1. Inleiding
1. Definitie forensische psychiatrie
Forensische psychiatrie is afgeleid van ‘Forum Romanun’ (= centraal marktplein bij de Romeinen). Net zoals het marktplein is de
forensische psychiatrie een openbaar gebeuren, iedereen kan naar het resultaat van het forensisch psychiatrisch onderzoek
komen kijken (vooral als het resultaat in de rechtbank gepresenteerd wordt, want die is voor iedereen toegankelijk).
Taak forensisch psychiater: Leken bevindingen toelichten.
↔ Psychiatrie is meestal niet openbaar, je kan er niet zomaar binnen- en buitenlopen.
Forensische psychiatrie = Geneeskunde + rechts
Forensische psychiatrie is een combinatie van de geneeskunde en het recht.
Medisch Juridisch
Alliantie (= Samenwerkingsverband tussen patiënt en Oppositioneel (= Tegenover elkaar): Partijen willen meestal
hulpverlener). het tegenovergestelde bereiken. Eén partij is het niet eens
met het advies van de forensisch psychiater.
Vertrekken vanuit een hulpvraag: Ofwel van de patiënt, ofwel Vertrekken vanuit een vraag naar een beoordeling van een
van de omgeving. bepaalde situatie.
Medisch: Een curatief psychiater gaat samenwerken met derden (collega’s, vrienden, familie) om een oplossing te vinden voor
het probleem van de cliënt.
Juridisch: Oppositie: Twee partijen eisen iets anders, dit impliceert dat er telkens een conflict is tussen de twee partijen. Opdat
de rechter het juridisch probleem kan oplossen, is er bijkomende informatie nodig. Deze informatie verkrijgt men niet door de
betrokkene, maar door de forensisch psychiater. Uiteindelijk beslist de rechtbank wat er met diens mening wordt gedaan.
Forensische geneeskunde = Geneeskunde binnen het recht
Forensisch artsen werken:
- In opdracht van het recht;
- Ten behoeve van een juridische vraagstelling: Forensisch artsen moeten juridisch (zwart-wit) denken
toerekeningsvatbaar of niet. In de geneeskunde en psychologie wordt er net gekozen voor een niet zwart-witte
benadering. Forensisch artsen zijn een tolk waarbij het medisch denken vertaald wordt naar het juridisch denken.
Patiënten vragen geen onderzoek of behandeling, het gerechtelijk systeem vraagt dat. Ook kunnen patiënten baat hebben het
onderzoek te sturen in een bepaalde richting. Als deskundige moet je alert zijn voor zware aggravatie (heel hard overdrijven) of
simulatie (nabootsen) (30% van de patiënten doet dit). Er is dus nood aan een kritische ingesteldheid van de deskundige: Niet
klakkeloos aannemen wat er verteld wordt. Er moeten andere bronnen geraadpleegd worden, zoals psychologische testen en
dossiers.
2. Rechtelijke organisatie
Behalve door het Hof van Cassatie, Raad van State en
het Grondwettelijk hof, kan men door alle overige
rechtbanken aangesteld worden als forensisch
psychiater.
Politierechtbank: Vragen zoals schadebepaling, schade
berokkend bij slachtoffer van een verkeersongeval, …
Het is de taak van de politierechtbank om te bepalen
hoe groot de schade is en welke partij deze moet
betalen.
- Psychiatrische schade? Inschakeling van een psychiater-deskundige: Is schade het gevolg van het ongeval?
- Twee soorten afhandelingen:
o Burgerlijke afhandeling = Schadebepaling;
1
, o Correctionele afhandeling Tom neemt auto van vader zonder dat die dat weet. Hij hoort sirenes, doodat hij
aan een psychiatrische stoornis lijdt, denkt hij dat de politie achter hem aanzit. Hij slaat op de vlucht en rijdt
een fietser omver. De gerechtspsychiater moet uitmaken of de dader in kwestie een medische of
psychiatrische aandoening heeft waardoor die niet meer over een rijbewijs zou mogen beschikken.
Correctionele Rechtbank van Eerste Aanleg: Correctioneel is waar men terecht komt als er een misdrijf werd gepleegd diefstal,
verkrachting, moord(poging).
- Beroepsniveau van de politierechtbank: Als men het niet eens is met de uitspraak van de politierechter, kan men in
beroep gaan. Men kan dat opnieuw voorleggen aan een andere rechtbank van hoger niveau;
- Schade bepalen: Correctionele rechter kan een gerechtspsychiater aanstellen om schade te bepalen slachtoffer wordt
verkracht, welke schade vloeit hieruit voort;
- Toerekeningsvatbaarheid: Iemand die niet weet wat hij doet, kan niet gestraft worden. Deze persoon moet
geïnterneerd worden.
