OP2 – januari 2025 1
ONTWIKKELING
ONTWIKKELINGSTAKEN (HAVIGHURST)
= de reeks vaardigheden en vermogens (bekwaamheden) die mensen ontwikkelen doorheen hun levenslopen
- De taken hangen af van leeftijd en dus definiëren ze belangrijke perioden in de ontwikkeling
• Het is dus niet de leeftijd die de periodes definiëert maar de ontwikkelingstaken
• Niet alle taken worden bij iedereen op hetzelfde moment afgewerkt
• De taken en bijhorende leeftijden zijn ook cultureel en historisch bepaald, bv. in sommige landen al
werken op 15, ontwikkelingstaak van onderwijs duurt tegenwoordig langer
- 3 bronnen voor ontwikkelingstaken:
1) Lichamelijke (biologische) rijping, bv. leren staan en stappen, aanpassing aan seksuele rijping
(puberteit) of aan menopauze
2) Individuele doelen en waarden, bv. keuze voor job of hobby’s, morele beslissingen
3) Culturele/maatschappelijke verwachtingen, bv. leren lezen, verantwoordelijkheid voor het milieu
▪ Deze verwachtingen veranderen door de tijd
• Dit zijn alle 3 bronnen maar ze staan niet los van elkaar!
- Developmental constraints zijn beperkingen/bepalingen, maar bieden ook een uitdaging en kans, want we
kunnen die beperking gebruiken om te veranderen
- Volgens de Havinghurst theorie slagen ontwikkelingstaken de brug en bemiddelen ze tussen biologische
facetten van ontwikkeling (bv. genetisch bepaalde) en ontwikkelingsaspecten die worden gesteund of
vereist door andere mensen in het leven van een individu
PERIODES VAN ONTWIKKELING
Prenatale fase = conceptie tot geboorte
Baby- en peutertijd = geboorte tot 2 jaar
Vroege kindertijd (kleuter) = 2 tot 6 jaar
Middelbare kindertijd = 6 tot 11 jaar
Adolescentie = 11 tot 18 jaar
Jongvolwassenheid = 18 tot 40 jaar
Middelbare volwassenheid = 40 tot 65 jaar
Late volwassenheid = 65 jaar tot de dood
Maar eigenlijk zegt die definiëring obv leeftijd niet veel – het zijn de ontwikkelingstaken die de periodes echt
tekenen
- Tegenwoordig nemen we niet meer aan dat men op 18 jaar volwassen is omdat die taak van onderwijs zo
veel langer duurt
LEVENSLOOP PERSPECTIEF
Ontwikkeling is…
- Levenslang, want hoewel de jongere levensjaren veel meer opgedeeld zijn in verschillende periodes en veel
meer onderzocht zijn, stoppen we daarna niet met ontwikkelen
- Multidimensioneel
• We ontwikkelen op vlak van 3 dimensies:
▪ Lichamelijk
▪ Cognitief
▪ Emotioneel en sociaal
- Multidirectioneel
• Vroeger zag men ontwikkeling als een levenstrap (in de vorm van een Leidens dak): men groeit en gaat
omhoog en daarna gaat men achteruit
,OP2 – januari 2025 2
• Maar de verschillende dimensies ontwikkelen helemaal niet in dezelfde snelheid en soms niet in
dezelfde richting, bv. onderzoek dat aantoont dat verwerkingssnelheid na een piek rond 20/30 jaar
omlaag gaat, verbale IQ een latere piek heeft en gelukkigheid net stijgt naarmate we ouder worden
- Plastisch: onze vaardigheid om nieuwe dingen te leren verliezen we pas de laatste jaren voor de dood
• Jongere mensen leren wel vlotter, maar ook oude mensen kunnen nog heel goed leren
• Old age dependency ratio: we kijken naar de mensen tussen 15 en 64 die in principe werkzaam zouden
kunnen zijn en zien dat het aantal mensen dat met hun belastingen de gepensioneerden kan betalen
kleiner wordt → het aandeel dat wij af moeten geven aan de gepensioneerden wordt steeds groter
• Percentage deelname van “oudere” werkenden (60+) ligt best laag in België (±50%)
• De vraag en maatschappelijke uitdaging is dus: hoe kunnen wij het leren presteren bevorderen bij
ouderen?
