SAMENVATTING
POLITIESTUDIES ’23-‘24
Prof. Dr. Sofie De Kimpe
Rayna Denooze
,Inhoudsopgave
0. Inleiding ............................................................................................................................. 6
1. De maatschappelijke opdracht van de politie (in handboek: H3) ........................................... 6
1.1. Police v.s. Policing .................................................................................................................6
1.2. ‘DEFUND THE POLICE’ → geef ze geen macht, geef ze geen wapen, trek ze los van de
maatschappij ...................................................................................................................................7
1.3. De maatschappelijke opdracht van de politie als terugkerend vraagstuk ...................................7
1.4. Paradoxen of tegenstellingen- tegengestelde eisen (dilemma’s) ...............................................8
1.5. Identiteit van de politie ...........................................................................................................8
1.6. De opdracht van de politie in 4 dimensies volgens Terpstra ......................................................8
1.7. Toetsvragen H3 uit handboek ................................................................................................ 10
2. Geschiedenis van de politie - ‘Van politie van de miserie, naar politie die zelf miserie heeft’ (in
handboek: H1) .............................................................................................................................12
2.1. Ter inleiding ......................................................................................................................... 12
2.2. De Franse tijd (voor 1830) ..................................................................................................... 12
2.3. Tweedelig 1795 .................................................................................................................... 13
2.4. De Nederlandse tijd (voor 1830) ............................................................................................ 14
2.5. De Belgische politiediensten bij de onafhankelijkheid van België in 1830 ................................. 14
2.6. Politie van de miserie 1870-1914 ........................................................................................... 15
2.7. Oprichting Gerechtelijke Politie bij de Parketten (GPP) ........................................................... 17
2.8. 1942 .................................................................................................................................... 18
2.9. Van een koude oorlog naar een politieoorlog ......................................................................... 18
2.9.1. Rijkswacht .................................................................................................................... 19
2.9.2. De zaak Lahaut ............................................................................................................. 19
2.9.3. Les Trente Glorieuses .................................................................................................... 20
2.9.4. Vanaf jaren ‘60 de weg naar een concurrentieel politiebestel ........................................... 21
2.9.5. Schandalen rond politieke inlichtingen ........................................................................... 22
2.9.6. Schandaal: De zaak Francois ......................................................................................... 22
2.10. Toetsvragen H1 uit handboek ............................................................................................ 23
3. De lange weg naar een nieuw politiebestel (in handboek: H2) ..............................................25
3.1. Miserie van de politie ............................................................................................................ 25
3.2. 3 politiediensten .................................................................................................................. 25
3.3. Eerste maatregelen regering Martens VII ................................................................................ 25
3.4. Politie wordt een politiek probleem ....................................................................................... 26
3.5. Pinksterplan ........................................................................................................................ 26
3.6. het begin van een wending .................................................................................................... 27
3.6.1. Demilitarisering/civilisering van de Rijkswacht (1991) ..................................................... 27
3.7. Herwaardering van de gemeentepolitie ................................................................................. 28
3.8. Vijfhoeksoverleg .................................................................................................................. 28
3.9. Eén wet op de politiefunctie .................................................................................................. 29
3.10. Herstructurering van de Gerechtelijke Politie...................................................................... 29
3.11. Wet op Staatsveiligheid ..................................................................................................... 29
1
, 3.12. Controle op politie- en inlichtingendiensten ....................................................................... 29
3.13. Creëren gemeenschappelijke diensten .............................................................................. 30
3.14. Interpolitiezones .............................................................................................................. 30
3.15. Dutroux loopt in het bos 1998 ............................................................................................ 31
3.16. Het Octopusakkoord (1998) .............................................................................................. 31
3.17. Toetsvragen H2 uit handboek ............................................................................................ 32
4. De Belgische politiestructuur (in handboek: H10 & H11) ......................................................34
4.1. Meerdere politiekorpsen, één politionele dienstverlening ....................................................... 34
4.2. De Belgische Staat ............................................................................................................... 34
4.3. Scheiding der machten ......................................................................................................... 34
