SAMENVATTING
THEORETISCHE
CRIMINOLOGIE EN
VICTIMOLOGIE ’23-‘24
Prof. Jenneke Christiaens
,Inhoudsopgave
0. Inleiding - introductie.................................................................................5
1. Denken als een criminoloog........................................................................6
1.1. Wat is wetenschap? wetenschap is zoekend ‘waarnemen’.......................................6
1.2. Klassieke visie op wetenschap.................................................................................6
1.3. Wetenschap = praktijk van handelen, gekenmerkt door:.........................................7
1.4. Kenmerken van wetenschappelijk handelen.............................................................8
1.5. De ethische/deontologische regels van de wetenschappen......................................9
1.6. Wetenschappelijke diversiteit en pluraliteit..............................................................9
1.7. Hoe werd criminologie een wetenschap?...............................................................10
1.8. Criminologie een geïnstitutionaliseerde wetenschappelijke discipline in België.....10
2. Het criminologische onderzoeksvraagstuk.................................................12
2.1. Criminologische discipline en haar onderzoeksobject.............................................12
2.1.1. Criminologie en oorlog......................................................................................12
2.1.2. Criminologie en klimaatcrisis............................................................................12
2.1.3. Criminologie en industriële rampen..................................................................13
2.1.4. Criminologie en risicohandelen van mensen....................................................13
2.1.5. Criminologie en slavenhandel...........................................................................13
2.1.6. Criminologie en pharmaindustrie......................................................................13
2.1.7. Criminologie en grensoverschrijdendgedrag....................................................13
2.2. Criminologische discipline en haar onderzoeksobject.............................................14
2.3. Wat is criminaliteit?................................................................................................15
2.4. Probleem van consensus-positie van criminologisch denken én van de discipline. 16
2.5. Algemene problemen van de criminologie als (sociale) wetenschap......................16
3. Ontwikkeling van het criminologische denken 19e eeuw.............................18
3.1. Criminologische discipline en haar onderzoeksobject.............................................18
3.2. Criminologische benadering onderzoeksobject? Welke vragen (kunnen we) stellen
we?................................................................................................................................ 18
3.3. Ontwikkeling van criminologisch denken...............................................................19
3.4. Drie centrale kenmerken van de discipline – criminologisch denken......................19
3.5. Belang van kritisch criminologisch denken.............................................................20
3.6. Criminologisch denken........................................................................................... 20
3.7. Klassiek denken – 18e eeuw....................................................................................21
3.7.1. Positivisme – 19e eeuw.....................................................................................22
3.7.2. Sociologisch positivisme...................................................................................22
3.7.3. Biologisch individueel positivisme....................................................................23
3.8. Positie criminologisch denken overzicht, tot nu toe................................................24
1
,4. De ontwikkeling van het sociologisch criminologisch denken 19-20 e eeuw...26
4.1. Sociologisch positivisme – begin 20e eeuw (Amerikaanse wending).......................26
4.2. Ecologisch criminologisch denken – De Chicago School.........................................30
4.2.1. Sociologisch criminologisch denken..................................................................35
4.2.2. “Vergeten” criminologische denkers................................................................39
4.2.3. Vroege sociologische studie van vrouwen en meisjes......................................40
5. De radicale wending in het criminologische denken 20e eeuw.....................41
5.1. (Symbolisch) interactionisme.................................................................................41
5.2. Labelling................................................................................................................. 44
5.3. Conflict denken...................................................................................................... 46
5.3.1. De New Criminology......................................................................................... 48
5.4. Reacties op de Radicale School..............................................................................54
5.4.1. Realisme........................................................................................................... 54
5.4.2. Culturele criminologie.......................................................................................61
