Strafrecht en strafprocesrecht
Inhoud
Afkortingen ................................................................................................................................ 3
Deel 1. Algemene oriëntatie ....................................................................................................... 5
Inleiding tot het strafrecht en de strafprocedure ..................................................................... 5
Inleiding Begrippen en Bronnen ............................................................................................ 5
Begrippen ............................................................................................................................... 6
Bronnen (vervolg) – Legaliteit Interpretatie .......................................................................... 7
Deel 2. De strafwet ................................................................................................................... 11
Elementen van het misdrijf (Alg vwdn strafbh) - Element 1: Delictstypiciteit (obj & subj) 11
Elementen van het misdrijf (Alg vwdn strafbh) - Element 2: Wederrechtelijkheid ............. 16
Elementen van het misdrijf (Alg vwdn strafbh) - Element 3: schuld................................... 19
Elementen van het misdrijf (Alg vwdn strafbh) - Element 4: Strafwaardigheid ................. 25
Poging en deelneming .......................................................................................................... 27
Deel 3. Vorderingen die ontstaan uit een misdrijf .................................................................... 33
Overzicht van de strafprocedure........................................................................................... 33
Het openbare ministerie (O.M.) ........................................................................................... 35
Vervolging ............................................................................................................................ 36
Tegen wie wordt strafvordering uitgeoefend? ...................................................................... 38
Het slachtoffer ...................................................................................................................... 39
Burgerlijke vordering ........................................................................................................... 40
Deel 4. De rechtspleging in de onderzoeksfase ........................................................................ 43
Onderzoeksfase .................................................................................................................... 43
Opsporingsonderzoek ........................................................................................................... 43
Gerechtelijk onderzoek (GO) ............................................................................................... 45
De fundamentele kenmerken van onderzoeksfase ............................................................... 46
Onderzoeksdaden (wat kan een PK en OR concreet doen?) ................................................ 47
Proces-verbaal .................................................................................................................. 48
Klachten en aangiften ....................................................................................................... 48
Verhoor ............................................................................................................................. 48
Plaatsbezoek ..................................................................................................................... 52
Inkijkoperatie ................................................................................................................... 52
Huiszoeking ...................................................................................................................... 52
Beslag ............................................................................................................................... 53
Deskundigenonderzoek .................................................................................................... 54
DNA-onderzoek ............................................................................................................... 54
Fouillering (art. 28 WPA) ................................................................................................. 55
Onderzoek aan het lichaam (art. 90bis Sv.) ...................................................................... 55
Maatregelen inzake private communicatie, gegevens en informaticasystemen ............... 55
Bijzondere opsporingsmethoden (BOM) (art. 47ter e.v. Sv.) ........................................... 57
Onderscheppen en openen van post (art. 46ter Sv.) ......................................................... 57
Inwinnen van bankgegevens (art. 46quater Sv.)............................................................... 58
Inwinnen van administratieve inlichtingen (art. 46bis/1 Sv.)........................................... 58
Maatschappelijke enquête en beknopt voorlichtingsrapport ............................................ 58
Onderzoeksmaatregelen t.a.v. rechtspersonen .................................................................. 58
Vrijheidsberoving ................................................................................................................. 58
Afsluiting v/h gerechtelijk onderzoek .................................................................................. 64
Samenstelling correctionele rechtbank ................................................................................. 69