4.4. Tussen de 2 is er functionele band, geen hiërarchische .......................................................... 36
4.5. Taken - Lokale politie ............................................................................................................ 37
4.6. Wie stuurt de lokale politie? .................................................................................................. 39
4.7. Overlegorganen ................................................................................................................... 42
4.8. Vaste Commissie voor de Lokale Politie ................................................................................ 43
4.9. Structuur ............................................................................................................................. 44
4.10. Taken en bevoegdheden – Federale politie ......................................................................... 45
4.11. Specialiteit en subsidiariteit .............................................................................................. 45
4.12. Wie stuurt de federale politie ............................................................................................. 45
4.13. Beleidsafstemming ........................................................................................................... 46
4.14. Samenvetting – functioneel schema politiehervorming ....................................................... 47
4.15. Toetsvragen H10 & H11 uit handboek ................................................................................ 49
5. Politiemodellen of politiemodes (in handboek: H4) .............................................................54
5.1. Modellen en wetenschap ..................................................................................................... 54
5.2. Van politieonderzoek naar politiemodellen ............................................................................ 54
5.3. Verschillende politiemodellen .............................................................................................. 55
5.3.1. Crime fighting model (CF) - Professioneel misdaadmodel ............................................... 55
5.3.2. Community Oriented Policing - Burgergericht model (COP) ............................................. 57
5.3.3. Samenvatitng Crime fighting model (CF) v.s. Community Policing .................................... 61
5.4. Evolutie politiemodellen ....................................................................................................... 61
5.4.1. Problem oriented policing (POP) .................................................................................... 62
5.4.2. Zero tolerance policing .................................................................................................. 62
5.4.3. Militarisering van de politie ............................................................................................ 62
5.5. Toetsvragen H4 uit handboek ................................................................................................ 63
6. Bestuurlijke politiezorg (GASTCOLLEGE Wouter Hermans) ..................................................65
(in handboek: H6 & H14) ...............................................................................................................65
6.1. PZ Zennevallei ..................................................................................................................... 65
6.1.1. Interventiedienst ........................................................................................................... 65
6.1.2. Troeven van de zone ...................................................................................................... 65
6.1.3. Profielen/taakaccenten ................................................................................................. 65
6.2. Bestuurlijke politie ............................................................................................................... 66
2
, 6.2.1. Inleiding ....................................................................................................................... 66
6.2.2. Historische wortels van het onderscheid tussen bestuurlijke en gerechtelijke politie ........ 66
6.2.3. Bestuurlijke en gerechtelijke politie ................................................................................ 67
6.2.4. Parapolitionele taken .................................................................................................... 73
6.3. Bestuurlijke politie in het Belgische politiebestel .................................................................... 74
6.3.1. De federale politie ......................................................................................................... 74
6.3.2. Bestuurlijke politie in de lokale politiezones ................................................................... 75
6.4. Partners van de bestuurlijke politie ....................................................................................... 76
6.4.1. Private politie ................................................................................................................ 76
6.4.2. Gemeenschapswachten ............................................................................................... 77
6.4.3. Stadsmariniers en buurtregisseurs ................................................................................. 77
6.5. Toetsvragen H6 & H14 uit handboek ...................................................................................... 78
7. Recherchewerk bij de politie (in handboek: H13) ................................................................81
7.1. Gerechtelijke-bestuurlijk ...................................................................................................... 81
7.2. Gerechtelijke politietaken ..................................................................................................... 81
7.3. Opsporingstaken ................................................................................................................. 81
7.4. Lokale recherche ................................................................................................................. 82
7.5. Federale recherche .............................................................................................................. 82
7.5.1. ARRO ........................................................................................................................... 84
7.5.2. Specifieke onderzoeksopdrachten ................................................................................. 84