Correctioneel Hof van Beroep: Als één van de partijen het oneens is met een beslissing van de rechtbank van eerste aanleg, kan
deze in beroep gaan bij het hof van beroep.
Hof van Assisen: Dit wordt samengesteld voor een bepaalde zaak. Raadsheren van het Hof van Beroep worden aangeduid om
een zaak van Hof van Assisen te beoordelen.
Hof van Cassatie: Kijkt of de juridische regels correct worden toegepast.
Jeugdrechtbank: Als een minderjarige betrokken is, ofwel als dader of als slachtoffer. Twee soorten luiken (in elk soort luik kan
er een psychiater aangesteld worden):
- Strafrechtelijk luik: Dit gaat over de MOF-situaties (als Misdrijf Omschreven Feiten). Het strafrechtelijk deel van de
jeugdrechtbank houdt zich bezig met vragen naar opvoedingsmogelijkheden en het uit handen geven van jongeren.
Minderjarige = dader;
- Burgerlijk luik: Dit gaat over de VOS-situaties (Verontrustende OpvoedingsSituaties): Is een bepaalde leefcontext al dan
niet schadelijk voor een jongere? Daarnaast komen er ook problemen aan bod die te maken hebben met hoede- en
bezoeksrecht over kinderen van gescheiden ouders. Minderjarige = slachtoffer.
Jeugd Hof van Beroep: Wanneer men in beroep gaat tegen de beslissing van de jeugdrechtbank.
Vredegerecht: Laagdrempelig niveau waar je met al je problemen terechtkunt tussen uzelf en een ander persoon burenruzie,
conflict met huur, gedwongen opname.
Burgerlijke Rechtbank Eerste Aanleg: Geschillen tussen mensen, maar op een hoger niveau dan het vredegerecht. Hierbij komen
er geen strafbare feiten aan te pas verzekeringscontract tussen twee partijen waarvan één partij vindt dat het niet op een
correcte manier wordt nageleefd.
Rechtbank van Koophandel: Zeer zeldzaam. Als je meerderjarig bent, ben je volgens de wet in staat om een contract af te sluiten.
Een verkoper mag niets verkopen als hij kan zien dat de koper knettergek is man met een manisch-psychotische stoornis koopt
heel wat houtzaken op en ondertekent contracten. Op drie dagen tijd had hij 20 zaken opgekocht. De familie ontdekt dat en
stapt naar de Rechtbank van Koophandel om de contracten te vernietigen. Er werd een gerechtspsychiater aangesteld om te
kijken of de verkoper kon zien of de man in een manische episode zat.
Arbeidsrechtbank en Arbeidshof: Deze instellingen behandelen alles dat te maken heeft met arbeidsovereenkomsten zoals
arbeidsongevallen en ongevallen die plaatsvinden op de verplaatsing tussen woon en werk. De arbeidsrechtbank kent andere
regels dan de politierechtbank. De politierechtbank kijkt alleen naar een ongeval en vergoedt geen voorgaande kwetsbaarheden.
De arbeidsrechtbank vergoedt de volledige schade, niet enkel de schade als gevolg van een ongeval.
Raad van State: Wanneer iemand als individu een probleem heeft met de overheid ambtenaar die in dienst van de overheid is
en er is een probleem met het contract.
Grondwettelijk hof: Wanneer instellingen in een conflict zitten met elkaar.
2
, 3. Medisch ↔ Juridisch: Twee verschillende werelden
Ethisch uitgangspunt: Zowel artsen als juristen hebben respect voor
personen, maar concretiseren dit op een verschillende manier
chronisch alcoholist wordt binnengebracht in het ziekenhuis met een
longontsteking en hij wil niet in het ziekenhuis blijven. De arts zorgt
ervoor dat de alcoholist in het ziekenhuis blijft: Gezondheid primeert.
Bij juristen staat de bescherming van de vrijheden voorop, de
alcoholist mag naar huis omdat hij dat wil en dat is zijn volste recht.
A priori houdingen (verschillende cultuur):
- Juridische wereld
o Conflictmodel: In de juridische wereld is er voortdurend sprake van een conflict. Tijdens een rechtszaak
kunnen de advocaten elkaar de grond inboren, maar na de zaak kunnen het vrienden zijn;
o Tegensprekelijk debat: Partij A gaat naar de rechter om een probleem te laten beslechten. Iedereen moet
altijd op de hoogte zijn van wat er wordt voorgelegd aan de rechter. Iedereen moet daar zijn mening over
kunnen geven zodat er niet achter de rug gefoefeld kan worden waar de andere partij niet van op de hoogte
is.