Samenhang ........................................................................................................................... 69
Onsplitsbaarheid ................................................................................................................... 69
Bevoegdheidscontrole .......................................................................................................... 69
, Aanhangigmaking ................................................................................................................ 70
Voorlopige hechtenis tijdens vonnisfase .............................................................................. 71
Fundamentele waarborgen ................................................................................................... 71
Verschijning? ........................................................................................................................ 74
Verloop van de terechtzitting................................................................................................ 74
Voorafgaande erkenning van schuld (VES) ......................................................................... 76
Snelrecht – art 216quinquies-sexies SV ............................................................................... 77
Bewijs in strafzaken !!! ........................................................................................................ 77
Deel 6. De strafrechtelijke sancties .......................................................................................... 79
Deel 7. De straftoemeting......................................................................................................... 89
Deel 8. De uitspraak ................................................................................................................. 95
VH bij uitspraak ................................................................................................................... 96
Gezag van gewijsde .............................................................................................................. 98
Deel 9. De rechtsmiddelen ....................................................................................................... 99
Hoger beroep (HB) ............................................................................................................... 99
Verzet .................................................................................................................................. 101
Deel 10. De tenuitvoerlegging van de strafrechtelijke sancties ............................................. 105
Deel 11. Toepassing van de strafwet naar de plaats ............................................................... 108
Deel 12. Het toepassingsgebied van de strafwet in de tijd ..................................................... 110
Deel 13. Beletselen voor de normale uitoefening van de strafvordering, de burgerlijke vordering
of de uitvoering van de sanctie ............................................................................................... 112
Schorsing van de strafvordering ......................................................................................... 112
Gronden van verval van de strafvordering ......................................................................... 112
Grondwettelijk beletsel: politiek en persmisdrijf ............................................................... 116
Verjaring van de straf ......................................................................................................... 116
Deel 15. Toekomstmuziek: nieuwe wetboeken ...................................................................... 118
Oefeningen / Voorbeeld vragen .............................................................................................. 120
2
,Afkortingen
AGP Agenten van de gerechtelijke politie
APS Autonome probatiestraf
APV Aanvankelijke proces-verbaal
BBM Bescherming van de maatschappij
BGTV Buitengewone termijn van verzet
BOM Bijzondere opsporingsmethoden
BP Burgerlijke partij
BV Burgerlijke vordering
CAP Civiel aansprakelijke partij
CDBC Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie
CDGEFiD De Centrale dienst voor de bestrijding van de georganiseerde economische en
financiële delinquentie
COIV Centraal Orgaan voor de Inbeslagneming en de Verbeurdverklaring
DT Delictstypiciteit
GB Geldboete
GDA Gerechtelijke diensten bij de arrondissementen
GO Gerechtelijk onderzoek
GTV Gewone termijn van verzet
GZG Gezag van gewijsde
Gvs gevangenisstraf
HB Hoger beroep
K.I Kamer van Inbeschuldigingstelling
LL Levenslang
NSw Nieuw Strafwetboek
N-TBH Niet-toerekenbaarheid
N-TVBH Niet-toerekenbaarvatheid
O.M. Openbare Ministerie
OGP Officieren van gerechtelijke politie
OIG Onmiddellijke inning van geldsom
OO Opsporingsonderzoek
OPV Oproeping bij proces verbaal
OR Onderzoeksrechter
PA Proactieve recherche
PB Probatie
PK Procureur des Konings
PV Proces Verbaal
RD Rechtstreekse dagvaarding
RK Raadkamer
Rp Rechtspersoon
SBH strafbaarheid
SoET Straf onder Elektronisch toezicht
STM Straftoemeting
SURB Strafuitvoeringsrechtbank
Sv Wetboek strafvordering
SV Strafvordering
Sw Strafwetboek
SWH Strafwaardigheid
3
,TBS Terbeschikkingstellingen
TUL Tenuitvoerlegging
UBV Uitvoerbaar bij voorraad
VBV Verbeurdverklaring
VES Voorafgaande erkenning van schuld
VGO Vordering tot gerechtelijk onderzoek
VH Voorlopige Hechtenis
VoET Vrijheid onder elektronisch toezicht
VOV Vrijheid onder voorwaarde
VSBG Strafvordering tegen betaling van een geldsom / minnelijke schikking
V.T.SV Voorafgaande titel wetboek strafvordering
WH Wettelijke herhaling
WRH wederrechtelijkheid
WS Werkstraf
4
,Deel 1. Algemene oriëntatie
Inleiding tot het strafrecht en de strafprocedure
Strafrecht: Voorzienbaarheid en proportionaliteit.
