Vraagstukken: Gedrag & Emoties
LES 1: Emoties & mentaliseren
EMOTIES
Belang van emoties:
1. Evolutionair noodzakelijke bijdrage aan overleving (helpen overleven, reageren op gevaar & ons beschermen)
2. Verbinding met het motivationele systeem (zorgen dat we in actie komen)
3. Snelle beoordeling v/e situatie (inschattingsvermogen over wat te doen)
4. Zet aan tot actie (bvb scheld zorgt voor leren uit fouten en ons verbeteren)
→ Schuld zet aan tot het niet herhalen van de actie, gedragsverandering, verontschuldigingen,…
→ Elke emotie duidt ook een behoefte aan
Bv) angst drukt de behoefte veiligheid uit, blij drukt plezier uit, medelijden drukt het zorgen voor/willen helpen uit. Behoeftes
worden niet altijd vervuld
→ Belangrijk als hulpverlener: emoties herkennen, linken leggen met behoeftes en acties, weten hoe te reageren,…
Vertellen onze emoties dan altijd wat wel of niet goed is? Zetten ze ons altijd op het juiste spoor? NEE!
- Emoties zijn ook onderhevig aan leerprocessen. Je denkt altijd in combinatie van emoties en rationeel denken
- ⇒ brein leert hoe het op emoties moet reageren op basis van wat we meemaken
Neurologie
• Meeste verbindingen tussen gebieden verbonden met emotieverwerking, verbonden met oordelen, het
nemen van beslissingen en het geheugen.
• Alle zintuiglijke informatie passeert de ‘emotionele’ gebieden in onze hersenen.
Emotieschema’s
= mentale structuren die ontstaan door leerprocessen
● Zorgen ervoor dat situaties, personen, plaatsen of sferen een emotionele kleur krijgen
● Emotionele reacties kunnen dus ook meer samenhangen m/d persoonlijke geschiedenis dan m/d actuele situatie
○ Bv) verjaardagsfeestje. Voor sommige mensen gaat dit plezierig zijn om eraan te denken maar voor anderen is dit
een negatieve ervaring.
○ Bv) mama overleden op verjaardag, dan bekijk je het niet meer zo positief
● Het ligt aan de geschiedenis
● Alles kan een trigger zijn voor iedereen, belangrijk om hier rekening mee te houden als hulpverlener
Adaptief vs maladaptief
- Adaptief gedrag/emoties: positief & helpend
- als iemand zich angstig voelt voor examen, kan die angst hen motiveren om harder te studeren
- Maladaptief gedrag/emoties: negatief & schadelijk
- als iemand zo bang is voor een examen dat ze blokkeren en niet kunnen studeren
- Gebruik/misbruik van onze makkelijk beïnvloede emoties: bvb. Reclame
Emotionele intelligentie
= effectief kunnen omgaan met emoties zowel bij jezelf, als bij anderen
→ draait om herkennen, van waardevolle informatie, gaat erom zowel bij jezelf als bij anderen te begrijpen wat emoties
je willen vertellen en hoe je die informatie kunt gebruiken.
1. Opmerken en waarnemen: belangrijke presentatie op school, je merkt dat je angstig bent
2. Toelaten: Ipv angst te negeren, jezelf toelaten om emotie te voelen & te accepteren
3. Reguleren (wanneer laat ik emoties binnen: Begrijpen dat je angst je iets belangrijks vertelt→ extra voorbereiding
4. Reflecteren: Na ppt denken hoe je ervoor voelde en reflecteren op wat je zou kunnen doen om in de toekomst nog rustiger
te blijven
1
,MENTALISEREN
= je eigen gedrag en het gedrag van anderen begrijpen vanuit onderliggende gevoelens,
gedachten, bedoelingen en verlangens (mentale toestanden)
- je hebt binnen- en buitenkant
= naar jezelf kijken én verschillende hypotheses openlaten over waarom de ander iets al
dan niet doet.
Intentie en effect
- Intentie: Wat iemand bedoelt met hun gedrag = onzichtbaar→ Compliment geven met bedoeling om vriendelijk of
ondersteunend te zijn
- Effect: Gedrag heeft effect op onszelf en anderen = zichtbaar→ Compliment kan ervoor zorgen dat de ontvanger zich
gewaardeerd en blij voelt
Cyclus in interacties:
Verschillende dimensies
- Impliciet: zonder dat we er ons echt van bewust zijn, dagdagelijks.