- Medische wereld: Als er een conflict is tussen artsen, wordt dit als contraproductief beschouwd.
o Samenwerkingsmodel: Samenwerken ‘woring partnership’ staat hier centraal, zo komen de artsen tot de
meest positieve uitspraak voor de patiënt;
o Therapeutische alliantie: In de medische wereld werken arts en patiënt samen om de ziekte of stoornis te
behandelen.
- Asymmetrie van de relatie:
o Arts en patiënt zijn hetzelfde niveau;
o Deskundige/jurist en patiënt zijn een verschillend niveau. De deskundige moet de patiënt beoordelen in
opdracht van de rechter.
- Tegensprekelijkheid: Iedereen moet kunnen volgen wat er gezegd wordt, zodat er niet gefoefeld kan worden en partij
B geen kans meer maakt;
- Beroepsgeheim:
o Verslaggeving en behandeling: Zeer moeilijk door het gegeven van tegensprekelijkheid. Alles wat gezegd
wordt, kan in het verslag terechtkomen, behalve als je expliciet vraagt het er niet in te vermelden (zelfs dan
ben je er niet zeker van);
o Elkaar tegensprekende wetten wanneer er een zaak lopende is, mag je geen informatie doorgeven. Als de
persoon die jij onderzoekt de patiëntenrechten inroept, dan heeft die persoon recht op het hele dossier;
- Normaliteit versus stoornis: Classificatiesystemen: Op een bepaald moment moet je zeggen dat er een pathologie is,
maar wanneer is er een pathologie? Vanaf wanneer spreken we van een stoornis:
o Normaliteit: Geen schade → Geen vergoeding;
o Pathologie: Schade → Vergoeding.
- Causaliteit: Meestal is er geen probleem met het stellen van een diagnose. De causaliteit is moeilijker: Is de diagnose
te wijten aan dat bepaald gebeuren of niet?
- Behandelen versus controleren: Er moet een evenwicht gevonden worden tussen behandelen en controleren. De arts
wil de patiënt helpen, maar heeft ook nog steeds verantwoordelijkheid naar de bevolking pedofilie: recidive risico is vrij
hoog, vanaf wanneer laat je deze persoon vrij om te zien of hij correct kan functioneren in de maatschappij? Arts wil
persoon behandelen, jurist wil hem controleren.
3
, 4. Forensische psychiatrie in detail
Raakveld van twee of drie werelden
De mens: Morele waarden van de mens: Wat kan, wat kan niet. Als mens kan je een bepaalde opvatting hebben over wat
tolereerbaar is abortus + verantwoordelijkheid.
Overtredingen van maatschappelijke regels
Morele overtredingen: Regels die tussen mensen gelden anderen fysiek pijn doen:
- Gedefinieerd door effect op welzijn van anderen;
- Maken slachtoffers;
- Blijft ontoelaatbaar, ook zonder regel die het verbiedt of een autoriteit die toelating geeft;
- Vanaf een ontwikkelingsleeftijd van vier jaar heeft een kind een besef van morele regels je mag je vriendjes niet pijn
doen, je mag het koekje niet afpakken;
- Alle culturen, alle rassen.
Conventionele overtredingen: Regels die afgesproken zijn in de maatschappij:
- Schendingen van gedragsregels maatschappelijk/sociaal;
- Maken geen slachtoffers;
- Wordt toelaatbaar als er geen regel is die het verbiedt of als een autoriteit zegt dat het mag door rood licht rijden: als
politieagent zegt dat je mag doorrijden, heeft niemand een gewetensprobleem.
Morele regels zijn eigen aan het ‘mens-zijn’. Conventionele regels zijn gecreëerd om de maatschappij geordend te laten
samenleven.
Mensen met ASS kennen het onderscheid tussen morele en conventionele regels: Ze passen dit automatisch toe.
Betekenis forensische psychiatrie
In enge zin:
- Psychiatrisch deskundigenonderzoek;
- Strafrecht;
- Tak van de psychiatrie die zich bezighoudt met de studie van mentaal gestoorde delinquenten: Mentale stoornissen,
zwakzinnigheid, ernstige persoonlijkheidsstoornissen.
In ruime zin:
- Psychiatrisch deskundigenonderzoek + behandeling, revalidatie, wetgeving, preventie;
- Strafrecht + andere domeinen van het recht;
- Tak van de psychiatrie die zich bezighoudt met al de gerechtelijke aspecten van de psychiatrie: Evaluatie
toerekeningsvatbaarheid, onvrijwillige opnamen, onvrijwillige behandeling, vermogen tot goederenbeheer,
schadebepaling op psychiatrisch vlak.
Conclusie: Forensische psychiatrie is meer dan gerechtspsychiatrie in strafrecht.
4