- Beïnvloed door veelvoudige, interagerende krachten (∞ context effecten)
• Bijvoorbeeld: reacties op menopauze
▪ Er zijn grote individuele verschillen tussen vrouwen, zoals de symptomen van menopauze of
verwachtingen daarvan: velen ervaren de menopauze als klein of geen probleem
▪ Deze verschillen zijn ook wel gekoppeld aan maatschappelijke verwachtingen, zoals het belang van
vruchtbaarheid en attractiviteit
Geïndustrialiseerde westerse landen beschouwen het als een ziekte of medisch probleem en
rapporteren meer symptomen en bezwaren
Griekse vrouwen melden symptomen maar verkiezen die te negeren
Aziatische vrouwen bereiken net dan een piek in respect en productiviteit en melden minder
symptomen
Maya vrouwen baren veel kinderen en kijken daarom uit naar de menopauze (geen kinderen
meer), melden geen symptomen
▪ Jongere generaties aanvaarden eerder
▪ De sociale status van de ouder wordende vrouw heeft invloed op de reacties
• Er is een evolutie van de menselijke geest als een gedeelde onderneming
▪ Terwijl sociologie vooral naar cultuur kijkt en psychologie naar het individu, kijken wij naar de
invloed van zowel brein, cultuur én individuele en sociale cognitie op elkaar en de menselijke geest
RESILIENCE
= bekwaamheid zich aan te passen aan uitdagingen en bedreigingen voor de ontwikkeling
= veerkracht, weerstandigheid, wilskracht, “herstellingsvermogen”
- Ervaringen worden beschouwd als controleerbaar, uitdagingen zijn normaal en kansen om te groeien en
men heeft meer interesse in dagdagelijkse activiteiten (is toegewijd)
- Hoe kan je resilience verhogen?
- Beïnvloedende factoren:
• Persoonlijkheidskenmerken
• Warme relatie met ouders en sociale steun buiten de familie
• Bronnen en kansen in de samenleving
Dit kan misschien de individuele verschillen verklaren
,OP2 – januari 2025 3
ADOLESCENTIE
= overgang tussen de kindertijd en volwassenheid, meestal tussen 11-22 jaar
- De aanvang wordt gekenmerkt door de puberteit, nl. verschillende biologische gebeurtenissen die
uiteindelijk leiden tot een volwassen lichaam en seksuele maturiteit (in de biologische betekenis)
- Legaal gezien ben je volwassen op 18 jaar, maar op basis van de ontwikkelingstaken van de dag van
vandaag is 18 veel te vroeg (ten minste, in rijke/ontwikkelde landen)
• De basis ontwikkelingstaken van deze periode zijn over de hele wereld hetzelfde
• In de huidige geïndustrialiseerde samenlevingen zijn deze taken dermate complex dat de adolescentie
een decennium duurt → er ontstaat een soort extra fase van emerging adulthood
OPVATTINGEN
Biologisch - Puberteit is gekenmerkt door rebellie en roekeloosheid (Hall noemde hen “savages”)
perspectief - Biologische opschudding zorgt voor verhoogde emotionaliteit en conflict (JJ Rousseau
noemde dit het storm-and-stress-perspectief)
- Freud schoof de bewustwording van seksuele impulsen naar voor in de genitale fase
Sociaal - Sociale en culturele invloeden bepalen ruime interindividuele en bepaalde
perspectief interculturele verschillen (Mead)
Gebalanceerd - Er zijn zowel biologische als sociale invloeden
standpunt - Er is interactie tussen hersenontwikkeling en sociaal gedrag
ONTWIKKELINGSTAKEN
- Psychologische adaptatie aan (aanvaarding van) fysieke veranderingen (volgroeid lichaam,
onevenwichtigheid)
- Leren een mannelijke of vrouwelijke sociale rol invullen
