DEEL I: PERSONEN- EN FAMILIERECHT
HOOFDSTUK 1: DE MENS
AFDELING 1: BESTAAN VAN DE FYSIEKE PERSOON
BEGIN
Alleen personen die bestaan hebben rechtspersoonlijkheid = drager rechten en plichten
2 voorwaarden: Levend en vatbaar geboren! (Uitzondering: erfenis toekennen aan ongeboren
vrucht MAAR deze vrucht heeft GEEN rechtspersoonlijkheid)
Art 4.137 BW & art 43 BW & art 44 BW
o Embryobescherming
wet 11/05/2003 = onderzoek in vitro embryo’s (je mag geen genetica uitvoeren met embryo’s)
Wet 6/07/2007 = medisch begeleide voortplanting (wetten rond de overtollige embryo’s)
o Abortus
strafrecht: art. 348-352 Sw
wet van 1990: er wordt een verschil gemaakt tussen vrijwillig en gedwongen abortus
art. 2 wet 15 oktober 2018 (niet in codex!) over wanneer vrijwillige zwangerschapsafbreking
niet strafbaar onder 5 cumulatieve voorwaarden:
moet plaatsvinden vòòr de 12de week na bevruchting!!!
de arts moet de betrokken vrouw informeren over de medische risico’s
verplicht wachttermijn van 6 dagen na eerste raadpleging
de vrouw moet schriftelijk bevestigen dat ze een abortus ondergaat
na de 12 weken kan de zwangerschap enkel vrijwillig gestopt worden indien het voortzetten
ervan een gevaar is voor de vrouw OF als het kind zal leiden aan een zware kwaal die
ongeneeslijk is!!! (belangrijkste voorwaarde)
Abortus na 12 weken door verkrachting is GEEN geldige reden!
periode (12 weken) ligt in Nederland op 22 weken waardoor abortustoerisme ontstaat van B nr N
EINDE
Dood = einde van de fysieke persoon en einde rechtspersoonlijkhei
o Vaststellen overlijden
geen wettelijk criterium! over vaststellen van juiste doodstijdstip, nu vooral focus op hersendood
hersendood = alle hersenfuncties zijn weggevallen op definitieve manier (ookal klopt hart nog...)
orgaantransplantatie: lichaam nog machinaal warmhouden om organen te beschermen:
= klinische dood
o Recht om rustig te sterven (p10!) art 392 en 393 sw
onaantastbaarheid van het menselijk leven = je mag niet ingrijpen in het stervensproces
juridisch is er GEEN zelfbeschikking voor het rechtssubject bij de beoordeling van levenskwaliteit
therapeutische hardnekkigheid = kunstmatig verlengen van stervensproces
bv: terminale kankerpatiënt toch chemokuur geven, mag niet = onaantastbaarheid vh sterfbed
euthanasie (Wet van 28 mei 2002) = verkorten van stervensproces = iemands leven beëindigen
op eigen vraag, waarbij de arts GEEN misdrijf pleegt als hij aan deze voorwaarden voldoet:
De euthanasie moet toegepast worden door een arts
De patiënt is een handelingsbekwame meerderjarige en is bij bewustzijn
Het verzoek is vrijwillig, overwogen en herhaald, in schriftelijke vorm, of er is een
wilsverklaring van onbepaalde duur
De meerderjarige patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze toestand!!! = ondraaglijk
aanhoudende fysiek/psychisch lijden dat niet kan opgelost worden
OF De minderjarige patiënt kan ook maar ENKEL als de fysiek terminaal zijn!
, indien je niet meer bij bewustzijn bent kun je terugvallen op een wilsverklaring waarin je te
kennen geeft dat een arts euthanasie toepast indien je aan een ongeneeslijke ziekte/aandoening
lijdt dat onomkeerbare toestand is
geen medewerkingsplicht = arts kan niet verplicht worden om mee te werken aan euthanasie
medisch handelen zonder oogmerk te doden, maar wel met de dood tot gevolg
= bv: toedienen van pijnbestrijdingsmiddelen met dood tot gevolg (=/= euthanasie!)
