Academiejaar 2024-2025 Klinische
neuropsychologie
Quizlet flashcards begrippen:
https://quizlet.com/user/janavh2002/f
olders/klinische-
neuropsychologie?i=1863p2&x=1xqt
Jana Vanhoof
,HISTORISCHE INLEIDING EN SITUERING
SITUERING
Neuropsychologie Discipline die de relatie tussen hersenen en gedrag bestudeert.
Neuropsychologie is de psychologie die zich bezighoudt met de functies van het
brein en de relatie daarvan met gedrag.
Gedrag heeft een invloed op het brein en het brein op het gedrag. Er is sprake van tweerichtingsverkeer
PRINCIPE
Beschadigingen/dysfunctioneren in de hersenen ➔ Cognitieve stoornissen
• Directe relatie (focaal/plaatselijk letsel waarneembaar op scan)
• Diffuse relatie (probleem in functioneel netwerk/verspreid): moeilijk te achterhalen waar in de
hersenen er sprake is van een probleem, welk deel van de hersenen is er verantwoordelijk voor?
NEUROPSYCHOLOGIE
• Als wetenschapsgebied die een oplossing tracht te vinden voor theoretische vraagstukken (bv.
lokalisatievraagstuk)
➔ Onderdeel van de (cognitieve) neurowetenschappen
• Als klinische toepassing die tracht om het cognitief functioneren op een systematische manier te
onderzoeken en te beschrijven (<testinstrumentarium)
➔ Zelfstandige discipline
• Diagnostiek
• Psycho-educatie
• Behandeling
Vroeger: neurologen en psychiaters
Nu: KLINISCH NEUROPSYCHOLOGEN
Goede neuropsycholoog: sterk op zowel theoretisch vlak als op praktisch toegepast vlak
• Kennis en inzicht in cognitieve functies en ziektebeelden = noodzakelijk
• (Stereotiep (incorrect!) beeld: neuropsycholoog is een diagnosticus die enkel “testjes” afneemt)
HISTORISCHE INLEIDING
OUDHEID
Craniotomie: openen van de schedel
• De tumi moet zeer effectief geweest zijn. Want er zijn schedels gevonden met verschillende gaten
die elk op een nader tijdstip zijn aangebracht. Dus de mensen overleefden het!
• Raar gedrag: bezeten door geesten → craniotomie (schedelboringen) om te bevrijden van kwade
geesten
,OUDE EGYPTE
Eerste studies van de hersenen
• +/- 1500 v Ch: Ebers papyrus
• Priester Imhotep: pionier in het begrijpen van hoe de hersenen werken
o Afwijkend gedrag kon wetenschappelijk verklaard worden. Er werd voor het eerst over het
brein gesproken. Men vermoed dat een priester 48 medische casussen (incontinentie,
hoofdtraumata, …) over hersenletsels heeft uitgeschreven met het begrip hersenen erin.
• Edwin Smith Surgical Papyrus (vertaald in 1930!)
• Geen magische, maar wetenschappelijke kijk op geneeskunde
Voorbeeld: “bij palpatie van de hersenen kan de patiënt schudden” → epilepsie
• Eerste beginselen van klinische neuropsychologie = relatie tussen hersenen en gedrag
• Hersenletsels hebben effect op meerdere delen van het lichaam (ogen, ledematen,…)
• Effecten van letsels aan het ruggemerg (incontinentie)
MAAR, Egyptenaren: het hart is “the seat of the soul”
➔ Belangrijkste deel (sturend principe) is het hart volgens de Egyptenaren. Het hart is datgene dat alles
bepaald
Vraagstuk wetenschap 1: Waar zit de sturende macht? Het hoofd of het hart? Tegenwoordig tot
conclusie gekomen dat dit het brein is, maar waar specifiek dan?
Vraagstuk 2: Is er voor elke functie een apart deel verantwoordelijk (lokalisatie) OF werken de hersenen
als één groot geheel?
ARABISCHE WERELD
• Tussen Tigris en Eufraat: geneeskunde = wettelijk beschermd beroep (grote beschavingen in
Assyrië en babylon)
• Maar: geen beschikbare info; kleiplaten zijn verdwenen
GRIEKEN EN ROMEINEN
Grieken: onderscheidden 3 zielen:
1. om te overleven via voedselopname (planten)
2. om te kunnen interageren met de omgeving (dieren)
3. om een onderscheid te kunnen maken tussen goed en kwaad = hogere ordeziel (mensen)
Volgens Plato en Hippocrates zit deze 3de ziel (sturdend mechanisme) in de hersenen
Debat: Where is the seat of the soul?
