VREEMDELINGENRECHT
link met quasi elke rechtstak ; bv. nauw verband met strafrecht, nauw verband met internationaal & Europees
recht, nauw verband met personenrecht (bv. nationaliteitsregels) ...
= goed want makkelijk begrijpbaar dr link met andere vakken, mr ook vaag want soms moeilijk af te bakenen
zeer technische rechtstak, mr ook nauw verbonden met wat leeft in de samenleving
start college : gedachtewisseling rond stelling
INLEIDING / HISTORISCH OVERZICHT
WAAROVER GAAT VREEMDELINGENRECHT?
vreemdelingenrecht (migratierecht) = studie van ontwikkelingen in het recht met betrekking tot drie grote
maatschappelijke vraagstukken
– Welke migratiemogelijkheden bestaan er voor vreemdelingen in België en hoe wordt dat procedureel
georganiseerd?
er bestaan 2 extreme standpunten ; kwestie het simpel te houden → volledig open grenzen of volledig
gesloten grenzen ð gn enkel land is volledig open of volledig gesloten, altijd iets er tussen in
daarom : criteria maken / selecteren / vastleggen
Welke keuzes zijn daar in gemaakt? Hoe organiseer je dit procedureel? Voorzie je rechtsmiddelen om ze
uit te zetten? Beslis je alvorens ze op het grondgebied zijn? Beslis je pas als ze op je grondgebied zijn?
– Migratiehandhaving : welke (juridische) instrumenten zet men in in de strijd tegen ongewenste migratie
(zowel preventief als repressief)
= moeilijk vraagstuk
Mag je strafrecht inzetten? Welke strafbepaling? Pas je administratieve vrijheidsberoving toe? Ga je
anders om met kinderen? Als ze er dan toch zijn, laat je ze delen in sociale bescherming of niet?
vaak afweging mensenrechtenbescherming (EVRM, IVKR) & beleidskeuzes wetgever
– Integratie : welke (juridische) instrumenten zet men in met het oog op het bevorderen vd participatie
en integratie van nieuwkomers en vreemdelingen die reeds (soms lang) op het grondgebied verblijven?
bv. rol nationaliteit – laagdrempelig of strenge criteria & procedure? Snelle procedure of traag?
Procedure gratis of betalend?
Voorzie je inburgeringstrajecten? Maak je dit verplicht of bied je het aan als optie? Maak je dit gratis of
betalend? Ga je mensen sanctioneren als ze niet op traject ingaan?
Sociale bescherming koppelen aan extra integratievwdn?
1
,Verspreid over verschillende institutionele niveaus (meergelaagdheid)
– Internationaal
– Europees
– Intern / Belgisch : federaal versus deelstaten, rol van gemeenten
Verspreid over verschillende rechtstakken (categoriaal rechtsgebied)
– Publiek (administratief) recht : verblijfswetgeving
– Sociaal recht
– Strafrecht
– Burgerlijk recht : nationaliteitswetgeving, staatloosheid, voogdij NBMV (= Niet-Begeleide Minderjarige
Vreemdelingen)
Belang van doorwerking van grondrechten en de rol die rechters in dit proces spelen (‘activistische rechter’)
– Micro-niveau versus macro-niveau
Juridische techniciteit versus maatschappelijke en beleidsmatige discussies
HISTORISCH OVERZICHT IN VOGELVLUCHT
o 1950-1980: eerste bouwstenen
o 1980-1991: law in the books
o 1991-2000: law in the books versus law in action
o 2000-2010: europeanisering
o 2010-2020: een steeds complexer en onleesbaar regelgevend kader
o Besluit + meest recente ontwikkelingen
→ ontwikkelingen op het vlak van (1) migratie, (2) migratiehandhaving en (3) integratie
→ institutionele ontwikkelingen
Periode voor 1950
er was reeds migratie mr op totaal andere schaal & omvang
migratie was toen vooral een intern Europees verhaal (bijna iedereen die nr BE kwam was v DUI of NED, nt zoals
nu v over heel de wereld)
negatieve beslissing moesten nt gemotiveerd w, er was dus zéér grote discretionaire bevoegdheid vr de OVH
2
,men stelde voornamelijk volgende 2 vragen bij het beoordelen ve migrant ;
- is persoon gevaar vr OO?
- kan persoon economische meerwaarde betekenen vr BE?