= bv: zinloze medische ingrijpen niet toepassen
= bv: kunstmatig in ‘leven’ houden
= bv: recht een behandeling te weigeren
o Rechtsstatuut van het lijk
= res sacra = geen verhandelbaar goed
de wil van de overledene moet gerespecteerd worden (staat in zijn/haar testament)
autopsie aanvraag door: nabestaanden, in kader van strafrechtelijk onderzoek, civielrechtelijk als
bewijs of bij zeer jonge kinderen
afstand van een lijk = wilsbeschikking waarin overledene verklaart zijn lichaam af te staan aan de
wetenschap
transplantatie: positief stelsel = na overlijden mag bij iedereen organen worden weggenomen
(behalve in geval van verzet ingeschreven in bevolkingsregister), maar niet bij verdacht overlijden
1) van organen uit een DOOD lichaam: anonimiteit van het donorschap (behalve bij zaad, sinds dit
jaar twijfels)
2) van organen onder levenden
formaliteiten bij het overlijden: art 55ev BW
aangifteverplichting aan de ABS
opmaken overlijdensakte
omstandig verslag geneesheer (“overlijdensattest”)
AFDELING 2: BIOTECHNOLOGIE EN HET RECHT
MENSELIJK LICHAAM
= geen voorwerp van een juridische regeling in het BW
EXAMEN menselijk lichaam heeft publiekrechtelijk statuut = persoon kan niet over eigen lichaam beschikken
o akkoord(overheid + 3gemeenschappen) 15/01/1993:oprichting Raadgevend comité voor Bio-ethiek
= ‘moet advies geven over de problemen die rijzen ten gevolge van het onderzoek en de
toepassingen ervan op het gebied van biologie, de geneeskunde, de gezondheidszorg,…’
o medische vooruitgang
(her)gebruik van menselijke organen
behandelingen testen op mensen
Stamcellen ontwikkelen en gebruiken
ingrijpen bij menselijke onvruchtbaarheid --> leidt tot wetten tot bescherming van het embryo
o verhoogd zeggenschap over eigen lichaam
wetten rond abortus + euthanasie + tatoeages en piercings
o zorg om patiënt
patiëntenrechten + wetten rond pijnbestrijding
AFDELING 3: PERSOONLIJKHEIDSRECHTEN
, = rechten van de staat van een persoon: vormt de identiteit/status
niet in geld waardeerbaar of verhandelbaar (schending kan wel leiden tot schadevergoeding)
PRIVACY
= grondrecht (art 8 ERVM)
= bescherming van een aan een persoon eigen levenssfeer
5 niveaus:
o afgeschermd leven= verbod binnendringen afgeschermd leven+bescherming openbare handelingen
bv: bescherming persoonsafbeeldingen, verbod heimelijk gebruik bewakingscamera’s, …
o omgang met anderen = bescherming van relaties met anderen
bv: gezin, vrienden, op school, op het werk
hieronder valt ook de transmissiebescherming en communicatiebescherming
o zelfbeschikking
bv: erkenning van een geslacht
o informationele privacy = voorwaarden voor gebruik van geautomatiseerde persoonsgegevens
o communicatiebescherming = telefoongesprekken zijn privé (zowel het gesprek, als bellerinformatie)
art 314bis SW
ZELFDETERMINERING
= rechtssubject bepaalt zelf zijn geestelijke ontwikkeling en lichamelijkheid
erkenning bepaalde grondrechten, bv: recht op woning, recht op arbeid
EXAMEN o Geestesontplooiing
grondwet voorziet basisvrijheden = vrije meningsuiting, godsdienstvrijheid, drukpersvrijheid, …
strafwet controleert het gebruik ervan
wordt enkel door betrokken rechtssubject bepaalt, behalve minderjarigen, geestesgestoorde en
opgesloten personen die misdrijf pleegden
o Lichamelijkheid
problemen met menselijke lichaam in het recht:
1) Statuut vh lichaam tijdens het leven, het in gevaar brengen ervan en verminking(tattoo/piercing)
rechtssubject is niet de ‘eigenaar’ van zijn lichaam: mag niet doen met zijn lichaam wat hij wil
(zelfmoord, mutatie en verminking zijn ongeoorloofd)
