H1: Politiek en politieke wetenschap
1. Politiek
Voorbeeld: ‘De dauwtrappers’
- Fietsclub → elke zondagochtend fietsen
- Elke week lid verantwoordelijk voor het uitstippelen van de weg → meestal zelfde wegen
- Jongeren willen moeilijkere parcours → andere leden niet blij
= Ruzie over parcours, doelstellingen en regels
- Veel discussie over het vinden van een oplossing → niet makkelijk
→ Dit is een verhaal over de politiek, er moet gestuurd en geregeld worden
- Noodzakelijk om duidelijke afspraken te maken
Politiek = al wat te maken heeft met de samenleving en het sturen daarvan
- Gaat terug naar de etymologie
➢ Politiek → Politika = de zaken die met polis te maken hebben
➢ Polis = (stedelijke) samenleving
- Waarom nood aan sturing?
➢ Aristoteles → Mens = zoön politikon = sociaal wezen*
➔ Volgens hem willen mensen meesturen en meebeslissen in de sml (hoe ze hun dag
gaan indelen, …)
➔ Dit kan leiden tot conflict → vaak moeten we zaken strafbaar maken (met soms
sancties aan verbonden)
◼ Diversiteit (in noden, voorkeuren en visies)
◼ Schaarste (m.b.t. te herverdelen middelen
➢ Plato → liever bestuur in handen van beperkten/zorgvuldig gekozen groep
→ Definitie is breed: geldt voor elke vorm van samen-leven/gemeenschap
- De definitie moet ons in staat stellen om variaties te zien, soorten en vormen van politiek te
onderscheiden, …
2. Variaties in politiek
Er is een grote variatie in de politiek
- Samenleving → belangrijkste aspect van de politiek dat kan variëren
* een wezen dat van nature met anderen samenleeft
1
, - Politiek aanwezig overal, in alle organisaties en verenigingen; regels nodig om alles te laten
functioneren. Bv:
➢ Scholen: begintijdstip lessen, lessenrooster en examenregeling
➢ Bedrijf: betrekking tot veiligheid van de leden, activiteit op voorspelbare banen leiden
➢ Dauwtrappers: duidelijk afspraak is over het uur en de dag of kunnen niet gaan fietsen
➔ Dat is allemaal politiek
Als regels niet als dwingend ervaren worden → betekent het niet dat ze er niet zijn (er is veel meer
politiek dan we denken)
2.1 Politiek en territorium
Twee manieren waarop de samenleving kan variëren:
1. Variatie in soorten samenlevingen
2. Politiek kan variëren naargelang de inhoud en reikwijdte ervan
1) Grote variatie op het niveau van de samenleving
- Territoriaal: staten, regio’s, gemeenten, internationaal, …
➢ Politiek associëren we meestal met een samenleving/bestuur die verbonden is aan een
territorium (→ meest belangrijke en meest omvattende vorm van sturing)
➢ Lidmaatschap van een sml is veel omvattender en dwingender
➢ Regels zijn niet zomaar te ontwijken → kan verhuizen, maar daar ook regels
- Niet-territoriaal: verenigingen; Rooms-katholieke kerk, academia, studentengroepen,
activisten, bloggers, …
➢ Lid om activiteiten met anderen te doen (samen fietsen, op school zitten, …)
➢ Kiezen of je ervan lid wordt of niet
➔ Niet akkoord met regels? → beslissen om weg te gaan
Er is een sterke variatie tss de twee
- Verschillende impact op het dagelijkse leven
➢ Bv: Staatloos → problematisch; moeilijk om zo een woning te vinden of om een lening te
sluiten
- Vrijwilligheid van lidmaatschap: mogelijkheid tot opt-out?
Als politiek te maken heeft met de sturing van een samenleving:
- Dan speelt de politiek zich af in sml met een grondgebied (staten)
- Lidmaatschap gaat verder dan het functionele lidmaatschap van een vereniging → kan dus
heel ver gaan, heel diep ingrijpen in het leven van de leden
2) Variatie op het niveau van inhoud en reikwijdte (“wat wordt er geregeld?”)
Er zijn heel wat historische verschillen te zien → grenzen van de politiek zijn verschoven:
- Politiek beperkte zaak in de 19de eeuw → enkel basisregels, politie, justitie, … (meer niet)
2
, - In de loop van de jaren → vragen om nieuwe aspecten van de samenleving door de staat te
laten regelen
➢ Van minimale diensten naar uitgebreide verzorgingsstaat
➢ Arbeidsbeweging heeft daar veel verandering in gebracht (beschermende maatregelen)
T.H. Marshall stelt dat burgerschap 20ste eeuw → niet alleen een zaak van burgerlijke en politieke
rechten maar ook van sociale rechten
- = uitbreiding van de reikwijdte van politiek
- Nu in vele landen vanzelfsprekend dat politiek regelend optreedt op terreinen net als
onderwijs, cultuur, gezondheid, … Met sociale media vandaag → privacy beschermen, …
➢ Wat vandaag vanzelfsprekend is, was dat gisteren niet!