- Verwerven een volwassen manieren van denken, bv. hypothetisch-deductief redeneren
- Bereiken emotionele en economische onafhankelijkheid (t.o.v. ouders)
- Ouders hebben minder invloed omdat peers belangrijker worden
- Ontwikkelen een meer volwassen manieren van omgaan met leeftijdsgenoten van beide geslachten
- Verwerven waarden en een ethisch kader voor gedrag
- Identiteitsconstructie (veilig gevoel van ‘zelf’ in seksuele, morele en maatschappelijke termen)
ONTWIKKELINGSTAKEN EN CULTUUR
- Basisontwikkelingstaken van deze periode zijn over de hele wereld hetzelfde, maar de duur van de periode
en de specifieke vereisten verschillen tussen culturen
- Korte periode (enkele jaren) in stam- en dorps-gemeenschappen
- In de huidige geïndustrialiseerde samenlevingen zijn ontwikkelingstaken dermate complex dat de
adolescentie een decennium duurt
3 FASEN VAN ADOLESCENTIE
Omdat de periode van de adolescentie zo complex is en gekenmerkt is door complexe ontwikkelingstaken,
wordt hij opgedeeld in 3 fasen:
Vroege fase 11/12 tot 14 jaar Snelle puberale verandering
Midden-fase 14 tot 16 jaar Puberteit bijna voltooid
Late fase 16 tot 18 (of in principe 22) jaar Volledig volwassen uiterlijk & anticipatie van volwassen
rollen
, OP2 – januari 2025 4
VERANDERINGEN IN HET LICHAAM
HORMONALE VERANDERINGEN
- Genen beïnvloeden hormonale processen
- Groeihormoon en thyroxine nemen toe rond 8-9 jaar (al voor de puberteit!)
- Meisjes bereiken puberteit gemiddeld 2 jaar vroeger dan jongens (maar hier is wel veel individuele variatie
in)
- Twee soorten veranderingen:
• Algemene groei van het lichaam
• Maturatie van seksuele kenmerken
Oestrogeen Androgeen
- Vooral bij meisjes, vrijgegeven door de - Vooral bij jongens, vrijgegeven door de testikels
eierstokken en bijnieren
- Testikels geven bij jongens kleine hoeveelheden
oestrogeen vrij
Verhoogt de groeihormoon-productie bij zowel
jongens als meisjes (hoewel het bij meisjes
eerder voorkomt)
LICHAAMSGROEI
Jongens Meisjes
Groeispurt Begint op 12,5-jarige leeftijd Begint op 10-jarige leeftijd
Proporties Schouders breder, benen langer Heupen breder
Spier-vet-verhouding Winnen meer aan spiermassa, Winnen meer aan vet
aerobische efficiëntie
GEZONDHEID EN VOEDING
- Caloriebehoefte neemt toe
- Slechte voedingskeuzes zijn gebruikelijk: minder fruit, groenten, melk en ontbijt, meer frisdrank en fastfood
- Ijzer- en vitaminetekorten (∞ menstruatie)
- Tieners groeien zwaarlijvigheid als kinderen meestal niet uit
- Fad diets bij meisjes zorgt voor gewichtsverlies op korte termijn
- Eten in familieverband is gerelateerd aan de kwaliteit van de voeding (opname calcium, minder frisdrank)
VERANDERINGEN IN FYSIEKE ACTIVITEIT
- Hoger bij jongens dan bij meisjes
- Sterke dalingen tegen de leeftijd van 15j
- Activiteit op 14-jarige leeftijd voorspelt hoeveel men sport op 31-jarige leeftijd
SEKSUELE RIJPING
Primaire seksuele kenmerken Secundaire seksuele kenmerken
= rijping van de voortplantingsorganen, bv. 1e = andere zichtbare delen van het lichaam die duiden
menstruatie (menarche), 1e zaadlozing (spermarche) op seksuele rijping, bv. borsten, baardgroei, lagere
stem, okselhaar
TIENERZWANGERSCHAP
- 625 000 Amerikaanse tienermeisjes per jaar, waarvan 11.000 jonger dan 15
- 25% opteert voor abortus
- 89% van tienermoeders is ongehuwd
