Samenvatting van alle lessen + slides.
Gedoceerd door professor Van Dijk.
16/20 behaald op examen zonder gebruik van handboek (was eigenlijk overbodig).
HC 1 | Rechtsfilosofie en middeleeuwen (tot de 20ste E)
Wat is rechtsfilosofie?
Wat is recht?
- Verschillende perspectieven
- Jurist
o Gaat uit van een intern perspectief
o Geheel van regels die neerslag vinden in de bronnen van het recht
▪ Wetten, gewoonten, principes
- Deze regels vinden toepassing in de praktijk van rechtspraak en rechtsleer
Sociologen
- Gaan vanuit een extern perspectief kijken naar het recht als sociaal fenomeen
o Gaat niet om de vraag wat geldend recht precies is
- De relatie tussen recht en de samenleving staat centraal
o Hoe beïnvloeden ze elkaar?
o Recht (nauw): maatschappelijke controle uitgeoefend door systematische
aanwending van macht
▪ Machtshebber gebruikt recht om controle uit te oefenen op de maatschappij
o Recht (breed): geheel van collectieve gedragingen en normen die het sociale leven
structureren
▪ Sociale regels
Filosofen
- Dubbele betekenis
o Germanische oorsprong: recht law in het Engels
▪ ‘Recht’ heeft meerdere betekenissen
- ‘Recht’ heeft een bepaalde, morele connotatie namelijk “recht-vaardigheid” => deze
connotatie die ontbreekt in het ENG
o Natuurrechtsleer onderzoekt de relatie tussen recht en moraliteit
▪ Noodzakelijk verband binnen deze stroming => recht en moraliteit
- Bestaand positief rechtsstelsel: een juridische ordening die feitelijk effectief is binnen een
bepaald grondgebied (bepaald door macht).
o Ordenende functie van recht, ook bij onrechtvaardigheid
o Relatie tussen macht, functie en recht => het recht heeft een ordenende functie en
heeft niet per se een link met rechtvaardigheid
▪ We kunnen de maatschappij ordenen zonder dat het rechtvaardig is
o Rechtspositivisme
Wat is rechtsfilosofie?
- Veel ≠ definities, maar geen enkele is alomvattend
- Via voorbeelden (filosofische teksten) kunnen we begrijpen wat rechtsfilosofie is en doet
o Primaire teksten (fragmenten) moeten we lezen om te begrijpen wat rechtsfilosofie
is
- Er zijn wel enkele grondvragen van het recht
1
, o Verband recht met moraliteit en rechtvaardigheid?
o Recht als machtsinstrument
o Hoe kunnen we juridische dwang rechtvaardigen?
o Wanneer moet men het recht gehoorzamen? Of juist ongehoorzaamheid tonen?
o In welke mate mag de overheid zich bemoeien met de levens van haar burgers?
Juristen buiten het kader
- Rechtsfilosofie moet niet volledig loskomen van de rechtspraktijk
o Er moet altijd een link zijn met de rechtspraktijk
o Juristen aanmoedigen om soms buiten de praktijk te staan en na te denken over
recht en wat ze doen
▪ Soms is het zinvol om afstand te nemen om bepaalde vragen te
beantwoorden
▪ Of om na te denken over bepaalde wetten en fenomenen
Deze vragen blijven onbeantwoord binnen het recht zelf, want het is een vraag over
het recht als mechanisme
De filosofische benadering
- Geen ander onderwerp dan waar juristen zich mee bezig houden
o Dezelfde thema’s worden behandeld
o Het verschil zit in de manier waarop ze naar de thema’s kijken
- DUS er is wel een andere benadering en perspectief
o Niet enkel intern perspectief vanuit het terrein van het recht
o Maar ook extern perspectief van buiten het recht => ‘over’ het recht
▪ Vb de rol van het recht
Afstand nemen van de materie
Wat is het verschil tussen rechtsfilosofie en rechtssociologie?
- Eerst filosofie plaatsen tegenover wetenschap
- Wetenschappers en sociologen geven een beschrijving van de werkelijkheid en zijn op zoek
naar de oorzaken van een fenomeen (de verklaring)
o Beschrijvend en verklarend
- Filosofie geeft geen verklaring! Ze gaan een bepaalde visie voorstellen over de wereld en
beargumenteren
o Materiaal bestaat uit argumenten om te bewijzen waarom de visie gevolgd moet
worden
▪ Verschillende ideeën en stromingen
o Zoeken naar de grondslag/basis van fenomenen
▪ Ethiek, wetenschap, recht
• Grondslag recht: wat is juridisch en wat is niet juridisch?
- Veel debat tussen filosofen + kritieken
Rechtsfilosofie
- Definitie
2
, - Aard
o Wat is recht? Hoe kunnen we het fenomeen karakteriseren?