• Aristoteles: cardiocentric view: hart is het belangrijkste (hersenen: koelsysteem)
• Hippocrates: cephalocentric view: het brein controleert alle waarnemingen en bewegingen
(controlaterale spasmen)
ARISTOTELES
• Persoonlijkheid en karakter is belangrijk (individuele verschillen)
, • Fysiognomie: de vorm van iemands gelaat is een reflectie van iemands karakter (gezellige
dikkerd)
Gebruikt door de dominee Lavatar Johann: vooral gelezen door dominees voor wie mensenkennis
belangrijk is (later Gall geïnspireerd)
HIPPOCRATES
Algemeen geneeskundig principe: Het menselijk lichaam bestaat uit 4 soorten lichaamssappen: slijm,
bloed, gele en zwarte gal
• Fysieke en mentale toestand (persoonlijkheid/temperament) en ziekteverschijnselen werden
verklaard door het gehalte aan de verschillende sappen
• Een onbalans zou kunnen verholpen worden door een dieet
Voorbeeld:
• Teveel aan slijm (flegma): kalm temperament
• Teveel aan bloed (sanguine): optimistisch, gepassioneerd temperament
• Teveel aan gele gal (cholerisch): prikkelbaar, opvliegend temperament
• Teveel aan zwarte gal (melancholie): melancholisch, depressief temperament
Rome: Galen of Pergamon (Claudius Galenus):
Anatomische studies van hersenzenuwen (gladiatoren en dieren): het brein is het reservoir van pneuma
(vocht = animal spirits). Pneuma zit in de ventrikels en gaat door zenuwen (buizen) van de hersenen naar
de spieren.
• Zijn werk = bijbel (tot in de Renaissance)
• De 4 lichaamssappen worden verbonden met de natuurelementen → lichaam is een samenspel
van
o water (flegma, slijm)
o lucht (sanguine, bloed)
o vuur (cholerische, gele gal)
o aarde (melancholische, zwarte gal)
CELTHEORIE: VENTRICULAIRE LOKALISATIE HYPOTHESE
Filosofen onderzochten de anatomische structuur van de hersenen:
• Er zijn holtes (cfr. cellen, de huidige hersenventrikels) waarin de ziel/geest zit
• De geest heeft verschillende functies ondergebracht in de
verschillende holtes/cellen (imaginatie, cogitatie, estimatie,
geheugen)
o Eerste cel: sensus communis: info komt binnen
vanuit verschillende zintuigen + integratie
(cognitieve onderdeel van waarneming)
o Tweede cel: het beeld of de inkomende info wordt
geïnterpreteerd (betekenis aan informatie geven)
o Derde cel: memoria: het beeld wordt opgeslagen
,Belangrijke kenmerken:
• Het gaat om een algemeen systeem van informatieverwerking (geen aparte functies voor taal,
geheugen, waarneming, …) = eerste beginselen van hoe ons geheugen werkt
• Het gaat om een opvatting over de geest die voor iedereen geldt (geen individuele verschillen ≠
Aristoteles)
RENAISSANCE
Renaissance Zelf weer kritisch en zelfstandig denken en observeren
Andreas Vesalius
• Begin nauwkeurig observeren als wetenschappelijke methode ipv aannemen van dogma’s van
filosofen
• Zette zich af tegen het werk van Galenus
• Ging lijken bestuderen op de executieplaatsen in Parijs
• Minutieuze anatomische beschrijvingen en tekeningen
EIND 16 D E , 17 D E EN BEGIN 18 D E EEUW
Op zoek naar de “zetel van de ziel” (lokalisatie)
DESCARTES
“Cogito ergo sum” = Ik denk, dus ik ben
• De mens bestaat uit:
o lichaam: res extensa
o geest: res cogitans (zit in de epifyse, pijnappelklier) = het denken zit in de geest
• Reflexen: via de zenuwen komen berichten binnen, teruggestuurd naar de ledematen op basis
van herinneringen in de geest
Men ging er meer van uit dat ‘the seat of the soul’ in de hersenen is gelokaliseerd. Maar waar specifieke zit
dit? Men had hier eigen ideeën over.