Strafprocesrecht: evenwicht tussen efficiency (uitoefening van macht) en rechtsbescherming
(recht van verdediging – belang van een eerlijk proces)
Eerlijk proces heeft ook een publiek belang. Zorgen voor een systeem waar justitie credibiliteit
heeft.
Overzicht van de strafprocedure
Onderzoeksfase
Opsporingsonderzoek Gerechtelijk onderzoek
(OO) (GO)
Openbare Ministerie Onderzoeksrechter
(OM) (OR)
Oproeping bij P.V. Rechtrstreekse
Raadkamer (RK)
(OPV) dagvaarding (RD)
(Kamer van
Politierechtbank Politierechtbank inbeschuldigingstelling KI
) (KI)
Correctionele Correctionele
Politierechtbank Hof van Assisen
rechtbank rechtbank
Correctionnele
rechtbank
Waar vindt strafrecht zijn verantwoording? Waarom straffen wij? Vergelding: Het idee dat als
je de normen overtreedt en u gaat die grenzen overschrijden, dan ga je op dat ogenblik op de
blaren moeten gaan zitten. In het nieuwe strafboek staat het woord vergelding er niet in. Het
bestaat wel in een bepaalde vorm. Wat is de tweede gedachte om te straffe? Het preventieve
effect, het voorkomen van misdrijven. Evolutie het idee van straffen moet maar moet ook
denken aan maatschappelijke rehabilitatie.
Inleiding Begrippen en Bronnen
Algemene begrippen.
Basis principe, oog om oog Tand om tand. Niet meer dan 1 oog en alleen de dader en niet bij
zijn broer, moeder, of zus. Proportionaliteit en individualisering van straffen zitten daar al in
primitieve vorm.
Als maatschappij regels te geven en grenzen aan wat wel en niet kan in straffen.
Strafrecht ook als beleid. Om dingen voor elkaar te krijgen. Bijvoorbeeld, in corona, of
rookverbod, milieu. Methode om gedrag af te dwingen.
Wat is straf en wat is Strafrecht? Kringredenering in de definitie Strafrecht gaat om misdrijven
en de straffen die daar bij horen. Iets typisch van een misdrijf is waar een straf op staat.
5
,Begrippen
• Strafrecht (ruime zin): strafrecht als strafprocedure recht/vorderingen. Specifieke
gedragingen met specifieke sancties. Ook het omschrijven welke gedragingen welke
sancties krijgen. Wetgever bepaalt waar de grens ligt. Hele strenge en veel regels om de
overheidsmacht in te tonen.
• Materieel strafrecht: strafbaar gedrag en de straffen
• Formeel strafrecht: de procederen die gevolgd worden, de instellingen die daar mee
bezig zijn, hun bevoegdheden.
Legaliteitsbeginsel is de basis van alles. Bepaald ook de bronnen en interpretatie methodes in
het strafrecht.
Strafrecht
• Strafwetboek: wordt allemaal mooi en nieuw, maar nu nog boek van 1867.
• Is heel veel gewijzigd in laatste 25 jaar. Is een chaos boek.
Strafprocesrecht
• Nog geen nieuw wetboek zal nog niet meteen komen
• Zal meer uitleg voor nodig zijn.
• Traditioneel, België meer in inquisitoire procedures: de overheid zelf op zoek gaat naar
bewijzen. Accusatoir systemen is het slachtoffer die zaak op gang brengt.
Autonomie van het strafrecht
• Functie van het strafrecht: dat eigen normen worden beschermd, eigen
handhavingsapparaat (politie, parket, raadkamer etc.)
• Uitzondering - Art. 16 Voorafgaande Titel (V.T.)
➢ Contract: als het gaat om betwisting van contract dan burgerlijk recht toepassen
dus strafrecht niet autonoom. Bv, gekocht of geleend?
➢ Echtheidsgeschil
Strafprocesrecht / burgerlijk procesrecht?