7.5.3. Recherchemanagement ................................................................................................ 86
7.6. Toetsvragen H13 uit handboek .............................................................................................. 87
8. Politie en openbaar ministerie (in handboek: H7) ................................................................89
8.1. Herhaling............................................................................................................................. 89
8.2. Relatie Openbaar ministere en politie .................................................................................... 89
8.3. Opdrachten van parket aan politie ........................................................................................ 90
8.4. In APO ................................................................................................................................. 91
8.5. VPV ..................................................................................................................................... 91
8.6. Onmiddellijke inning ............................................................................................................ 92
8.7. Onmiddellijke minnelijke schikking ....................................................................................... 92
8.8. Toetsvragen H7 uit handboek ................................................................................................ 93
9. Politiecultuur (in handboek: H12, maar geen goed hoofdstuk) .............................................95
9.1. Politiecultuur ....................................................................................................................... 95
9.1.1. Uienschilmodel ............................................................................................................ 95
9.1.2. Politiecultuur - Waarom belangrijk? ............................................................................... 96
9.1.3. Politiecultuur – Onderzoek ............................................................................................ 97
9.2. Socialisatie .......................................................................................................................... 97
9.3. Politiecultuur – klassieke kenmerken .................................................................................... 97
9.3.1. 1. Missiegevoel ............................................................................................................. 97
9.3.2. 2. Politiecysisme ........................................................................................................... 98
9.3.3. 3. 24/24 permanentie & Actie - reactie ............................................................................ 98
3
, 9.3.4. 4. 24/24 Ambigue houding ten aanzien van de wet........................................................... 99
9.3.5. 5. Hedonisme ............................................................................................................... 99
9.3.6. 6. Afstandelijkeheid....................................................................................................... 99
9.3.7. 7. Achterdocht .............................................................................................................. 99
9.3.8. 8. Autoriteit ................................................................................................................. 100
9.3.9. 9. (Stereo-)typering of sociale categorisering ................................................................ 100
9.3.10. 10. De rol en betekenis van de buurt ......................................................................... 100
9.3.11. 11. Isolatie .............................................................................................................. 101
9.3.12. 12. Machismo.......................................................................................................... 101
9.3.13. 13. Samenhorigheid ................................................................................................. 101
9.3.14. 14. Pragmatisme ..................................................................................................... 101
9.3.15. 15. Politiemythes ..................................................................................................... 102
9.4. Hoe verschillend is politiecultuur van organisatiecultuur in andere (publieke) organisaties? ... 102
9.4.1. Rol van politiecultuur vandaag, Loftus (2010) ................................................................ 102
10. Politie en bevolking (in HANDBOEK: 21) ............................................................................ 103
10.1. Politie en bevolking → wederzijdse afhankelijkheid........................................................... 103
10.1.1. Politie en bevolking een ambivalente relatie .............................................................. 103
10.1.2. Politiewerk = 3 dimensioneel (Monjardet (1996) ......................................................... 104
10.1.3. Vrijheid, samenleving en politiek .............................................................................. 104
10.1.4. Politierol ................................................................................................................. 105
10.1.5. Wat doet de politie .................................................................................................. 105
10.1.6. Verhouding criminaliteits-bestrijding v.s. ordehandhaving ......................................... 105
10.1.7. Discretionaire ruimte ............................................................................................... 106
10.1.8. Legitimiteit .............................................................................................................. 106
10.1.9. Kenmerken die de relatie met de bevolking beïnvloeden ............................................ 106
10.2. Contrasterende beeldvorming ......................................................................................... 107
10.2.1. Wederzijdse beeldvorming – MACRO ........................................................................ 107
10.2.2. Wederzijdse beeldvorming – MESO .......................................................................... 107
10.2.3. Wederzijdse beeldvorming – MICRO ......................................................................... 107
10.3. Politiemensen zijn street-level bureaucrats ...................................................................... 108
