaagt met
glans en wie maar net
▪ Bv. sport richt zich ook op verschil, de ene wint en de andere niet, zien we niet
als ongelijkheid
• In bepaalde contexten worden bepaalde eigenschappen of verworvenheden “resources” of
“properties”, andere niet
o Hoe ziet een levensloop eruit o.b.v. een aantal factoren, welke mensen zitten aan de
gunstige zijde en welke mensen niet?
▪ Diploma halen of drop-out
▪ EU identiteitskaart of niet
▪ Geboorteland, kan je u vrij bewegen
▪ Palestijnen worden uitgesloten van sociale voorzieningen puur door nationaliteit
2
, o In de curus op zoek gaan naar resources en properties die een sociaal relevant verschil
maken, kansen bepalen
o Welke papiertjes bepalen die resources en welke sluiten dat uit?
▪ Heb je een Belgisch paspoort of niet? Dan kan je bijna overal naar toe
▪ Heb je een Congolees paspoort? Dan kan je niet zomaar overal naartoe reizen
▪ Bewegingsvrijheid van niet-Europa of niet-Amerika is heel beperkt
• Sociale ongelijkheid heeft te maken met in- en uitsluiting: met erbij horen, er niet bij horen, er niet
helemaal bij horen
o We moeten dus op zoek naar die sociale eigenschappen, sociale mechanismen die er
voor zorgen dat bepaalde dingen relevant worden → dat je op basis van die eigenschap
meer kan krijgen dan een andere
o Bepaalde mensen hebben toegang tot bepaald properties en anderen hebben het niet →
maakt sociaal en maatschappelijk een groot verschil: wordt je uit- of ingesloten, behoor
je tot de groep of niet
• Franse Revolutie: liberté, fraternité, egualité → gelijkheid is een basisprincipe sinds dan en vormt
de moderne sml
o Daarvoor was ongelijkheid het uitgangspunt: standen → adel die zichzelf reproduceert,
adel trouwde adel en was anders dan het plebs
▪ → ongelijkheid was een principe
o Werd ter discussie gelegd met de Franse revolutie → poging om gelijkheid als
uitgangspunt te nemen en wat dat niet beantwoord, af te schaffen
• Verklaring van de mensenrechten: aan alle mensen worden rechten toegeschreven, dus alle
mensen zijn gelijk…
o Stemrecht is voor iedereen, maar voor de vrouw pas sinds 1948
o Vanaf 1800 met het ontstaan van de moderne maatschappij vinden enkele principes
ingang
o Nog steeds monarchieën met onderdanen
• Dus je hebt bepaalde normen en waarden nodig vooraleer je van ongelijkheid kan spreken
• Aan de evolutie van de gevoeligheid voor ongelijkheid kan je ook zien hoe die normen en waarden
in de sml leven en welke belangrijker zijn en welke minder
• Sociale verschillen kunnen als legitiem gepercipieerd worden
o Wie de maatschappij bijvoorbeeld als een meritocratie ziet, zal inkomensverschillen
legitiem vinden
o Bv. sommige mensen verdienen meer geld dan anderen, vinden we vaak legitiem want
sommigen werken meer dan anderen en daardoor verdienen ze meer en dat is
rechtvaardig
o Kapitalisme heeft een systeem ontwikkeld waar verschil de wereld beter maakt → zet
mensen aan om hard te studeren/werken waardoor we er als geheel op vooruit gaan
o Ook sport, bedrijfsleven, wetenschap → legitiem zolang iedereen gelijke kansen heeft
gekregen in het begin
• Sociale verschillen kunnen ook als illegitiem gepercipieerd worden
o Bijvoorbeeld in termen van discriminatie (seksisme, racisme, “ageism”, enz.)
o Illegitiem: discriminatie o.b.v. huidskleur was tijdens de Apartheid volstrekt legitiem
o Bv. gender, homoseksualiteit lijkt tot vandaag nog legitiem
▪ Bv. in Amerikaanse leger is homoseksualiteit (de praktijk zelf) niet toegestaan
3
, o Nationalisme: Israël en Palestina → wonen op dezelfde grond maar gedifferentieerd door
afkomst
o Ageism: discriminatie o.b.v. leeftijd
▪ Bv. bepaalde leeftijd vooraleer je mag gaan stemmen, autorijden, alcohol,
huwen, seks
▪ OF je moet op een bepaald moment op pensioen, als je op oudere leeftijd een
auto-ongeluk hebt moet je opnieuw naar de rijschool, …
o Sociale ongelijkheid is nog niet zo lang een sociologisch thema, oudste artikel is uit jaren
80: hoe je wordt gediscrimineerd o.b.v. leeftijd
• Net als illegitiem gepercipieerde verschillen, kunnen legitieme verschillen geproblematiseerd
worden
o Hoe vindt de verdeling én erkenning van “resources” plaats?
o Welke maatschappij creëert en bouwt voort op welke sociale ongelijkheden?
• Welke mechanismen spelen een rol? Wat valt eraan te doen?
o Heel veel factoren die spelen, zowel waartegen we reageren en vinden dat het principieel
niet kan of iets dat bij de samenleving op zich hoort
• Waarop richt de cursus aandacht? → factoren die kansen van mensen bepalen
o Factoren die bepalen hoe een samenleving zich organiseert
o De plek waar je wordt geboren stuurt in belangrijke mate uw kansen
▪ Bv. als vrouw geboren in België of in Saoedi-Arabië
• Zelf partner en aantal kinderen kiezen
• Autorijden
• Een job kiezen en eigen geld verdienen
o Finland is het land dat het meest gelukkig is → puur bepaald door de plek
o Er zijn verschillen die onaanvaardbaar zijn of aanvaardbaar zijn en dat evolueert
o Zuid-Afrika en de Apartheid → twee aparte groepen: wit en zwart + sterke hiërarchie
▪ De afschaffing van Apartheid maakte deze verschillen illegitiem, daarvoor was
het wettelijk om een verschil te maken o.b.v. huidskleur
o Me-too beweging: bepaalde verschillen o.b.v. gender worden in toenemende mate als
illegitiem ervaren, ter discussie gesteld
▪ Tot welke functies kunnen vrouwen doorgroeien die daarvoor uitsluitend voor
mannen waren
o Het verschil o.b.v. ras en gender kan niet meer legitiem zijn
• Interessante wisselwerking tussen wat men op een bepaald moment legitiem vindt en op een
ander moment illegitiem
o Enkele thema’s die op de agenda worden gezet
o Hier gender en is racisme al lang weg
o In Amerika is racisme nog heel actueel
4