- Expliciet: je denkproces vertragen om echt stil te staan bij wat je voelt en denkt en wat de ander zou kunnen
voelen en denken
- over jezelf: eigen gevoelens, gedachten, behoeftes, teleurstellingen, verwachtingen, ...
- over de ander: wat de ander zou kunnen denken, voelen, nodig hebben, .... (meer empatisch)
- vanuit jezelf: vanuit eigen perspectief
- vanuit de ander: jezelf volledig in de schoenen v/e ander plaatsen, waardoor je hun perspectief volledig
overneemt (meer people pleaserig, zijn stress=jouw stress)
- Intern: gericht op de binnenwereld
- Extern: gericht op externe signalen
- Cognitief: gericht op gedachten (redenen, verklaringen, ...)
- Affectief: gericht op gevoelens (meevoelen, meeleven, ...)
Mentaliserende basishouding: Bescheiden, nieuwsgierig, open & flexibel zijn
Prementaliserende modi:
= manier van denken en handelen die voorkomen dat je effectief kunt mentaliseren, meestal een voorkeurmodus
● kunnen je vermogen om echt te begrijpen en te communiceren over je eigen en andermans emoties
belemmeren
1. Psychische equivalentie
= dat je je eigen gevoelens en gedachten als absolute waarheid beschouwt en automatisch aanneemt dat
anderen precies hetzelfde denken en voelen
○ ontbreken van onzekerheid
○ “wat ik voel of denk is de waarheid” en “ik weet wat jij denkt of voelt”
Als je je angstig voelt over een presentatie, denk je dat iedereen je onprofessioneel vindt en dat je niet goed zult
presteren, zonder te overwegen dat anderen misschien helemaal niet zo oordelen.
2. Teleologische modus
= betekent dat je alleen gelooft in wat je kunt zien of direct ervaren
○ moeite met vertrouwen in dingen die je niet direct kunt waarnemen, zoals gevoelens of betrokkenheid
2
, ○ “eerst zien en dan geloven”
○ schijnduidelijkheid: de rechtvaardiging van niet-zichtbare mentale toestanden wordt gezocht in
zichtbare dingen en acties
Als je twijfelt aan iemands liefde, verwacht je misschien tastbare dingen zoals cadeaus of veel tijd samen, in plaats
van te vertrouwen op hun woorden en de manier waarop ze zich tegenover jou gedragen.
3. Alsof modus
= betekent dat je woorden en gevoelens loskoppelt, en praat over je emoties in plaats van ze direct te ervaren en
uit te drukken.
○ geen contact met de eigen gevoelswereld
Tijdens een gesprek over je stress op het werk, praat je alleen in algemene termen over stress zonder je eigen echte emoties
te delen. Je blijft op de oppervlakte en vermijdt het diepere gevoel van wat je echt doormaakt.
10 tips om mentaliseren te bevorderen
Kunnen mentaliseren is noodzakelijk om emoties te kunnen reguleren!
1. Merk op wanneer jijzelf of iemand anders minder goed mentaliseert
● Komt bij iedereen voor
● Psychische equivalentiemodus: absolute uitspraken, zwart-wit denken, oplopende spanning, achterdocht, …
● Teleologische modus: dwingende behoefte aan fysieke acties
○ Bv) Als ik niet elke week bloemen krijg, ben ik er niet zeker van dat mijn partner mij graag ziet
● Alsofmodus: leegte in jezelf, te rationele analyses, .
2. Herstel je eigen mentaliseren.
● Wees eerlijk met jezelf
● Je kan anderen niet goed begeleiden als je zelf niet goed mentaliseert.
● Mogelijkheden: even uit de situatie gaan, bewust stilstaan, contact maken met je eigen emoties. Zoek indien nodig
hulp hierbij.
3. Mentaliseer hardop
● Goed mentaliseren werkt besmettelijk
● In de eerste plaats over je eigen binnenwereld, dan ook over die van de ander
4. Begrens ineffectief mentaliseren op empathische wijze
● Soms moet je gedrag eerst stoppen voor je naar de betekenis kan kijken.
