Psychische kwetsbaarheid
1. Inleiding
1.1 Kwetsbaarheid en veerkracht
Psychische kwetsbaarheid vs veerkracht
Psychische =Verhoogde kans om problemen te ontwikkelen bij stress
kwetsbaarheid → Iedereen is kwetsbaar: continuüm (Niemand is volledig immuun voor effecten van stress
en iedereen heeft een zekere mate van kwetsbaarheid)
→ Stress = sterk bepaald door omgeving
Veerkracht Persoonlijkheidskenmerk dat je in staat stelt om negatieve effecten v/ stress te verzachten, en je
(resilience) mogelijkheden tot adaptatie vergroot. Bepaalt hoe groot de impact zal zijn v/ stress & tegenslagen
Psychisch lijden vs geestelijke gezondheid
Psychisch lijden/ Wanneer kwetsbaarheid langdurig & ernstig is of stress te hoog is: functioneren wordt beperkt
psychische klachten
Geestelijke Dat iem goed functioneert, eigen capaciteiten kent, kan omgaan met dagelijkse stress,
gezondheid (WHO) productief werkt, iets bijdraagt aan SML
= is meer dan alleen het niet hebben v/ psychische problemen
Van ‘psychopathalogie” naar “psychische gezondheid”/welbevinden
Psychopathlogie: Leer v/d stoornissen v/h psychisch functioneren
= houdt zich bezig m/ aard, totstandkoming & mogelijke behandeling en voorkoming v/ psychische klachten
Welbevinden heeft 3 componenten:
1) Emotioneel welbevinden: Subjectieve ervaringen v/ welbevinden
Je voelt je blij en tevreden na een leuke dag met vrienden (= persoonlijke, subjectieve ervaring van geluk en welzijn)
2) Psychologisch welbevinden: Effectief functioneren in zin v/ zelfrealisatie
Je hebt een uitdagend doel bereikt, bv studie afronden, en voelt trots en voldoening omdat je je eigen capaciteiten hebt
benut.
3) Sociaal welbevinden: Effectief functioneren in maatschappij
Je doet vrijwilligerswerk en voelt dat je waardevolle bijdrage levert aan de MS, waardoor je je verbonden voelt met
anderen.
Psychisch lijden is…
● …geen identiteit (“ik ben”) maar een kwetsbaarheid die periodiek problematisch kan zijn (“ik heb last/moeite”)
● Deze kwetsbaarheid is “normaal” en in de bevolking differentieel verspreid
● …gecontextualiseerd (gen/omgeving interactie)
Kwetsbaarheids-stressmodel
Psychische klachten komen voort vanuit interactie tussen:
● Onderliggende kwetsbaarheid
○ Kwetsbaarheden: Factoren die mensen gevoeliger maken, waardoor ze minder goed/helemaal niet m/
bepaalde ervaringen kunnen omgaan of er een negatieve betekenis aan toeschrijven
● Persoonlijke beschermende factoren
○ Beschermende factoren: Factoren die mensen weerbaarder maken & ervoor zorgen dat bepaalde
ervaringen v/ hen niet uit evenwicht brengen of voor problemen zorgen
● Context
- Iemand met hoge kwetsbaarheid moet maar klein beetje stress hebben voor ze last gaan hebben v/ klachten.
- Iemand met lage kwetsbaarheid kan veel stress hebben voordat hij klachten krijgt.
1
,Dynamisch kwetsbaarheids-stressmodel
Model geeft aan 'hoe' persoon, omgeving en gebeurtenissen
elkaar en het risico op psychische ongezondheid beïnvloeden
Diathese - stressmodel
1.2 Visie op psychische kwetsbaarheid: evolutie
Vroeger Nu Voorbeeld
Medisch model en Eco-bio-psycho-sociaal model Vroeger werd iemand met depressie gezien als “ziek”, nu
deficitdenken en burgerschapsdenken kijkt men ook naar invloed van omgeving, relaties &
maatschappelijke rol.
Genezing Herstel/rehabilitatie Vroeger probeerde men alleen de symptomen van
(doel: klachtenreductie) (doel: kwaliteit van leven) schizofrenie te verminderen, nu is het doel dat iemand een
zo normaal en zinvol mogelijk leven kan leiden.
Behandeling van Bevordering van Ipv alleen hyperactief gedrag bij ADHD te onderdrukken,
“afwijkend”/”gestoord” welbevinden, gezondheid & wordt nu gewerkt aan versterken van zelfvertrouwen en
gedrag veerkracht welzijn v/h kind.
Individuele aanpak Public mental health en Ipv alleen individuele therapie voor angststoornissen
vermaatschappelijking vd zorg worden ook programma’s op scholen en in buurten
opgezet om mentale gezondheid te bevorderen
Categoriaal & classificerend Dimensioneel en Ipv vaste diagnose zoals “autisme” wordt gekeken naar
denken transdiagnostisch denken symptomen die kunnen overlappen m andere stoornissen
Vermaatschappelijking van de zorg voor psychisch kwetsbare mensen
2
, ● Kwetsbare mensen zinvolle plek geven
● Waar nodig ondersteunen (“balanced care”)
● Zo veel mogelijk geïntegreerd in gemeenschap
● Federaal: Artikel 107 (2010), Vlaams: Vlaams decreet geestelijke gezondheidszorg
Balanced care - Evenwichtige zorg
● Meer online, ambulant, mobiel
● Ziekenhuisfaciliteiten in eerste instantie voor acute opnames (eerst dringende)
● Langetermijn woonfaciliteiten in SML
● Mobiele zorg wanneer nodig
● Ondersteuning v/ werk, opleiding, dagbesteding
● Gericht op blijvende beperkingen en acute klachten
● Respect voor rechten van de mens
Artikel 107 v/d ziekenhuiswet
● Meer samenwerking in zorgnetwerken
○ Zorgverleners, zoals huisartsen, psychologen en ziekenhuizen, werken beter samen om patiënten de
juiste zorg te bieden. Als een psycholoog samenwerkt met een huisarts, kan de huisarts sneller doorverwijzen
naar gespecialiseerde hulp als dat nodig is.
