RELIGIE
LES 1 : WETENSCHAP, TECHNOLOGIE & DE ‘ZINGEVENDE INTERESSE’
We krijgen dit vak omwille vd levensbeschouwelijke achtergrond vd KUL
Vragen mag je steeds stellen per mail
OPZET
persoonsvorming : wat is eigenlijk een menselijke persoon & waarom gaan wij anders om met mensen dan met
dingen?
kritiek op het rationalisme : leidt vaak tot zeer enggeestige opvatting over het leven → academisch geschoolde
mensen lopen het risico te denken dat alles vertrekt vanuit de ratio & dat het hele leven een soort
voortvloeisel is vanuit rationele principes (bv. ook in de politiek ; alles wat wij doen in het leven moet
vertrekken vanuit rationele ideeën die wij implementeren op in leven & de maatschappij)
in ons verdere leven zullen wij ook vaak bv. als advocaat situaties rationeel moeten aanpakken vanuit
rechtsbeginselen MAAR je zal altijd zien dat het leven ingewikkelder is dan de beginselen die je er oplegt
het leven waar die principes dan in geïmplementeerd moeten w hebben altijd een prioriteit ; de realiteit / het
leven is zeer weerbarstig en je kunt nt zomaar elk probleem oplossen dr de regels te veranderen
alle rechtsbeginselen komen uiteindelijk ook voort uit dingen die leven in de werkelijkheid
hoe verhouden de wetten die wij in België hebben zich tot religieuze wetten?
PRAKTISCH
- 6 vd 18 punten staan op MKZ met giscorrectie
- 3 open vragen elk op 4 punten = essay vragen v 1 pagina elk (vraag nr toepassing of in verband brengen
v 2 stukken vd cursus met elkaar)
- vragen goed lezen!!!
- ‘becommentarieer’ = toepassen op de tekst
Doorheen het jaar ook 2 opdrachten : opgedeeld in groepjes v 10 studenten ga je online met elkaar in gesprek
gaan : je krijgt bv. een tekst en dan w er je gevraag een reactie te schrijven op die tekst + reageren op bijdrage v
je groepsgenoten
= staat op punten!
Te kennen = alles wat in de les w gezegd + teksten op Toledo (in grote lijnen weten wat daar in staat vr zover
het aansluit bij de lessen ; nt vanbuiten kennen mr goed gelezen hebben want er kunnen vragen uit komen)
1
,‘ZINGEVING’
1. Wetenschap, betekenis, leefwereld : wetenschap is dé vorm van weten die we het meest associëren met
rationaliteit → een rationeel mens is iemand die wetenschappelijk denkt ; we gaan nadenken over wat
doet wetenschap eigenlijk en hoe verhoudt zich dat met de leefwereld?
2. De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en ‘manipulatieve’ interesses vd mens
3. Conclusie
COSMIC EYE
= state-of-the-art view of the universe
= wat de wetenschap doet
Mss helemaal nt de bedoeling vd wetenschappers die het filmpje gemaakt hebben ; hun bedoeling was om iets
groots te tonen, hoe groot het universum is en hoe klein wij zijn
Zegt echter volgen de prof iets over wat de wetenschap doet ;
1. LEEFWERELD WETENSCHAP REDELIJKHEID
EDMUND HUSSERL (1859-1938)
= Joodse bekende filosoof, hij stierf midden in Nazi regime → zijn geschriften liepen het gevaar vernietigd te w,
daarom hebben ze zijn geschriten uit DUI gesmokkeld & uiteindelijk nr Leuven gebracht (hier w het nog steeds
bestudeerd)
= grote fenomenoloog
Centraal idee v Husserl is ; wnnr hij probeerde te begrijpen wat de wetenschap doet vertrok hij vh begrip ‘de
leefwereld’ = de wereld waarin wij leven
= niet zo evident, want die leefwereld heeft bepaalde karakteristieken
⇒ onze leefwereld is intersubjectief = hij wordt gedeeld door anderen, het is onze wereld, wij hebben allerlei
vormen v relatie met elkaar
⇒ onze leefwereld is ook persoonlijk & betekenisvol = de dingen die wij ontmoeten in onze leefwereld zijn in
de eerste plaats dingen die betekenis hebben voor ons en die verwijzen naar personen (bv. stoel verwijst
naar het feit dat mensen kunnen zitten, het zijn geen objecten, maar zijn betenisvolle dingen = hier kunnen