Periode 1950-1980 – eerste bouwstenen
vanaf jaren 50 verandering
in 52 vreemdelingenwet
migratie & migratiehandhaving
→ economische migratie (t.e.m. midden jaren ’70) : bilaterale akkoorden met Marokko, Turkije, Tunesië, Italië,
Spanje, Griekenland, Joegoslavië en Algerije
regelgevend kader in BE gefocust op arbeidsmigratie, dit dr bilaterale OVK met andere landen te sluiten ;
deze bepaalden de regels omtrent hoe werkgever arbeiders zou behandelen, waar arbeiders zouden
kunnen verblijven ...
meeste OVK hadden ook regeling omtrent familieleden ; deze mochten gastarbeider volgen
= systeem waarbij OVH vr het eerst zelf op zoek gaat nr oplossing vr migratie die zich hier op dit moment
stelt (nt louter afwachten tot situatie zich voordoet & dan discretionair beslissen)
→ E.V.R.M.
bevat gn bepaling over migratie, mr in latere periode werd het wel belangrijk gezien bepalingen vaak dr
vreemdelingen ingeroepen om verwijdering vh grondgebied aan te vechten (pas in jaren 90)
→ Asielverdrag (Verdrag van Genève)
speelt nogsteeds rol – bv. wnnr persoon om gegronde redenen een land verlaat & zich op jouw grondgebied
bevindt mag die nt w teruggestuurd nr land waar ze gevaar lopen
BE ratificeerde dit
veel kleinere groep doet hier beroep op, quasi iedereen kwam gwn nr BE o.g.v. bilaterale akkoorden
→ EGKS - eerste stappen Europese Gemeenschap
integratie
vrijwel onbestaande (“gastarbeiders”)
migratie werd gezien als iets tijdelijks, gwn even werken hier & dan terug nr land v herkomst, daarom relatief
weinig integratie
3
,ging ook om economische redenen ; gezien ze nr hier komen om te werken betekent dit dat ze vr een stuk al
geintegreerd w tijdens werk / in relatie met werkgever
pas later zag men in dat helemaal nt zo tijdelijk was (vaak kwam ganse fam mee, gingen de kids hier nr school ...)
institutioneel
Minister v justitie op federaal niveau verantw
Periode 1980-1990 – law in the books
migratie
Vreemdelingenwet (1980)
- Rechtszekerheid
- Kort verblijf (< 3 m) : inhoudelijk soepel, maar financiële zelfredzaamheid
- Verblijf > 3 m : strikt afgebakend → werk, studie, asiel en gezinshereniging, in beginsel op te
starten vanuit het buitenland (behalve asiel)
- Vestiging
- Rechtsbescherming (beroepsmiddelen, zowel intern als administratief)
bijna 10j aan de wet gewerkt, toen hij af was = 95 artikelen
draagvlak gezocht & gevonden (samenwerking professoren, magistratuur, vakbonden ...)
vernieuwend o.v.v. rechtszekerheid & rechtsbescherming
vr het eerst was er zo een duidelijke wet waarbij de regels in de wet zelf stonden (migratie werd dus nt langer
overgelaten aan de discretionaire bevoegdheid vd minister v justitie)
ð migratie mogelijkheden & vwdn opgesomd (dit zijn ze, hieraan moet je voldoen) = was zeer vernieuwend
wnnr je in een ander land wilde werken was dit nt langer afhankelijk v bilaterale OVK tss jouw land & ‘gastland’
→ per type reden vr migratie bestonden nu verschillende criteria
vestiging = als je al 5j legaal in BE verblijft verkreeg je een sterke status vreemdeling ; OVH kan je nt meer v
grondgebied verwijderen tenzij je zeer zware misdrijven pleegt = zekerheid die dicht aansluit bij BE nationaliteit
rechtsbescherming ; negatieve beslissingen vanaf nu principieel gemotiveerd + beroepsmogelijkheid om die
negatieve beslissing aan te vechten
4
,migratiehandhaving
handhaving beperkt in vreemdelingenwet, hier & daar strafbepaling mr zeker nt de kern vd wet
integratie
- Anti-racismewet (1981)
- Wetboek Belgische Nationaliteit (1984) : nationaliteit als sluitstuk van een geslaagd integratieproces
vr eerst wetgeving gestemd in parlement rond integratie & samenleven tss mensen waarvan aantal migratie
achtergrond heeft vormgeven
OVH beseft dat migratie nt tijdelijk is & laat denkwijze v gastarbeiders los – beseft vaak permanent is
regelen vanaf wanneer & onder welke vwdn iemand BE nationaliteit geven
→ gaat uit v idee nationaliteit is iets wat iemand moet verdienen (voldoende taalkennis, geïntegreerd ...) + je
krijgt extra rechten gekoppeld aan verkrijgen BE nationaliteit bv. politieke rechten
nu al minder uitgebreid, we zijn op heel ambigue manier aan het omgaan met nationaliteit ; meerwaarde vr
persoon is alsmaar kleiner gemaakt
institutioneel
- Minister van Binnenlandse Zaken en Minister van Justitie
- Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) & Commissariaat-generaal vr de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS)