6. Het slachtoffer criminologisch denken.......................................................68
6.1. Criminologisch denken over slachtoffers................................................................68
6.1.1. Slacht-offer....................................................................................................... 68
6.1.2. Begrip ‘slachtoffer’ neutraal?............................................................................69
6.1.3. Contrusctie van het begrip ‘slachtoffer’............................................................70
6.1.4. Nils Christie (1986) Voorwaarden tot slachoffer erkenning in- en
uitsluitingscriteria....................................................................................................... 71
6.1.5. Victimologsich denken......................................................................................71
6.1.6. Individuele, maatschappelijke en politieke strijd “over het slachtoffer”...........73
6.1.7. Criminologisch denken over het slachtoffer(s) en sl-schap - Positivistische
victimologie................................................................................................................ 74
6.1.8. Criminologisch denken over het slachtoffer(s) en sl-schap - Radicale
victimologie................................................................................................................ 75
6.1.9. Criminologisch denken over het slachtoffer(s) en sl-schap - Kritische
victimologie................................................................................................................ 77
6.1.10. Criminologisch denken over het slachtoffer(s) en sl-schap – Klassieke
victimologie................................................................................................................ 78
6.1.11. Criminologisch denken over het slachtoffer(s) en sl-schap – Zemiologie........79
7. Criminologische/sociologische verbeelding................................................81
7.1. de sociologische/criminologishe verbeelding is kritiek op de mainstream sociologie
...................................................................................................................................... 82
7.1.1. Chantal Jacquet................................................................................................ 84
8. Feminisme en criminologisch denken........................................................85
8.1. Geweld tegen vrouwen: divers en toch hetzelfde...................................................85
8.2. Globaal probleem (India, Latijns Amerika, VS, Azië, …)..........................................86
8.3. Feminisme en criminologisch denken.....................................................................87
8.4. De maatschappelijke context.................................................................................88
8.5. “Lijn 3” (symbolisch) interactionisme....................................................................88
2
, 8.6. Feministisch perspectief = conflict perspectief......................................................89
8.7. Bouwstenen van een feministisch criminologisch perspectief................................90
8.8. Feministisch perspectieven....................................................................................92
8.9. Hedendaagse relevantie......................................................................................... 93
8.10. Mainstream criminologisch denken problematiseren...........................................94
8.11. Sociologische onzichtbaarheid van vrouwen in criminaliteit? ..............................95
8.12. Heidensohn (1996) over redenen criminologidche onzichtbaarheid bj vrouwen...96
8.13. Criminologische onzichtbaarheud van vrouwen in de criminaliteit?.....................96
8.14. Ontwikkeling van feministisch denken.................................................................96
8.15. Feministische démarche.......................................................................................97
8.16. Feministische perspectief.....................................................................................98
8.16.1. Judith Butler (1990 & 2024)............................................................................98
8.16.2. Carol Smart: Women, crime and criminology (1976)......................................99
8.16.3. Gender? (Daly, 1997)......................................................................................99
8.17. Hoe de vrouw in criminaliteit begrijpen?............................................................100
8.18. Feministische methodologie...............................................................................102
8.19. De feministische bijdrage aan criminologisch onderzoek omvat........................104
8.20. Victimologisch perspectief..................................................................................104
8.21. Feministisch denken en de hedendaagse backlash............................................105
8.21.1. Backlash, restaureren van de positie van mannen.......................................105
9. Van anarchisme, abolitionisme tot culturele criminologie.........................106
9.1. Anarchisme.......................................................................................................... 106
9.2. Anarchistisch denken en handelen, programmapunten:......................................107