mensen naast elkaar komen zitten + een computer is een betekenisvol iets omdat je via een computer
communiceert met mensen = het is iets persoonlijks)
alle dingen rondom ons zijn niet zomaar dingen, maar objecten die vol betekenis zitten bv. het blikje cola voor
de neus vd prof verwijst naar de dorst die hij voelt
dingen zijn niet zomaar dode voorwerpen, ze betekenen iets voor ons persoonlijk als persoonlijk & relationeel
wezen
2
,wetenschap :
- vertrekt van de leefwereld
- maakt abstractie van de leefwereld (subject-object, afstandelijkheid, onpersoonlijk)
- is een ‘tijdelijke opschorting’ van de normale omgang met de leefwereld
- keert terug naar de leefwereld
alle wetenschappen vertrekken van bepaalde aspecten vd realiteit / werkelijkheid die betekenis hebben
bv. psychologie vertrekt vh hoogst betekenisvolle feit dat wij een psychè hebben
bv. biologie vertrekt vanuit het feit dat er levende dingen bestaan
bv. rechtswetenschap vertrekt vanuit het feit dat er wetten bestaan in de samenleving → de rechtswetenschap
gaat dat bestuderen
wetenschap maakt abstractie vd leefwereld = we gaan dingen niet meer bekijken als betekenisvolle dingen, maar
als objecten
→ de wetenschap maakt van subjectieve dingen, objectieve dingen en gaat naar deze objecten kijken vanuit
een onpersoonlijke zelfstandigheid
Bv. de anatomie begint vanuit het betekenisvolle feit dat wij allemaal een lichaam hebben dat uit onderdelen
bestaat, maar de anatomie gaat dat bestuderen door het opensnijden van lijken
⇒ in onze normale leefwereld zijn dode lichamen hoogst betekenisvolle dingen waarvoor je respect moet
hebben, mr de wetenschap laat dat hoogst betekenisvolle ding beschouwen als afstandelijk & onpersoonlijk
object dat je mag opensnijden = grootsheid vd wetenschap
= nuchter, afstandelijk, objectief & onpersoonlijk bestuderen → rationeel, abstract kijken naar de dingen, maar
die abstractie is maar een tijdelijke opschorting vd normale omgang vd leefwereld (na de anatomieles ga je
lijken opnieuw beschouwen als hoogst bekenisvolle dingen)
deze abstractie mag enkel binnen het kader van de wetenschap, mocht je dit doortrekken in de leefwereld
doe je iets moreel gruwelijk
filmpje v COSMIC EYE dient als voorbeeld vh vertrekt uit & de terugkeer naar de leefwereld ; de dame in het
begin die ligt te chillen in het gras is een persoon, je kunt daar vanalles over denken (mooie vrouw, lelijke
vrouw…) maar dat zijn allemaal dingen uit de leefwereld
→ je ziet een mens en daar kleeft betekenis aan (aan het zien ve mens)
dan zoomt de camera uit & gaat die een afstandelijke onpersoonlijke blik werpen op ons universum = toont
het universum in al zijn onpersoonlijkheid nl. een massa sterren geregeerd dr onpersoonlijke wetten die je
kan aanschouwen (de vrouw v in het begin is op dit punt slechts een miniscul stofje in dit universum)
uiteindelijk keert de camera terug naar de vrouw & het interessante is dat op het moment dat je de vrouw
opnieuw ziet liggen je nt meer denkt ‘aha daar ligt een miniscul stofje in het universum’
→ je denkt juist opnieuw ‘daar ligt een mooie / lelijke vrouw’
3
, Daarna zoomt de camera in & zie je dat de vrouw opgebouwd is uit opnieuw onpersoonlijke materie die
geregeerd w dr onpersoonlijke wetten die we kunnen bestuderen
De camera zoomt een laatste maal uit en daar ligt opnieuw de vrouw ; opnieuw denk je niet ‘daar ligt een
hoopje materie’
= symbolisch vr wat de wetenschap doet, ze gaat onpersoonlijke aspecten laten zien vh bestaan mr we keren
altijd terug nr de leefwereld
Dan is de belangrijke vraag ; hoe moeten de wetenschap (rationeel afstandelijk) en de leefwereld zich verhouden
tegenover elkaar?