• Gerechtelijk Wetboek = burgerlijk procesrecht – art 2 Ger.W
• Gerechtelijke Recht aanvullend op SPR voor zover verzoenbaar met fundamentele
beginselen SPR. Lex specialis. Uitzondering: als het botst, dan gerechtelijk recht
buitenspel.
Strafrecht = publiek recht
• Zaak tussen individu en de staat
• Burgerlijke schadevordering privaatrechtelijk ‘aanhangsel’ publieke vordering
• Van openbare orde, u kunt niet bij contract afwijken van straf wettelijke regels.
Algemeen en bijzonder strafrecht
• Algemeen strafrecht: De algemene regels die voor alle misdrijven gelden (boek 1) +
complementaire wetten
• Bijzonder deel: de misdrijven, omschrijving, straffen, en specifieke misdrijf gebonden
regels (boek 2)
• Bijzondere strafrecht: rest van de strafwetten buiten het wetboek.
6
,Strafwetboek
• 1867 maar wel gewijzigd
• Twee boeken
• Boek 1 SW.: t/m art 100: algemeen deel
• Boek 2 SW: specifieke misdrijven (moord, diefstal, oplichting, verkrachting,..) en de
straf die er bij hoort)
Complementaire wetten
• Vullen strafwetboek aan, maar zijn niet in het wetboek opgenomen. Bv,
jeugdbeschermingswet.
Bijzondere strafwetten
• Specifieke, speciaal deelgebied, bv militaire.
Pas op!
• Voor decreten gelden alle regels van boek 1. Uitzondering geld niet. Zie artikel 100 Sw
• In theorie, kan eigen afwijkijkingen maken.
Bronnen (vervolg) – Legaliteit Interpretatie
Internationale bronnen
• Welk recht moeten we toepassen? Soms buitenlands recht toepassen. Bv. Belgisch
koppel woont in Spanje en plegen daar een misdrijf en vlucht dan terug naar België.
• Rechtsvergelijking: handig om te kijken naar andere rechtsregimes. Kan leren van
andere landen. Nederland heeft bijvoorbeeld geen Hof van Assisen.
Internationaal strafrecht
• Grenzen makkelijk doordringbaar.
• Binnen Europa aanvaarden dat we moeten samenwerken. Samenwerking noodzakelijk
en steeds meer een standard praktijk binnen EU. Nu sneller en directer te maken. Le
droit penal internationale.
• Internationaal strafrecht op internationaal niveau – relaties tussen staten, voor de alle
ernstige misdrijven, zoals genocide. International Strafhof, Tokio Tribunaal,
Neurenberg Tribunaal, Yugoslavia Tribunaal, Rwanda Tribunaal.
• Territoriale soevereiniteit, mag je Belgisch recht toepassen op een ander grondgebied?
– per verdrag vastgelegd, wat toepasselijk is, soms is het een keuze.
• Rechtshulp
➢ Primair: gebeurt niet veel, neemt gewoon een strafzaak over. Bv misdrijf van
Belgisch koppel in Spanje, die terugvlucht. Kan handig zijn dat België de zaak
overneemt.
➢ Secundair: het proces in buitenland maar straf wordt overgenomen. Dus Spanje
doet de zaak, maar straf wordt in België uitgevoerd. Of gebeurt vaak om
collega’s in buitenland hulp te verlenen.
➢ Wederzijdse erkenning
Legaliteitsbeginsel
• Basis van alles
• Praktische gevolgen
7
, • Strafrecht is heel indringend. Dus overheidsmacht moet beperkt worden om
machtsmisbruik te voorkomen. Dus we hebben regels wat politie kan doen en onder
welke voorwaarden.
• Fundamenteel beginsel
Voorbeelden
• Niet altijd duidelijk of iemands gedragingen onder de strafwet valt
• Verkeer met onaangepaste snelheid rijden. Bv zone 30km per uur maar druk met
voetgangers dus zou je snelheid moeten aanpassen. Dus je kan strafbaar zijn voor 30km
per uur rijden. Mensen kunnen van mening verschillen of gepast of ongepast is.