- Reikwijdte
o Hoe ver gaat het recht? Wat behoort tot het recht en wat niet?
o Waar ligt de grens?
- Functie
o Doelen van het recht
- Legitimiteit
- Wat legitimeert de gelding van het recht?
1. De Middeleeuwen
Wat is de relatie tussen God en het recht?
Achtergrond
- Vandaag wonen we in een democratische rechtsstaat
o Maar wat was het vertrekpunt? Hoe zijn we gekomen tot deze vorm van organisatie?
▪ Historisch begrip van de grondslagen van onze huidige staat
- Noties van vrijheid en gelijkheid bestonden nog niet in het recht van de ME
o Zeker niet op niveau van het individu
- 2 belangrijke denkers: Aquino en Augustinus
Context: Feodalisme
- Vroege ME (5de E)
- Romeinse Rijk is net gevallen, nieuwe periode breekt aan
o Veel chaos door de instorting en de nieuwe vraag hoe we verder moeten
- Geestelijke macht bij de clerus en wereldlijke macht bij de keizer
- Standenmaatschappij onder leiding van de adel
o Heel belangrijk, bepaalt hoe je leven eruitzag
o Boeren en burgers onderaan
- Geestelijke macht bij de Rooms-Katholieke kerk
- Notie van rechten en plichten voor het individu bestond nog niet
o Er waren complexe relaties/verbanden tussen de standen
o Hiërarchisch systeem waar het individu geen plaats had, de stand waartoe men
behoorde stond centraal
▪ Daar ontleende men zijn identiteit aan, maar ook rechten en privileges
- Verdragen als Magna Carta (1215): bescherming collectieve privileges van adel tegen
aanspraken koning
o Volk (adel) beschermen tegen de grote centrale macht van de Koning
▪ Beperking van de absolute macht van de Koning
Res Publica Christiana (RPC)
- Rooms-Katholieke Kerk, Augustinus van Hippo
- Schrijft een boek over belangrijke thema’s waar we over nadenken
o Introduceert het begrip res publica Christiana: de internationale gemeenschap van
christelijke volkeren en staten
o Notie van collectiviteit van christelijke volkeren
3
, Res Publica1
o Idee van een ‘publiek goed’
o Zegt dat het Romeinse rijk geen legitimiteit had, omdat het is gecreëerd door
veroveringen en geweld
▪ Geen legitieme basis om een bestuur te vestigen
▪ De christelijke kerk is wel een echt Res Publica Christiana is dat wel!
• Hierin is het bestuur wel gevestigd op legitimiteit en geeft waarde
aan het welzijn van het volk
- Doctrine (RCP als denkkader) impliceert dat:
o Eenheid van geloof
o Hiërarchische structuur met aan het hoofd het heilige gezag van de paus
o De Kerk krijgt het heilige recht om “heidenen” te straffen en de wereldlijke overheid
verplichten mee te doen
Soevereiniteit
- Augustinus ook vaak geassocieerd met doctrine van goddelijke soevereiniteit
- Soevereiniteit: betekent het recht om “het hoogste gezag” uit te oefenen, zonder
verantwoording aan anderen
o De ultieme instantie waar geen kritiek op mag komen
- Soevereiniteit van God: God is de hoogste macht, Hij heeft de wereld geschapen
o Hij heeft het hoogste, ultieme macht over zijn schepping
- Vroeger nog het idee van een ‘actieve’ God
o Die voortdurend controleert en ingrijpt
o Besturende instantie die constant orde behoudt
Mensbeeld & maatschappij (van Augustinus)
- Best negatief
- De menselijke aard wordt gekenmerkt door het verhaal van Adam en Eva
o Oorspronkelijke zonde
o Pessimistisch, we zijn prooi van onze lusten en driften, hebzucht
o Het intellect brengt ons op het verkeerde pad, dus we kunnen van onszelf de
maatschappij ook niet organiseren
Maatschappij als verzameling van verdorven mensen
- Dit maakt een rechtvaardige samenleving
onmogelijk
Augustinus over de Staat
- Gaat roversbendes gelijkstellen met de staat (de staat is enkel groter en georganiseerder)
- De enige manier waarop we een verschil kunnen maken is dat de staat is gebaseerd op
rechtvaardigheid
o Voorbeeld Alexander de Grote
o Dus hoe maken we een staat gerechtvaardigd?
Enkel door God, die moet de slechte kanten van de mens controleren
o Impliceert een standenmaatschappij
- Deel moet zich voegen naar geheel
o De lagere standen moeten zich strikt onderwerpen aan de hogere standen
1
De res publica (re-publiek / publieke zaak als de gemeenschap en haar welzijn)
4
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur sfedaoudi. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €15,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