Moeten we bv. leren meer rationeel te kijken nr elkaar?
Moeten we elkaar meer & meer als conglomeraten v moleculen aanzien?
Of is het goed zoals het is?
Of beter een leefwereld waar gwn de wetten gelden vd betekenis?
Moeten we die betekenisvolle relaties hun eigen dynamiek laten hebben of moeten die eigenlijk meer
verwetenschappelijkt worden?
Belangrijke vraag: de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
- Een meer ‘wetenschappelijke’ leefwereld?
- Een autonome leefwereld?
onze leefwereld is al meer wetenschappelijk geworden / is al meer beïnvloed dr de blik vd wetenschap
bv. datingapps : iets uit de leefwereld, nl. elkaar leren kennen, en daarop w bepaalde wetenschappelijke
algoritmes ingeschakeld om een match te vinden
er is dus al een invloed vd wetenschap, mr de vraag is ; hoever moet die gaan? In hoe ver is het mogelijk en
wenselijk om meer wetenschappelijk om te gaan met elkaar?
er zijn immers mogelijk grenzen aan de rationalisering v onze leefwereld ; stel je komt hier in Leuven aan om te
studeren & je wil nieuwe vrienden leren kennen maar je wil dat op een efficiënte, rationele manier doen → je
wil nt teveel tijd besteden aan mensen die uiteindelijk na een jaar nt zo interessant blijken te zijn
⇒ je beslist aan elke student een persoonlijkheidstest uit te delen & de verkregen antwoorden in een
excelbestand te zetten om dan je beste match te vinden
⇒ vanuit rationeel oogpunt is dit perfect verdedigbaar tegelijkertijd kom je heel raar & sukkelachtig over
Redelijkheid en rationaliteit
Er zijn zaken die perfect rationeel zijn vanuit wetenschappelijk oogpunt, mr die compleet vd pot gerukt zijn vanuit
het standpunt v onze leefwereld → onze leefwereld is nl. gesteund op relaties & dr persoonlijkheidstest uit te
delen ga je je te afstandelijk gedragen, je reduceert mensen tot je onderzoeksobject = onredelijk
Wat redelijk is in de leefwereld (bv. vrienden ontmoeten door de toeval) is niet altijd efficiënt (toevalligheid is
niet altijd efficiënt), mr op het moment dat je dit efficiënter gaat maken, en dus rationeler, w het mogelijk
onredelijker = paradox
4
, 2. DE ‘ZINGEVENDE’, ‘COGNITIEVE’ & ‘MANIPULATIEVE’ INTERESSES VD MENS
= tekst uit dit boek v 2 Leuvense filosofen
3 ‘interesses’ van de mens
(‘verlangens’, ‘manieren van betrokken zijn’)
Rationaliteit heeft haar grenzen & die rationaliteit w
COGNITIEF MANIPULATIEF op 3 manieren ingevuld : vanuit de cognitieve,
zingevende en manipulatieve interesse
= 3 manieren om om te gaan met de werkelijkheid
= 3 verschillende verlangens vd mens
→ de mens wilt kennis vergaren & meer weten
= cognitief
ZINGEVEND → de mens wil ook de wereld veranderen &
organiseren zodat hij voldoet aan je verlangens
= manipulatief
⇒ wordt bij uitstek vervuld in wetenschap (cognitief)
COGNITIEF MANIPULATIEF & technologie (manipulatief)
Wetenschap is dé methode bij uitstek om op heel
efficiënte manier kennis te vergaren & de technologie
is dé manier om dingen te creëeren waardoor we
krijgen wat we willen (bv. met je smartphone)
ZINGEVEND Wetenschap & technologie vaak overschat, zingeving
dan weer net onderschat
Zingevende interesse = verlangen om een zinvol leven
te leiden, om betekenisvol te zijn → wordt vaak
onderschat, maar heel veel van de dingen die we
doen, te maken hebben met het zingevende vd mens
COGNITIEF MANIPULATIEF
Het zingevende is niet iets zweverigs / vaags maar
juist iets heel alledaags
ZINGEVEND 5
,2A. ZINGEVEND & COGNITIEF
Stelling 1 : Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar die eigenlijk
fundamenteel over zingeving gaan.