2) Medische contracten
= overeenkomst dat arts fysieke integriteit mag aantasten met oog op medische behandeling
3) Medische experimenten
4) Sportcontracten
sport kan lichamelijk letsel tot gevolg hebben, dit wordt niet als misdrijf beschouwd
5) Orgaantransplantatie: statuut lichaamsmateriaal (1986:Wet wegnemen/transplantatie organen)
substanties die vlot regenereren, mogen vrij verkocht worden (haar, nagels)
substanties die regenereren maar persoonlijk verbonden zijn, mogen enkel volgens de
wettelijke normen weggenomen worden (bloed, huid, sperma)
organen enkel wegnemen voor therapeutische doeleinden, en geen winstoogmerk
6) Geslachtsbepaling (geslachtsregistratie: gedeeltelijke vernietiging wet: arrest GH 19 juni 2019)
EXAMEN o Geslachtsbepaling
, ieder mens is ofwel mannelijk ofwel vrouwelijk
bepaalt door morfologische kenmerken tijdens de geboorte (niet meer wijzigbaar)
soms middenzone: a) hermafrodititsme = gonadisch beide (teelballen+eierstokken)
b) pseudohermafroditisme= gonadisch ≠ morfologisch (bv eierstokken +penis)
c) transseksueel = gonadisch en morfologisch ≠ psychologisch
25 juni 2017: transgenderwet = mogelijke geslachtregistratiewijziging (art 135/1 §3oud BW)
GEEN onherroepelijk karakter => je kan wel wisselen tussen man en vrouw!!
Er zijn hieraan geen medische voorwaarden (geen sterilisatie) aan verbonden
De rechtspraak aanvaardt dat de geboorteakte kan worden gewijzigd indien de wijziging
het gevolg is van een vooraf bestaande toestand, die geregulariseerd werd
Op 19 juni 2019 heeft Grondwettelijk Hof bepalingen uit wet van 25 juni 2017 over
transgendersregelingen nietig verklaard. De onomkeerbare aard van de registratie aanpassing
van het geslacht + er was geen rekening gehouden met de situatie van niet-binaire personen = in
strijd met de Grondwet!!!
HOOFDSTUK 2: DE MENS EN ZIJN IDENTIFICATIE
AFDELING 1: IDENTIFICATIE EN REGISTRATIE VAN BURGERS
IDENTIFICATIE EN REGISTRATIE= identiteit vastleggen zodat elk individu onderscheidbaar is van andere
EXAMEN o Registratie via burgerlijke stand = vastleggen bindende identificatiegegevens op gemeenteniveau
4 (art164 Gw en art7 oud BW)
basisprincipes
onderstreept
openbare akte opgemaakt door een openbaar ambtenaar = burgemeester
bewijs kan enkel door de akte (art6 &23 oud BW) = bewijsmiddel
onveranderlijk, correcties (≠wijzigingen) enkel door rechter (art33 ev oud BW)
verplicht voor iedereen!: geboorte, huwelijk, nationaliteit, overlijden
niet-verplicht voor: echtscheiding, adoptie, erkenning
in digitale vorm opgemaakt in de Databank Akten Burgerlijke Stand (DABS)
o Identificatie bij twijfel: akten door notaris of vrederechter
akte van bekendheid: bv iemand heeft 4 kinderen
akte van leven: niet overleden
o Informatiesysteem = samenbrengen van de gegevens van burgers op minder formele wijze
= ‘persoonsbasis’
door de bevolkingsdienst op gemeenteniveau waargenomen: bevolkingsregister
kern van de gegevens is de woonplaats
o rijksregister
primaire identificatie = uniek individualiseren en lokaliseren: art44 oud BW
familienaam, voornaam, geografische woonplaats, rijksregisternummer (NIET e-mail)
rijksregister wordt geactualiseerd bij wijziging in DABS (art72, 10°oud BW)
o authenticatie
= is een persoon die zich identificeert, wel degelijk de persoon is die hij beweert te zijn?
vòòr de informatiewereld: oplossen via persoonlijke kennis of een foto op het document
nu: PKI-technologie en elektrische handtekening
via de elektronische identiteitskaart = identificeren + authenticeren
elektronische handtekening heeft zelfde waarde als handgeschreven handtekening