Burgerlijk recht (“civiel recht” of “privaatrecht”): m.b.t. het geheel van regels voor de onderlinge
verhouding tussen burgers
→ Personen- en familierecht (huwelijk, adoptie,..), goederenrecht (erfrecht) en verbintenissenrecht
(arbeidsovereenkomsten)
Politiek recht (“staatsrecht”): m.b.t. beslissingsprocessen die het individu overstijgen; relaties tussen
burger en overheid, functioneren van de overheid (als collectiviteit); onze rechten en vrijheden ten
aanzien van de staat
→ (Stemrecht, vrijheid van meningsuiting; recht om niet onrechtmatig te worden gearresteerd; recht
om niet onwettig tot militaire verplichtingen te worden gedwongen)
Socio-economische rechten: zie artikel 23 Belgische grondwet (zie ppt)
- Toenemende reikwijdte van de politiek
➢ 1960s feminisme: “het persoonlijke is politiek”
➢ Sociale media en het recht op “ontkoppelen”
➢ Terrorisme en privacy
➢ Eenzaamheid
➢ Kinderrechten en – bescherming
➢ …
- Is er een terugtreding van de politiek?
➢ Neen, er is een beleidswijziging, de overheid is gewoon meer aanwezig (machtswijziging).
Iets dat vroeger een recht was is nu gecriminaliseerd
➔ Bv; abortus wet in de VS
➔ Bv: terugtrekking van de VS leger in Afghanistan door Trump
➢ De politiek zal wel nooit weggaan, het bestaat altijd, er bestaat altijd een bepaalde
sturing
➢ MAAR Privatisering van staatsbedrijven is een voorbeeld van de reikwijdte van de
politiek die afneemt
Wat betekent het om iets “politiek te maken”?
Die historische evolutie is gepaard met een evolutie in onze politieke cultuur. Elke samenleving heeft
regels over wat politiek kan worden en wat niet
3
, - Verschil tussen landen:
➢ Saoedi-Arabië: vrouwen mochten lang niet rijden
➢ Noorwegen: je kan alleen alcohol kopen in overheid winkels
Reikwijdte die toeneemt = politisering
- Politisering = betrokken raken bij politieke discussie; een thema onderwerp van politieke
sturing (en dus, collectieve besluitvorming) maken
➢ Impliceert vaak het herdefiniëren van de grens tussen “privaat” en “publiek”
➔ Privaat: geen collectieve inmenging of sturing nodig of gewenst is; sfeer waarin de
politiek niet aanwezig is of mag zijn
➔ Publiek: de domeinen van sociaal leven waar mensen elkaar ontmoeten (scholen,
werkvloer, unief, …) en waar collectieve beslissingen moeten worden gemaakt
➢ Er is veel discussie over de grens die voortdurend beweegt
➔ Dat persoonlijke ervaringen → bredere structurele uitdagingen of obstakels die
meerdere leden van de gemeenschap raken
➔ Het probleem overstijgt het individu; wat collectieve besluitvorming/sturing nodig
maakt
➔ Bv; eenzaamheid wordt steeds meer een collectief probleem (bv; individualisering v/d
maatschappij)
➔ Bv; Seksuele relaties = privéleven behalve als er sprake is van dwang → politieke
regels die dat verbieden
- Depolitiseren = het “politieke karakter” wegnemen van iets
➢ Vb. kritiek op de seksismewet (2014)
➔ Het in twijfel trekken van het structurele karakter van seksisme
➔ Argumenteren dat het onnodig de vrijheid van meningsuiting inperkt
➢ Er is een beleidswijziging, maar betekent niet dat de politiek/staat weg is
Politiek is overal → moeilijk om de reikwijdte te gaan reduceren
2.3 De vormen en structuren van de politiek
Politiek varieert:
1. Naargelang de soort samenleving die bestuurd wordt
2. Politiek kan zeer verschillende inhoud hebben
3. Politiek kan zeer verschillende vormen aannemen
→ Dus politiek ziet er anders uit in verschillende landen en op verschillende tijdstippen
Bij het sturen van een samenleving kunnen en moeten veel keuzes worden gemaakt
Studie van variatie staat centraal in de politieke wetenschap → proberen die verschillen in kaart te
brengen en te classificeren
- Classificaties van politieke vormen/politieke regimes:
➢ Welke principes liggen ten grondslag aan het functioneren van een bestel/systeem?
- Om politieke regimes te onderscheiden:
4