Het legaliteitsbeginsel heeft verschillende gevolgen:
• Materieelrechtelijk verschillende dimensies
➢ Definitie van het gedrag en moet voldoende precies zijn: bv filmen onder de rok
▪ Weten waar u aan toe bent.
▪ Taak van de wetgever
▪ Niet makkelijk, bv drugs, steeds nieuwe chemische formules.
➢ De straffen moeten worden bepaald door de wet. Rechter kan niet komen met
een eigen straf. Bv een dierenmishandelaar in een hondenhok zetten.
➢ De rechter moet de strafwetten strikt interpreteren
➢ Strafweten of nieuwe straffen niet retroactief
▪ Niet altijd zo simpel. Zie later in de cursus
• Strafprocedure
➢ In sommige contexten, legaliteitsbeginsel een andere betekenis.
➢ Opportuniteitsbeginsel: OM zelf kan beslissen of het doorgaat met eens
strafzaak of niet. In andere landen, zoals Duitsland vinden niet eerlijk. Als je
weet wie het is moet je vervolgen. Tot verkort in België dit niet kan, maar nu
een uitzondering voor Europees Openbaar Minister (EOM) – fraude voor EU.
Regel is dat België dan wel zou moeten vervolgen.
➢ Rechtszekerheid als bescherming tegen willekeur
➢ Uitzonderingen op grondrechten vereisen wettelijke basis:
▪ Die voldoet aan bepaalde kwaliteitsgaranties (toegankelijk, subsidiair,
proportioneel)
▪ Die door overheidsoptreden moet worden gerespecteerd.
Internationale bronnen
• Verdagen m.b.t. Grondrechten: EVRM, IVBRP (BuPo)
• Europese integratie
• Raad van Europa
• EG-EU
• Post-Lissabon Unie: normalisering:
➢ Bv geweld tegen vrouwen, milieustrafrecht, samenwerkingsinstrumenten:
bewijsverzameling, uitvoering straffen.
Wet?
• Meeste van wetgeving die wij tegenkomen in deze cursus is federaal, de grondwet. De
wetboek van Strafvordering en complementaire wetten zoals WVH. Belangrijk wet is
WET in materiele zin: ook dus koninklijke besluiten VOOR ZOVER ze de perken van
de wet niet te buiten gaan.
8
,Gemeenschappen & Gewesten
• België Vlaams Gewest even hoog als Federaal alleen bestaan er verschillende
bevoegdheden
• Dus ook strafrecht voor Vlaamse, Brussels, Wallonië Gewest
• In principe, boek I Sw toepasselijk. Behoudens uitzondering bv artikel 85 bij decreten.
Cassatie arrest maakt twijfel hierover. Op examen? Kans dat je regel krijgt en niet de
uitzondering. Onthoud heel boek 1 geldt voor decreten
• Mogen ze nieuwe straffen maken? Kan in theorie, maar in wetten nooit gebeurd.
Strafprocesrecht
• Overgrote regels is federaal.
• 3 uitzonderingen:
➢ De hoedanigheid van agent of gerechtelijke politie
➢ Bewijswaarde proces-verbaal (pv) regelen
➢ Gevallen waarin de ambtenaren huiszoeking mag doen – gewesten kunnen dat
zelf problemen.
• + randgevallen: verjaringsregels, mag Vlaanderen een andere verjaringstermijn stellen?
GWH zegt dat ze het zelf mogen bepalen.
Lokaal strafrecht provincies en gemeenten
• Ligt moeilijk – want lange traditie van hun autonomie, zekere spanning.
• In orde en veiligheid heeft burgemeester wel wat bevoegdheid. Debat hoeveel
• Dronkenschap, vandalisme etc. gemeentelijk of federaal? zoeken naar evenwicht
• In praktijk, gemeenschappelijke administratieve sancties (GAS) elke gemeenten heeft
zijn eigen regels. Voornamelijk overlast.