10.3.1. Symbolische rol van politie in de samenleving ........................................................... 108
Wat denkt de burger ten aanzien van de politie ............................................................................... 109
10.3.2. De mening van de burger .......................................................................................... 109
10.3.3. Verwee zegt: ............................................................................................................ 110
10.4. Wat denkt de politie ten aanzien van de burger ................................................................. 111
10.4.1. De mening van de politie .......................................................................................... 111
10.5. Toetsvragen H21 uit handboek ........................................................................................ 113
11. Politiezone Brussel Noord (GASTCOLLEGE Olivier Slosse) (in handboek: H10 – theorie reeds
gezien) ...................................................................................................................................... 116
11.1. Even kennismaken ......................................................................................................... 116
11.2. Een inkijk in de zone ........................................................................................................ 116
4
, 11.2.1. Politiezone Brussel Noord (Bruno) ............................................................................ 116
11.2.2. Omgevingsfactoren ................................................................................................. 116
11.2.3. Stedelijke mozaïk .................................................................................................... 116
11.2.4. Zonaal Veiligheidsplan ............................................................................................. 117
11.2.5. Structurele elementen ............................................................................................. 117
11.2.6. De uitwerking van een mulidisciplinaire aanpak op het vlak van criminaliteit ............... 118
11.2.7. What work (en wat minder) ....................................................................................... 119
11.3. Plaats in de stad en het politielandschap ......................................................................... 119
11.4. Voornaamste criminaliteits- en veiligheidsproblemen en lokale recepten .......................... 120
11.4.1. Onveligheid/criminaliteit .......................................................................................... 120
11.4.2. Maatschappelijke fenomenen .................................................................................. 120
11.4.3. Uitdagingen ............................................................................................................. 120
12. GASTCOLLEGE Kristof De Pauw ........................................................................................ 121
12.1. De Belgische politie ........................................................................................................ 121
12.2. Een stukje geschiedenis .................................................................................................. 121
12.3. Oorsprong van de hervorming.......................................................................................... 122
12.4. De hervorming ................................................................................................................ 122
12.5. De Geïntegreerde politie ................................................................................................. 123
12.6. Het personeel van de Geïntegreerde Politie ...................................................................... 123
12.7. Community policing ....................................................................................................... 123
12.8. De federale politie .......................................................................................................... 124
12.8.1. De Federale Politie: organisatie (historisch overzicht) ................................................ 124
12.8.2. De Federale Politie: organisatie (historisch overzicht) ................................................ 125
12.9. Controleorganen ............................................................................................................ 126
12.10. ATS/SAT Justitie .............................................................................................................. 127
12.11. Enkele partners van de federale politie ............................................................................ 131
12.12. Enkele fora waar federale en lokale politie actief zijn......................................................... 131
12.13. Interne uitdagingen GPI (lokpol en fedpol) ........................................................................ 131
12.14. Externe uitdagingen ........................................................................................................ 131
12.15. Budget van de federale politie ......................................................................................... 132
12.16. Alternatieve capaciteit en alternatieve financiering ........................................................... 132
12.17. Hoe kijkt de private sector naar (de toekomst) van politie .................................................. 133
12.18. Criminologen? ................................................................................................................ 134
12.19. Visie vanuit de Min Just – durven kritisch zijn ..................................................................... 134
12.20. De nieuwe politie? Enkele bedenkingen van de zijlijn ... ..................................................... 135
12.21. Criminaliteit ................................................................................................................... 135
5
,0. INLEIDING
Leesopdracht:
- Kies een extra hoofdstuk, niet H7!
- Zoek een wetenschappelijk artikel uit een tijdschrift (de lijst komt op canvas) die te maken heeft
het gekozen hoofdstuk en link deze aan elkaar (verband leggen, waarom, linken, reflecteer
- Wetenschappelijk artikel meenemen
Examen:
- Mondeling - uploaden op Canvas
- Data voor mondeling staat op Canvas
- 5 vragen: 4 over de cursus (16/20 – 80ptn) en 1 vraag over artikel (5min.) (4/20-10ptn)
- Soms ook vraag over actualiteit op examen
1. DE MAATSCHAPPELIJKE OPDRACHT VAN DE POLITIE (IN HANDBOEK: H3)
1.1. POLICE V.S. POLICING
- Police = verwijst naar het instituut politie.