Bijvoorbeeld : praten / communiceren met elkaar → waarom praten mensen met elkaar?
Het rationele antwoord = praten met elkaar is informatie uitwisselen met elkaar (je communiceert vanuit
interesse ; ik weet iets wat jij nog niet weet & omgekeerd = wij communiceren dit met elkaar)
Zou dus zuiver gaan om cognitieve interesse, mr dat is dikke zever ; 99% vd dingen die we zeggen hebben niets
te maken met de cognitieve interesse
→ bv. praten met je buurvrouw = ‘goed weer he’, ‘morgen gaat het regenen’
→ je bent in deze totaal geen nuttige informatie aan het uitwisselen
Wat je wel aan het doen bent is elkaar de erkenning aan het geven dat je elkaars buur bent ; de erkenning aan
elkaar geven die je verdient als elkaars buurvrouw (zou erg zijn mocht je die gwn negeren, dan geef je die nt de
erkenning die zij verdient als mens)
Bv. je communiceert met je beste vriendin over je relatieproblemen en hebt een diep gesprek
→ je bent totaal geen informatie aan het uitwisselen
→ je communiceert met elkaar als een vorm van vertrouwen = ik vertrouw je zo zeer dat ik je dit toevertrouw
= erkennen / waardering geven
Stelling 2 : Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid. Wat ‘redelijk’ en ‘onredelijk’
is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt ‘rationeel’ en ‘irrationeel’ is.
Bv. ik wil weten of mijn partner mij bedriegt (is op niveau vd zingeving uiterst belangrijke kennis)
Stel dat je op heel efficiënte manier wil weten of je partner je bedriegt ;
Je schakelt een privédetective in, plakt een tracker aan zijn auto …
op niveau vd kennisverwerving = compleet rationeel en het efficiëntste wat je kunt doen
als je partner zou ontdekken dat je hem op die manier schaduwt, dan zou hij alle recht hebben om zeer kwaad
te zijn want dit is blijk van een gigantisch wantrouwen
eigenlijk is de beste manier in de leefwereld het probleem aan te kaarten & erover te praten
= perfect redelijk, mr compleet irrationeel (in termen v efficiënte kennisverwerving) want je partner kan liegen
Stelling 3 : Wetenschappelijke (cognititeve) bevindingen, zijn vaak slechts van relatief belang voor de zingevende
relaties in de leefwereld.
wat is het belang v rationele, wetenschappelijke kennis voor onze leefwereld / voor onze zingevende interesse /
voor de manier waarop we met elkaar omgaan in de leefwereld?
6
,Dingen die wij weten via de wetenschap hebben eigenlijk maar een beperkte impact op de manier waarop wij
met elkaar omgaan (= het fimpje met de vrouw ; we gaan nog altijd op dezelfde manier met mensen omgaan
ookal weten we dat ze maar uit moleculen bestaan)
Wetenschappelijke inzichten w dikwijls aangekondigd met heel veel flair, ze gaan iets groots met ons delen m.b.t.
ons bestaan zoals je bestaat maar uit moleculen, maar so what?