Rol provincies en gemeenten hernieuwd belang aanpak coronacrisis
• Lokale regels over mondmasters, samenkomsten, avondklok
• Probleem wettelijke basis?
• Pandemiewet was erg laat
Andere bronnen
• Rechtspraak
➢ Geen autonome bron
➢ “verwettelijking” Rechtspraak (RS) door Nieuwe Strafwetboek (NSw)
▪ Hoeveel bepaald onze rechters? Toepassing van rechters in de praktijk
wordt gepubliceerd. Is belangrijk. Formeel kan rechter geen nieuwe
misdrijf uit vinden – taak van wetgever. Wat wel zien in praktijk bij vage,
onduidelijke, oude wetten, de rechter belangrijk in de praktijk.
• Rechtsleer
➢ Professoren zijn belangrijke bronnen kan gewicht hebben. Maar bepaald niet de
wet. Hangt ook af van wie.
• Gewoonte?
➢ Heeft gewoonte een rol in strafrecht, in principe nee. Legaliteitsbeginsel. Maar
uitzonderingen, vooral internationaal strafrecht – gewoonterecht.
➢ Maar kan wel een gewoonte zijn om in voor jaren een bepaald gedrag niet te
straffen (nog wel strafbaar) – een gedoogbeleid. Bv abortus. Wordt amper of
nooit vervolgt in België.
9
, Interpretatie strafwet
• We moeten ons aanpassen met wetten van de 19de eeuw en situaties van 21ste eeuw.
• Oefening die strafrechters continue moeten doen
• Soms, is wetgever vrij duidelijk. Bv seksueel strafrecht
• Maar soms wel gedefinieerd, maar toch niet zo evident.
• Nsw gaat proberen zoveel mogelijk definiëren.
• Sommige instellingen gemachtigd voor interpretatie – bv prejudiciële vragen (bindend)
aan GWH of Hof van Justitie in Lux.
Interpretatiemethoden
• Mag je restrictief interpreteren? Bij twijfel voordeel voor de verdachten.
➢ Hof van Cassatie, alleen twijfel aan de schuld of hij wel heeft gedaan, niet twijfel
over definitie van de wet
➢ Is toegelaten, niet verboden, maar waar ligt de grens – continue debat
• Taalkundige: gewoon, tenzij
• Theologische: wat was het doel de wetgever probeerde te beschermen
• Progressieve of evolutie interpretatie, meegaan met de tijd.
Verboden
• Analogische interpretatie in nadeel verdachte
• Grens die evolutieve en theologische niet mogen overschrijden
• Toepassing op vergelijkbare gevallen die door wetgever niet geviseerd waren
• Veel discussie in praktijk:
➢ Opzettelijk doden ongeboren kind is strafbaar
➢ Onopzettelijk doden (geboren) kind is strafbaar
➢ => ? Onopzettelijk doden (b.v. verkeersongeval, medische fout, ongewild gevolg
slagen aan zwanger slachtoffer): ook voor ongeboren kind?
▪ Mag iets niet strafbaar stellen dat de wetgever niet strafbaar had gesteld
Wat mag wel
• Analogie in voordeel verdachte kan wel
• Bv. diefstal tussen echtgenoten is niet strafbaar (462 Sw, geen strafwaardigheid)
• Bij analogie uitgebreid tot andere vermogensmisdrijven: oplichting, misbruik
vertrouwen
• Maar niet tot samenwonenden…
• … en niet tot hacking (niet tussen informatica misdrijven tussen partners) maar GWH
niet eens met Cassatie hoe het is uitgelegd. Dus situatie niet helemaal zeker.
Onthouden/oefenen!
• 1. Bronnen en verhoudingen
• 2. Belang publiekrechtelijk karakter: niet privaat recht
• 3. Autonomie en gevolgen
• 4.Waarvoor dient art.100 Sw.(niet) en uitz.!
• 5. Welke interpretatiemethoden verboden?
10