9.3. Anarchistische crimonologie.................................................................................107
9.4. Abolitionistische criminologie en haar sleutel principes.......................................108
9.5. Abolitionisme........................................................................................................ 109
9.5.1. Auteurs van het abolitionisme........................................................................109
10. Gastles – Linda Opdebeeck....................................................................113
11. Naar een post koloniaal perspectief of het probleem van de Westerse biais
in het criminologische denken.....................................................................115
11.1. Criminologie als wetenschap produceert universele kennis?..............................115
11.2. Onderzoeksvraagstuk biaS................................................................................116
11.3. Criminologie een westerse discipline..................................................................117
11.4. Welke criminologie:............................................................................................ 118
11.5. Post-koloniale criminologie.................................................................................120
11.5.1. Auteurs van de post-koloniale criminologie..................................................120
11.6. Criminologisch denken en “othering”.................................................................125
3
, 11.7. (Criminologische) agenda veranderen................................................................126
11.8. Criminologisch denken in perspectief.................................................................126
11.9. Onbekende criminologische tradities?................................................................128
11.10. Whose side are we on? (Becker, 1967).............................................................128
12. De Klimaatcrisis: een uitdaging voor het criminologisch denken.............129
12.1. Het antropoceen.................................................................................................129
12.2. Leven in het antropoceen...................................................................................130
12.3. Voorbij onderscheid mens-dier...........................................................................131
12.4. Criminologisch denken in het antropoceen.........................................................132
12.5. Daderschap in het antropoceen?........................................................................134
12.6. Individueel daderschap in het antropoceen........................................................139
12.7. Slachtofferschap in het antropoceen..................................................................140
12.8. Criminologische consequenties van ”crisis”.......................................................142
12.9. Uitdaging voor criminologisch denken................................................................143
4
,0. INLEIDING - INTRODUCTIE
Examen:
- Casus gelijkaardig aan wc 1
- Leave the world behind lezen
- Boek lezen als een criminoloog en de criminologische relevantie onderzoeken
‘er is een misdrijf gepleegd in de roman’ niet voldoende! Dieper en
kritischer nadenken
WPO’S: Verplicht te volgen, anders geen deelname aan examen:
WPO 1: short paper (2 punten)
WPO 2: presentatie met peerfeedback (3 punten)
5
,1. DENKEN ALS EEN CRIMINOLOOG
1.1. WAT IS WETENSCHAP? WETENSCHAP IS ZOEKEND ‘WAARNEMEN’
Zoekend = selectieprincipe: je bent op zoek naar iets, je doet een observatie en/of
waarneming naar iets wat je zoekt/een antwoord op wil
- Er zijn altijd zaken die je niet ziet en over het hoofd zien
- We hebben de neiging om alleen te spreken over wat we ‘gevonden’ hebben
- DUS Je moet altijd afbakenen in tijd, locatie, begrip, …
Selectieve focus: je kan niet aan onderzoek doen zonder een vraag te hebben. Je moet
een selectieve focus hebben
Bv. ‘ik wil pesten onderzoeken’ véél te ruim! Welke vraag, waarom, wie, wat rond
pesten, … selectieve focus
- Dat is je sterkte: heel specifiek te werk gaan
- Dat is je zwakte: je moet soms eens uitzoomen en geen oogkleppen op hebben
1.2. KLASSIEKE VISIE OP WETENSCHAP
6
,Klassieke visie op wetenschap is een positivistische visie
1) 3 aannames/uitspraten:
1. Orde en rationaliteit veronderstellen wetmatigheden
2. Mens is enig kennend wezen: dieren ‘kennen’ niet, grote kloof tussen de
mens (superieur) en de rest van de wereld.
3. De scheiding tussen subject en object (waarnemer en waargenomene): als
onderzoeker, mens, subject afstand nemen van het object. Ervaringen mogen
niet meespeleN
2) Wetenschapper actief op zoek waarnemingen doen (feiten): je moet zelf actief op
zoek
- Een wetenschapper ondervraagt de natuur, zoals een rechter een getuige
ondervraagt. Door de observeren, participeren, verhalen laten vertellen. De info
die we krijgen gaan we interpreteren en onderzoeken
- Systematiek en gerichtheid (vraagstelling & methoden): we gaan niet alleen met
de ‘ja’ verder ook met de ‘nee’
3) Wetenschapper plaats zich buiten gebeuren (subject / object scheiding): harm,
schade, emotie, … niet laten meespelen
4) Controle & Toetsing:
- Procedure en tests
- Intersubjectiviteit = dat iets niet alleen subjectief (persoonlijk) is, maar door
meerdere mensen als hetzelfde wordt ervaren en begrepen. Hierdoor ontstaat een
gemeenschappelijk begrip binnen een groep.