→ Er zit een soort irrelevantie in bepaalde wetenschappelijke bevindingen
VOORBEELD 1 : liefde & chemie
‘waarom je geliefde goddelijk ruikt en je broer stinkt’
De onbelangrijkheid van cognitieve inzichten
Liefde = zweet
We denken dat we w aangetrokken dr de warme & zachte persoonlijkheid v onze geliefde maar neen, eigenlijk
blijken feromonen de grootste rol te spelen = de geurstoffen die wij afstoten
= wow, groot nieuws → verandert echter niets
VOORBEELD 2 : straf
Scène uit Fawlty Towers
De scène werd als illustratie gebruikt door Richard Dawkins om een bepaald idee nr voor te brengen
= de neurowetenschappen tonen ons dat menselijk gedrag eigenlijk puur door het brein w voortgebracht en dat
we eigenlijk geen controle hebben over onze daden
Dus vrije wil bestaat niet & daarom is het totaal zinloos om de mensen te straffen voor hun daden (net zoals
acteur die mept op zijn kappote auto = haalt niets uit)
→ plegers v misdrijven zijn machines die nt goed kunnen functioneren ; je moet ze niet straffen, mr repareren
⇒ om redelijkere mensen te w moeten we afstappen van de drang om te straffen = dat is irrationeel
Dus bv. persoon die partnermoord heeft gepleegd, eigenlijk moeten we die nt opsluiten mr juist vrijlaten, de
kans is nl. héél klein dat ze dit opnieuw zullen doen
De kennis dat wij neurobioligsche wezens zijn, moet onze leefwereld radicaal veranderen → alles wat in onze
leefwereld gaat over kwaard w op elkaar & elkaar willen straffen moet verdwijnen
⇒ zo werkt onze leefwereld echter niet, we gaan tot het einde der dagen (hoe vaak wetenschappers &
neurowetenschappers ons ook blijven zeggen dat onze handelingen gedetermineerd zijn) elkaar blijven
straffen omwille vd autonomie vd leefwereld
⇒ in onze intermenselijke interacties spelen er zaken mee die niet gefundeerd zijn in de wetenschap ; de
inzichten v die wetenschap zijn relatief irrelevant
7
, SCHILDERIJ MOLENS
Wetenschapper die zegt ; je moet elkaar als moleculen zien & je mag nt meer straffen = te vergelijken met iemand
die zegt dat dit geen windmolen is, maar louter verf
Ja dat is zo, mr als je kijkt zie je opnieuw wel gwn een windmolen
= relatieve irrelevantie vd wetenschap
We leven ons leven & beleven onze relaties op een manier die relatief onafhankelijk is v wat de wetenschap
erover zegt
2B. ZINGEVEND & MANIPULATIEF
Stelling 1 : Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze ‘manipulatieve interesse’, maar die eigenlijk
fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door manipulatief handelen).
Bijvoorbeeld : geluk en erkenning.
We hebben de neiging om de mens te zien als een manipulatief wezen = een wezen dat er enkel op gericht is zijn
goesting te krijgen → men wil bv. gelukkig zijn en gebruikt middel om dat doel te bereiken (mensen zoeken
vrienden om gelukkig te zijn)
Of anders gezegd ; mensen hebben behoefte aan vriendschap & vrienden zijn een manier om die behoefte te
bevredigen = manier v kijken nr vriendschap vanuit de mens als manipulatief wezen
= dat klopt nt, daar schort iets aan → vriendschappen gaan om trouw zijn aan een relatie die je met iemand hebt
& nt om de andere gebruiken om je gevoel te bevredigen!
VOORBEELD 1 : zoeken naar geluk
Filosfen beweren dat de mens fundamenteel gericht is op geluk
Geluk = het hebben van een geluksgevoel & heel ons leven bestaat uit het zoeken nr middelen om dat
geluksgevoel op te wekken (produceren v kinderen, maken v vrienden …)
Geluk is iets heel anders dan het hebben ve gevoel + geluksgevoel is nooit het criterium ; om dat te illustreren
heeft een filosoof het gedachte experiment vd geluksmachine gecreëerd
= stel je voor dat jij de keuze krijgt om nu voor de rest van je leven tot je sterft aangekoppeld te worden aan een
geluksmachine en jij mag kiezen welke ervaringen je allemaal gaat hebben → weinig mensen zouden daar echt
voor kiezen
Het probleem met de geluksmachine is dat wat je daar ervaart eigenlijk geen echt geluk is, want geluk is wanneer
een jongen bijvoorbeeld echt voor jou kiest terwijl hij ook nee had kunnen zeggen, of een wedstrijd winnen
wanneer je ook had kunnen verliezen (omdat je ook had kunnen verliezen is het winnen ervan net zo’n geluk)
Geluk valt altijd buiten onze controle / manipulatie omdat op het moment dat je het helemaal onder controle
hebt ontglipt het u
Het geluk vh hebben ve kind is het opvoeden ve kind waarvan je niet weet hoe het zal opgroeien, waar het zal
belanden …
8