o Verwijst naar rol en functie van politie
o De politie als organisatie: hoe organiseert zij haar werk, hoe doet ze aan beleid, hoe gaat
ze om met haar werknemers, heeft ze een HR beleid, hoe gaat ze zich als organisatie
o Functie = sociale orde bewaren/handhaven
- Policing = ‘Het doen van politiewerk’. Hoe werkt de politie, wat doen ze, politiepraktijken
o Bv. verhoor, surveilleren op straat
▪ Policing wordt niet alleen door de poltie gedaan, ook camera’s, private
bewakingsindustrie
Bv. Securail, wat een private sector is, plaatst camera’s), leger (zeer aanwezig in
straatbeeld
EXAMENVRAAG: Wat is het verschil tussen Police en Policing?
Het verschil is dat er maar 1 politie is, het instituut, maar er zijn meerdere organisaties die aan ‘Policing’
doen.
Bv. Douane, Security, Belastinginspecteurs, bouwinspectie, voedselinspectie, sociale zekerheid, leger →
allemaal organisaties die ook aan politiewerk doen.
6
,1.2. ‘DEFUND THE POLICE’ → GEEF ZE GEEN MACHT, GEEF ZE GEEN WAPEN, TREK
ZE LOS VAN DE MAATSCHAPPIJ
Amerika:
- Casus George Floyd – DUS: in Amerika stuur je je zwart kind op straat met het gevaar dat je niet
levend terug komt - DUS de politie hun beschermfunctie valt weg voor zulke mensen
o Gevolg: in bepaalde steden heeft de burgemeester een referendum gehouden met de
vraag ‘moet de poilite blijven bestaan’. 47% tegen politie, 53% voor politie
- Bevolking heeft 9 vd 10 keer een wapen mee, waardoor de politie ook sneller de neiging heeft om
een wapen te gebruiken omdat ze zich bedreigd voelen
België:
- Geen wapens, maar veel identiteitscontroles
- Distrubitief onrechtvaardig: ene groep meer viseren, dan andere groep
- Bv. Jonathan Jacob – had geen politiehulp nodig, maar medische hulp
- Bv. Zaak- Chovanek
1.3. DE MAATSCHAPPELIJKE OPDRACHT VAN DE POLITIE ALS TERUGKEREND
VRAAGSTUK
De rol van de politie wordt gedefinieerd op verschillende manieren:
1) Politiemandaat: Wie heeft toestemming gegeven
- Overheid: (politie als verlengstuk van de uitvoerende macht!!): de maatschappelijke opdracht krijgt
de politie in eerste instantie van de overheid, op lokaal niveau is dat ook een burgemeester.
- Monopolie van geweld (dwang): de wet op de politieambt heeft aan de politie het mandaat om
geweld/dwang te gebruiken indien nodig, mensen van vrijheid te beroven, om mensenrechten te
beschermen, …
2) Symbolische en maatschappelijke functie
- Symbolische functie = Bv. bij een interventie → je draagt je uniform, sirene, combi, ... Dit zorgt
ervoor dat er op een bepaalde manier naar u gekeken wordt. Bv. Ruzie op cafe, politie komt binnen
en de ruzie is direct klaar.
3) Verwachtingen van de burger
- 24/7 bereikbaar… vaak niet 24u bereikbaar, maar burger verwacht dat wel
- Beschermer tegen bedreiging
- Gebruik van dwang → zorgt ook wel voor dilemma’s: hoe sterk optreden? Bv. Je bent op een fuif en
persoon x vecht. Als de politie er is wil je gewoon dat persoon x meteen wordt opgepakt.