Minister v justitie verdwijnt nr achtergrond → migratie w bevoegdheid v Minister binnenlandse zaken
er w 2 instanties opgericht ;
- CGVS ; gespecialiseerde instelling (onderzoekt asielaanvragen + levert attesten & documenten vd
burgerlijke stand af)
- DVZ : algemene instantie
Periode 1991-1999 – law in the books versus law in action
migratie
- globalisering van migratie cf. evolutie in aantal asielaanvragen tss 1980 (circa 2.500) en 2000 (circa 40.000)
- Aanpassen van procedures, in het bijzonder de asielprocedure
- Verstrenging van bepaalde materiële voorwaarden in andere migratiekanalen (onder meer
gezinshereniging)
5
,beetje v uit heel de wereld beginnen mensen te emigreren nr EU & dus ook BE
bv. a.d.h.v. verzoek internationale bescherming
op goeie 20j tijd is aantal aansielaanvragen x16
opgerichte diensten hadden plots met een veel grotere instroom te maken → duurtijd beslissing loopt uit tot
verschillende jaren met typisch een heel laag erkenningspercentage (maar 10% terwijl vandaag ongeveer 50%)
tgn negatieve beslissing kunnen mensen nu beroep aantekenen, mr gezien nu veel meer mensen afgewezen
(want veel meer aanvragen) ook veel meer beroepsprocedures
ð het is zeer lang wachten op finaal antw op aanvraag tot internationale bescherming
ð mensen moeten soms 7j wachten – zijn intussen al geïntegreerd & moeten dan land alsnog verlaten
omwille v lange wachtperiode willen personen vaak gn gevolg geven aan negatieve beslissing & dus nt zomaar
grondgebied verlaten
debat in parlement gaat in jaren 90 hierover – hoe handhaven we de beslissingen?
hoe gaan we om met mensen die nt vrijwillig willen gehoorzamen aan beslissing?
→ in jaren 90 vooral socialistische ministers die in parlement discussie opentrekken
er was een vrij restrictief streng programma → als we ongehoorzaamheid willen oplossen gaan we veel sterker
moeten inzetten op dwanginstrumenten om hen alsnog vh grondgebied te verwijderen
Periode 1990-2000 – law in the books versus law in action
migratiehandhaving
opdrijven handhavingsinstrumentarium via strafrecht, detentie en sociaal recht (‘criminalisering van migratie’)
- criminalisering onder druk door :
• doorwerking van grondrechten (nationaal en internationaal)
• ‘gedogen’
- Regularisatiewet 1999
heel arsenaal aan nieuwe strafbepalingen vr wnnr mensen ondanks negatieve beslissing grondgebied nt willen
verlaten, er w bv. detentiecentra opgericht waar mensen v vrijheid kunnen w beroofd in afwachting v uitzetten
na negatieve beslissing
het w onmogelijk vr vreemdeling die negatieve beslissing kreeg nog legaal te werken in BE
handhavingsinstrument w gemaakt mr makkelijker gezegd dan gedaan → moeilijk uit te voeren
ð grondrechten : heel veel toegepaste handhavingsinstrumenten w aangevochten bij GwH
6
,medewerking land v herkomst nodig om handhavingsinstrument op correcte manier toe te kunnen passen ð als
die weigeren mee te werken probleem → om administratieve redenen kan persoon dan nt effectief v
grondgebied w verwijderd
kun je sociale bescherming wel beperking tot noodzakelijke medische?
eind jaren 90 merkt men dat lange wachten op beslissing (intussen is er al feitelijke integratie) nt oke is →
Regularisatiewet 1999 = als je idd heel lang moest wachten & negatief antwoord kreeg, krijg je zo toch de kans
mogelijks nog verblijfsdocumenten te verkrijgen
= eenmalige oplossing om situatie midden jaren 90 te fixen, bedoeling dat deze situatie zich in het vervolg nt
meer zal voordoen
integratie
- anti-racismewetgeving (uitbreiden toepassingsgebied, CGKR)
- W.B.N. : van beperkte versoepelingen tot snel-Belg-Wet in 2000 → nationaliteit als hefboom voor verdere
integratie
- 1998 Decreet Etnisch-Culturele Minderheden (emancipatiebeleid, onthaalbeleid en opvangbeleid)
plots nationaliteit volledig anders bekijken → veel versoepeld
: integratie moet je nt meer kunnen aantonen, procedure w gratis ...
nt langer sluitstuk mr eerder startpunt ; dr verkrijgen nationaliteit moet je juist willen integreren
discussie rond politieke rechten ; vreemdelingen kunnen nu ook als ze minder dan 5j in BE verblijven meedoen
aan lokale verkiezingen
institutioneel
- verdere versnippering op federaal vlak
- Deelstaten als nieuwe actor
Periode 2000-2010 – europeanisering
migratie
- Europeanisering van migratiebeleid door
• uitbreiding E.U.