● Zorgcoördinator Indien nodig casemanagement
○ Er wordt gezorgd voor een coördinator die helpt bij het regelen van de zorg
● Zorgcircuits
○ Speciale zorgpakketten voor bepaalde leeftijdsgroepen met psychische problemen, zoals ouderen of
jongeren.
● Netwerken voor "stepped care"
○ Houdt in dat zorgverleners samenwerken om de juiste hulp te bieden, afhankelijk van hoe ernstig de
problemen zijn. Iemand met lichte angstklachten kan eerst een cursus of zelfhulpgroep volgen, terwijl iemand met
ernstige angst direct naar therapie kan gaan.
○ Stepped care: Zorg bieden op die plaats en in die mate dat cliënt het nodig heeft, hoe meer last hoe
intensiever de zorg
● Meer participatie en patiëntgerichtheid
○ Patiënten krijgen meer zeggenschap over hun eigen zorg.
● Integratieve benadering
○ Verschillende soorten zorg worden samengevoegd voor betere behandeling → Combinatie van therapie,
medicatie en sociale activiteiten om de mentale gezondheid te verbeteren.
● Beddenreductie
○ Minder ziekenhuisbedden gebruikt, omdat mensen meer zorg buiten het ziekenhuis krijgen. Ipv in
ziekenhuis te blijven, kunnen patiënten thuis behandeld worden of dagbehandeling.
Vlaams decreet geestelijke gezondheidszorg
● Toegankelijke zorg: Eerstelijnszorg
● Aanvaardbare zorg: Zelfregie - shared decision making
● Geïntegreerde zorg: Naadloze zorg (transitiepsychiatrie, mantelzorg,..)
● Populatiegerichte acties: Public mental health perspectief
⇒ Shared decision making - samen beslissen: Aanpak waarin clinicus & patiënt beste kennis delen in
besluitvormingsproces waarbij patiënt aangemoedigd wordt om verschillende opties te overwegen, zijn
voorkeuren te bepalen en samen met clinicus eindkeuze te maken
⇒ Public mental health perspectief:
● Doel: Nurturing society/community of caring:
3
, ○ Idee is om ondersteunende gemeenschap te creëren waarin mensen voor elkaar zorgen.
● Gezondheidsdoelstellingen voor hele gemeenschap:
○ Betekent dat focus ligt op verbeteren van mentale gezondheid van iedereen in SML. In
Vlaanderen is er bijvoorbeeld een doel om het aantal suïcides te verlagen.
● Evolutie v/d zorg - Van ‘sick care’ naar ‘health care’
○ Vroeger was zorg gericht op behandelen van symptomen van ziekte (sick care). Nu, doel om
mensen te helpen betekenisvolle doelen te stellen en gezonder te leven (health care).
● Preventie & vroegtijdige interventie
○ Focus op voorkomen van mentale gezondheidsproblemen, vooral bij kinderen en jongeren.
Aandacht voor mentale gezondheid van jonge kinderen (infant mental health).
● Laagdrempelig groepsaanbod: Er worden toegankelijke groepsactiviteiten aangeboden die aansluiten bij
de eerste lijn van zorg, zodat mensen gemakkelijk hulp kunnen vinden.
● Interventies op "vindplaatsen": Houdt in dat hulp en ondersteuning beschikbaar zijn op plekken waar
mensen samenkomen, zoals scholen, jeugdbewegingen, en dienstencentra.
● Gebruik van objectieve criteria: Gebruikgemaakt van gegevens en cijfers om de situatie en effectiviteit
van de mentale gezondheidszorg te beoordelen.
Psychiatrische stoornis
= betekenisvol gedrags- of psychologisch syndroom of patroon dat bij een persoon voorkomt en dat gepaard gaat met:
● Leed (pijnlijke symptomen)
● Onvermogen (aantasting v/h functioneren v/d persoon)
● Duidelijk toegenomen kans op dood
● Betekenisvol verlies v/ vrijheid
● Sterk cultureel bepaald
● Vandaag de dag spreken we liever over “psychische problemen”, “psychisch lijden” “psychische kwetsbaarheid”
ipv ‘psychiatrische stoornis
Onderscheid Classificatie & diagnostiek
● Wat er met een persoon aan de hand is = classificatie
● Hoe dit probleem/deze stoornis is ontstaan = diagnostiek
→ Ze zijn duidelijk te onderscheiden maar moeilijk te scheiden activiteiten.
Diagnostiek
Een goede diagnose omvat:
→ kenmerken die men gemeenschappelijk heeft met anderen en passen binnen een classificatie
→ ook individuele kenmerken (risico- en beschermingsfactoren, contextgegevens, ziektegeschiedenis,
copingstrategieën,…).
Classificatie
= geeft nooit een volledig beeld van het functioneren van een persoon.
● Classificatiesystemen beschrijven:
○ welke psychiatrische stoornissen er bestaan
○ hoe deze psychiatrische stoornissen worden herkend
○ hoe psychiatrische stoornissen van elkaar onderscheiden kunnen worden.
Categoriale vs dimensionele benadering
● Categoriale classificatie
= psychische stoornissen worden onderverdeeld in duidelijk afgebakende klassen die geen overlappingen
vertonen met andere (alles of niets, kwalitatief)
○ strikte afbakening in de praktijk niet mogelijk!
○ personen met een psychisch probleem zijn zelden in zo’n strak omschreven klasse te plaatsen.
4