- Falisificatieprincipe (Popper) = een theorie is wetenschappelijk als deze
weerlegbaar (falsifieerbaar) is. Dit betekent dat er waarnemingen mogelijk moeten
zijn die de theorie kunnen ontkrachten. Een theorie die niet kan worden weerlegd,
is onwetenschappelijk. Bv. "Alle zwanen zijn wit", dan kan deze theorie
gefalsifieerd worden door één enkele observatie van een zwarte zwaan.
- Reproduceren: onderzoek opnieuw doen en staven of je dezelfde uitkomst krijgt
o Wetenschappelijke kennis moet gecontroleerd en getoetst worden, door de
wetenschapper te ondervragen en aan de tand te voelen
1.3. WETENSCHAP = PRAKTIJK VAN HANDELEN, GEKENMERKT DOOR:
7
,1) Alle waarnemingen, onvoorwaardelijk meenemen
2) Logica = ordening, stappen
3) Classificatie = “labelling” Kwalificatie (zoals in gerechtelijke context!) <=>
gedragingen worden misdrijven
4) Ordening van classificaties begrippen (patronen in classificaties). Bv. Vrouwen van
die leeftijd denken dit…
5) Van het particuliere naar het algemene én terug … Enkel geïntereseerd in
vereenvoudigd verhaal om te checken of dit past in het algemeen verhaal
- Veralgemening vereenvoudiging.
- De criminologische verbeelding (!) (C.Wright Mills)
6) Beweringen controleerbaar voor/door anderen = toetsbaar(!)
1.4. KENMERKEN VAN WETENSCHAPPELIJK HANDELEN
1) Voortbouwen op bestaande kennis
2) Vragende problematiserende houding ten aanzien van het onderzoeksobject =
Systematisch stellen van (juiste) vragen
- Verklaren Begrijpen (bedoeling van de vraag?) : stel zoveel mogelijk de
vraag wat, hoe, waarom, wanneer, wie, ja maar…
3) Systematisch stellen van handelingen als oplossingsprocedure voor de gestelde
vragen (hoe/methode)
4) Twijfel, consensus, controverse : falsificatie stand van de kennis ?
8
, 1.5. DE ETHISCHE/DEONTOLOGISCHE REGELS VAN DE WETENSCHAPPEN
Robert K. Merton was een socioloog . In zijn werk "The Normative Structure of Science"
(1942) formuleerde hij vier normatieve principes voor wetenschappelijk handelen:
1) Communalisme = common good: zaken onderzoeken die van belang zijn voor de
gemeenschap. MAAR: wat is belang voor gemeenschap? Wie bepaalt wat good is?
Wat is common?
2) Universalisme: universeel toepasbaar
3) Belangenloosheid: neutraal. Eigenlijk mag en kan je wetenschappelijke informatie
niet privatiseren, maar toch gebeurt dat (wetenschappers die privé bedrijf opricht –
bv. psychologische podcast of TED-talk)
4) Georganiseerde scepsis: op georganiseerde manier sceptische vragen stellen en de
onderzoeker dient antwoord te geven. Die vragen zijn nodig om te peilen hoe goed,
hard, robust het onderzoek is
1.6. WETENSCHAPPELIJKE DIVERSITEIT EN PLURALITEIT
Twee generische kenmerken of constraints:
Objectiteit = het object dat je bestudeert niet manipuleert. Eigenlijk via jou laat
spreken. Geen dingen over het object zegt zonder dat die dingen gevalideerd worden
door je object. Geen woorden in de mond leggen. Respect hebben voor object. Heeft veel
te maken met je ethische kwestie van onderzoek. Heeft niets te maken met objectiviteit.
Als je je object manipuleert en onder druk zet tijdens het spreken, dan doe je afbreuk aan
de wetenschappelijke kennis die je verkrijgt
Collectief karakter = je bent deel van het landschap - Wetenschap is een
samenwerkingsproces. Resultaten worden vaak gezamenlijk ontwikkeld en getest door
verschillende onderzoekers. Dit betekent dat bevindingen moeten worden gevalideerd en
gereproduceerd door anderen in de gemeenschap, wat bijdraagt aan de betrouwbaarheid
en legitimiteit van de kennis.
Beide de leidraad van je handelen
9