FRANZ JOSEPH GALL ( L A T ER Z I JN L E E RL I N G S P U R Z H EI M )
• De geest zit niet in een holte, maar aan de buitenkant van de hersenen (cortex)
• Frenologie (vanuit de craniologie/schedelleer)
• Sterke nadruk op individuele verschillen
Uitgangspunten theorie Gall:
• Alle psychologische functies zijn aangeboren (><empirisme)
• Alle aparte functies worden uitgevoerd door aparte organen (lokalisatie ↔ celtheorie: algemeen
infoverwerkingssysteem)
• De functies zitten niet in holtes, maar in de cortex
• Mensen verschillen van elkaar door een verschil in aanleg voor functies
• Functies die beter zijn, zijn beter georganiseerd en groter in omvang (cfr. Knobbels)
• Hetzelfde orgaan/dezelfde functie zit bij iedereen op dezelfde plaats, maar verschilt in omvang
,Onderzoek:
• Mensen die een bepaald talent hebben (bv. muziek)
• Naar de effecten van hersenbeschadiging
Gall heeft aanzet gegeven tot meer anatomisch-functioneel gecorreleerd denken
• Clinico-anatomische methode: werkwijze om de lokalisatie-ideeën te toetsen
• Bij patiënten met een focaal hersenletsel worden de specifieke uitvalsverschijnselen in kaart
gebracht (“enkelvoudige dissociatie”)
19 D E EEUW
Tegenstroom: de equipotentietheorie/holisme
JEAN PIERRE FLOURENS
• Propageerde een eerste holistische visie: hersenen werken als een geheel
• Alle delen van het brein zijn even actief bij mentaal functioneren; effecten van
hersenbeschadiging eerder te wijten aan de grootte van de beschadiging dan aan de lokalisatie
• De hersenen zijn geen homogene massa; er zijn verschillende hersendelen die op een
geïntegreerde wijze met elkaar samenwerken
• Eerste ideeën van plasticiteit
19 D E EEUW: STUDIES MET HERSENLETSELPATIËNTEN
PAUL BROCCA
• Patiënt die enkel “TAN” kon zeggen
• Post mortem onderzoek: plaats gelokaliseerd (posterieure deel van de linker frontaal kwab)
• Verschillende andere patiënten met taalproblemen: letsels zitten altijd in de linkerhemisfeer
Revolutionair: er zijn 2 hersenhelften en die hebben VERSCHILLENDE FUNCTIES
• Linkerhemisfeer = dominant bij taal
WERNICKE
• Taal = geheel van verschillende deelfuncties
• Elke deelfunctie zit op een andere plaats
• Taal: er is een apart centrum van het herkennen van woordbeelden
(taalbegrip) ➔ linker temporaal kwab (einde van de gehoorsbaan)
• Tussen woordproductiecentrum van Brocca en
woordbegripscentrum van Werniche zit een verbindingsbaan (cfr.
associatiebaan)
20 S T E EEUW
Cartografie/cortical mapping: cortex bestaat uit verschillende lagen en de verdeling ervan over de
hersenoppervlakte is verschillend
, Indelingssystemen
• Campbell: 20 zones
• Brodmann: 50 zones
• …
MIDDEN 20 S T E EEUW
LURIA: BALANS TUSSEN HOLISME EN LOKALISATIE
• Klinische waarnemingen bij soldaten uit WOII + intensief bezig met revalidatie van patiënten met
functiestoornissen
• De hersenen zijn een complex functioneel systeem waarbinnen 3 subsystemen een eigen
bijdrage leveren aan de gezamenlijke activiteit
• 3 niveaus van verwerking
• Hersensysteem is heel flexibel
• “Working Brain”: 3 corticale zones die op mekaar gevormd worden
3 subsystemen die evolutionair groeien. Het
frontale gebied is pas volgroeid rondom de
20 jaar.
HEDENDAAGSE NEUROPSYCHOLOGIE
2 belangrijke ontwikkelingen in Amerika (ontstaan van neuropsychologie als apart wetenschapsgebied)
• Norman Geschwind en Teuber: Dubbele dissociatie
• Roger Sperry: Split brain operaties (refractaire epilepsie)
o De epilepsie aanvallen zijn niet onder controle te krijgen door middel van medicatie.
Hierdoor worden split brain operaties uitgevoerd. In plaats van dominante
linkerhemisfeer, nu hemisfeerspecialisaties.
4 BELANGRIJKE CONCEPTEN
Syndroom Constellatie van tekens en symptomen die een probabilistische relatie hebben met
een diagnose/ziektebeeld
Functioneel Heeft een anatomische basis in een aantal hersenstructuren die op een bepaalde
systeem (Luria) wijze samenwerken via verbindingsbanen
Dubbele Het aantonen van twee (min of meer) onafhankelijke cognitieve processen waarvan
dissociatie men aanvankelijk dacht dat het om een samenhangend proces ging. = kritiek op
laesie-studies.
Disconnectie Wordt veroorzaakt door letsel in verbindingsbanen (tussen hemisferen; binnen 1
syndroom hemisfeer)
Focale letsels = enkelvoudige dissociatie; foto: goed doen op taak 1, maar slecht op taak 2 (bolletjes)