• Richtlijnen en verordeningen met impact op statuut niet-E.U.-onderdanen
o vooral kort verblijf, asiel & migratiehandhaving, minder gezinshereniging en economische
migratie
o van minimumnormen naar meer gemeenschappelijke normen
7
, - diverse hervormingen van de asielprocedure (status van subsidiaire bescherming) en opvang van
verzoekers om internationale bescherming (materiële opvang i.p.v. financiële steun)
- creatie Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (2006)
- uitbouw van specifieke humanitaire statuten: medisch verblijf, NBMV, slachtoffers van mensenhandel
is het pure rationale niveau nog wel oke om met migratie om te gaan?
→ mss is EU beter geschikt om te regelen
minimumnormen aan LS gaan opleggen, later iets meer gemeenschappelijke normen
EU focust vooral op kort verblijf, asiel & migratiehandhaving nt echt op gezinsleven & economische migratie
in deze periode ook grote uitbreiding EU (O-EU landen sluiten zich aan)
asielprocedure procedureel & inhoudelijk gewijzigd + ook bescherming verandert → er w een gespecialiseerde
rbank opgericht
migratiehandhaving
- doorwerking van kinderrechten: detentie, koppeling van sociale rechten
- 2009 : nieuwe regularisatiecampagne (vooral gericht op gezinnen met kinderen in illegaal verblijf)
ð voordien gn aparte regeling gericht op gezinnen met kinderen
integratie
- anti-racismewet aangevuld met anti-discriminatiewet
- Decreet Inburgering 2003 (op gespannen voet met versoepelde nationaliteitswetgeving in 2000) :
verplichting (met sancties) tot volgen van integratietraject voor verschillende categorieën van nieuwkomers
institutioneel
- een minister van Asiel en Migratie (vanaf 2007), maar toch nog versnippering van bevoegdheden
- Fedasil
Minister binnenlandse zaken heeft zijn bevoegdheden inzake bepaalde dingen overgedragen aan secretaris, mr
hij is zelf ook nog vr andere zaken bevoegd
Periode 2010-nu – complexere nationale regelgeving
migratie
- verstrenging regels gezinshereniging (inkomensvoorwaarde) en verblijf om medische redenen
8
, - retributierecht
- asielcrisis 2015
- koppeling v integratiebereidheid aan verlenging verblijfsrecht (geen automatisme) ; mogelijkheid tot
beëindiging van verblijf bij gebrek aan redelijke integratie-inspanningen
- versoepeling mogelijkheden van economische migratie (in Vlaanderen)
- 2022 : Oekraïne – tijdelijke beschermingsstatus
- opvangcrisis(sen)
conflict OEKR → als conflict nt snel zou stoppen mss herzien nr langere opvang
in regeerakkoord is migratie altijd een spannend punt
migratiewet vorige keer nt goed gekeurd, daarom nu nog steeds met wet 1980 te doen
MIGRATIEMOGELIJKHEDEN
INLEIDING
vooral focus op mensen buiten de EU
naast kort verblijf, focus op “actieve migratie”, toegespitst op drie inhoudelijke onderwerpen :
- mogelijkheden v vreemdelingen om in België te studeren
- mogelijkheden v vreemdelingen om arbeid in loondienst als werknemer in België te verrichten
- mogelijkheden v vreemdelingen om zelfstandige beroepsactiviteiten in België uit te oefenen
financiële zelfredzaamheid van de kandidaat migrant v GROOT belang
onderscheid Unieburgers versus derdelanders, dit college toegespitst op derdelanders
= migratiemogelijkheden waarvan het regelgevend kader de afgelopen jaren grondig werd gewijzigd
impact vd laatste staatshervorming : deelstaten (gewesten) als regelgevende actor van het arbeidsmigratiebeleid
(regels verschillen afhankelijk vh gewest – best logisch want arbeidsmigratie w best geregeld naargelang de aard
v je arbeid, die verschilt ook op gewestelijk vlak)
impact vd Europeanisering van het (nationale) vreemdelingenrecht (zie o.m. omzetting vd Single Permit RL)
arbeidsmigratie(mogelijkheden) versus tewerkstellings(mogelijkheden) van niet-arbeidsmigranten (idem bij
studiesituatie – we kijken nr een vreemdeling, vooral derdelanders, als een persoon die hier komt studeren met
als hoofddoel dat studeren) = v belang dat je onderscheid maakt naargelang dit hoofddoel ; is dat echt studeren?
Of is er een andere hoofdreden – & if so – mag die persoon hier dan ook werken / studeren?
9