7
,1.4. PARADOXEN OF TEGENSTELLINGEN- TEGENGESTELDE EISEN (DILEMMA’S)
Die verwachtingen staan onder spanning → moeilijk voor de politie om hiermee om te gaan:
Bv. zorg v.s. hard optreden
Bv. meerderheid v.s. minderheid
Bv. Wij verwachten dat de politie soms heel streng en kordaat is (bv. bij hooligans) <-> we willen
‘consent’ kunnen geven wanneer de politie een identiteitscontrole wil uitvoeren
→ Policing by consent = een principe dat de relatie tussen de politie en het publiek in een democratische
samenleving omschrijft. Het benadrukt dat de macht van de politie om orde te handhaven niet voortkomt
uit dwang of geweld, maar uit de instemming en medewerking van de bevolking.
1.5. IDENTITEIT VAN DE POLITIE
De maatschappelijke opdracht van de politie staat onder druk – wat mogen ze wel doen, wat niet
Dit komt door globalisering, individualisering, toename van polarisering, meer extreem rechts- en links, …
Dit maakt het moeilijk voor de politie om een neutrale, objectieve rol in de nemen.
- Pluralisering van de politie: police v.s. policing – steeds meer andere instanties doen policing: Bv.
camera’s, G4S, …
- Privatisering van de politie: steeds meer die private politie die optreedt. Bv. op industrieterreinen,
op voetbalwedstrijden, op festivals, …
- Legitimiteit van de politie staat onder druk: bepaalde groepen hebben minder goede contacten
met de politie en hebben schrik → politie in vraag stellen
De overheid heeft dan de neiging, wanneer de politie onder druk staat de identiteit van de politie te
veranderen → politie meer in tune met society maken
- Politie voor burger die zich afzet tegen militaire politie (bv. rijkswacht): Community policing
- Verstrengen: Zero tolerance police → alles verbaliseren
- New Public Management: meer effectieve en efficiënte politie, beter werk doen met minder
middelen
1.6. DE OPDRACHT VAN DE POLITIE IN 4 DIMENSIES VOLGENS TERPSTRA
Jan Terpstra: ‘Politie verandert in tijd. Deze 4 zijn altijd belangrijk in de maatschappelijke opdracht'
1) Monopolie van geweld als unieke competentie:
- Overheid: politie krijgt de maatschappelijke opdracht van de overheid
- Monopolie van geweld (dwang): de wet op de politieambt heeft aan de politie het mandaat om
geweld/dwang te gebruiken indien nodig + politie moet hier verantwoording voor afleggen
- Unieke competentie: alleen politie heeft de bevoegdheid van de overheid, zelf niet de private
sector of leger
- Goed politiewerk = vermijden van geweld
8
, 2) De morele basis van politiewerk:
- Staat vertegenwoordigd morele waarden van een samenleving
- Sociale instituties vormen cement van de samenleving
- Moreel individualisme (als antwoord op toenemende individualisering) – staat moral agency
- Symbolisch kapitaal van de politie (Durkheim)!
- Symbolisch-morele kant van politie versus de instrumentele aspecten van politiewerk
3) Probleemgericht werk
- Problem oriented policing: de wortels van het problem ook aanpakken
- Meer welzijn, psychologen, pedagogen, … inschakelen
- Bv. Brandweerpolitie: er komt een call binnen en politie haast zich naar gebeuren, héél vaak
intrafamiliaal geweld. Binnen 2 weken heeft het koppel weer ruzie → voor poilitie vaak niet
oplossingsgericht
4) De eis van legitimiteit
- Legitimiteit: Als je veel legititmeit krijgt van bevolking/staat → veel vertrouwen van de mens → veel
gezag krijgen van burger → hoe meer je je symbolische functie kan laten gelden → veel minder
werk/pv’s voor politie
DUS: legitimiteit vloeit voort uit de perceptie die de bevolking heeft ten aanzien van de politie.
1) Normatieve legitimiteit = als de politie doet wat de wet van hen vraagt, dan is er legitimiteit.
Politie moet de wet zelf ook respecteren
2) Sociale legitmiteit = basis voor vetrouwen, gebaseerd op het politieoptreden en hoe
rechtvaardig ze zijn. Bv. luistert de poilitie, neemt de politie je serieus, …
Aan beide moet voldaan zijn om voldoende legitimiteit te krijgen van de burger
9