→ Empathisch begrenzen: laat merken dat je wil dat gedrag stopt maar dat je ook begrijpt dat dit gedrag
er niet zomaar is
5. Benader anderen vanuit een mentaliserende basishouding.
6. Biedt anderen emotionele steun.
● Goed mentaliseren gaat vaak verloren wanneer er (pijnlijke) emoties in het spel zijn.
● Valideren: iemand te kennen geven dat die emotie er mag zijn, die emotie normaliseren binnen de context en
aangeven dat je begrijpt wat het effect is van de situatie op de persoon.
7. Neem de leiding om een ander te helpen spanning te hanteren.
● stop – ga terug – exploreer
● stop – luister – kijk
8. Valideer bij iemand in de psychisch equivalente modus de ervaring, waardoor er ruimte komt voor andere perspectieven.
● Strijden helpt niet
● Validatie en mentaliserende basishouding
9. Ga bij iemand in de teleologische modus op zoek naar de onderliggende behoefte.
● Waarover wil deze persoon bewijs zien?
● Valideer de behoefte achter de vragen
10. Zoek bij iemand in de alsofmodus contact met de emoties.
● spanning verhogen
● doorvragen en focussen op de (hier-en-nu) gevoelens
EMOTIEREGULATIE
= gaat samen met het vermogen te mentaliseren
= Emotionele intensiteit die te hoog ligt, kan het proces van emotionele verwerking in de weg staan
3
, Window of tolerance
= de emotie is voelbaar zonder dat ze overspoelt, dit maakt (cognitieve) reflectie mogelijk.
Co- en zelfregulatie
- co-regulatie: emotionele interactie, troosten, containment, benoemen, ... door zorg-figuur
- zelf-regulatie: evenwicht tussen toelaten en beheersen van de eigen emoties
-> beide zijn noodzakelijk
- belangrijk:
- zelf kalm, gereguleerd zijn
- signalen (correct) lezen en interpreteren
- rustige stem, tempo vertragen, open houding, focus op verbinding
- …
LES 2: Prikkelverwerking, moeilijk verklaarbaar gedrag, conflict
PRIKKELVERWERKING EN- REGULATIE
Sensorische informatieverwerking
= De verwerking v/ info die via zintuigen onze hersenen bereikt
Minder bekende zintuigen:
- Evenwichtsgevoel
- Info uit spieren/gewrichten
- Info uit inwendige organen
⇒ Info vanuit zintuigen gaan naar hersenen, daar gebeurt selectie, het samenvoegen en de verwerking. Hier
reageren we op en gaan we door functioneren in onze omgeving. Dit gebeurt bewust of onbewust.
Winnie Dun onderscheidt 4 types:
1) De toeschouwer: Gaat niet snel prikkels opmerken en weinig reageren. Dit kan zorgen voor onderprikkeling. Hier
is het belangrijk om de zintuigen te stimuleren.
2) De zoeker: Neemt ook weinig prikkels waar maar wil dit wel graag ervaren en gaat dus actief op zoek naar
prikkels. Dit kan zorgen voor overprikkeling.
3) De sensor: Neemt prikkels sterk waar en gaat er sterk op reageren. Kan zorgen voor overprikkeling. Hier is het
belangrijk om overbodige prikkels te vermijden.
4) De vermijder: Gaat prikkels heel fel waarnemen en vindt dit vervelend en gaat zich hierdoor afsluiten. Kans op
onderprikkeling.
Problemen in sensorische informatieverwerking
Verloopt bij iedereen op een andere manier
● Problemen:
○ Ontstaan wnr reactie op prikkels het functioneren in dagelijks leven belemmert
○ Prikkelbalans uit evenwicht
○ Zelfregulatie onvoldoende
○ Effect op alertheid
○ Komt bij iedereen voor
○ Meer bij mensen met ADHD, ASS, STOS, epilepsie, NAH, depressie
HERKADEREN VAN GEDRAG
Reageren enkel obv gedrag is niet ok
Herkaderen
= herkaderen van gedrag is een werkbare manier om te reflecteren op het gedrag-in-
4
