BESTUURSKUNDE
GOBI
UGENT
,DEEL 1: SITUERING VAN DE BESTUURSKUNDE
HOOFDSTUK 1: INTRODUCTIE TOT DE BESTUURSKUNDE: SFEREN IN DE
SAMENLEVING
INLEIDING
Bestuurskunde? De studie van overheid, openbaar bestuur en de publieke sector.
- Besturen= Sturen= vorm geven aan de samenleving en de rol van de overheid daarin.
- Samenleving= politiek georganiseerd verband (kan op verschillende niveaus: van globaal tot lokaal, en is tijds- en
plaatsgebonden.)
VIER SFEREN, VANUIT HET INDIVIDU BEKEKEN
Elk individu verhoudt zich op een bepaalde manier tot de vier sferen.
- Samenleving bestaat uit verhouding tussen 4 sferen, die elk hun eigen kenmerken hebben.
DE SFEER VAN DE GEMEENSCHAP
Elke persoon heeft een individuele private sfeer (privaat-informeel). Tot de private sfeer rekenen we hoe mensen met andere
mensen relatis aangaan, samenleven, deel zijn van families en van sociale netwerken. Het is tevens op liefde en loyauteit
gebaseerd.
- De relaties zijn horizontaal en machtsvrij: mensen gaan vanuit vrije keuze met elkaar relaties aan (in theorie!)
- Het is ook de wereld van rechten en vrijheden (in theorie!).
o In de praktijk is de private sfeer soms wel dwingend en zijn mensen daarin niet autonoom.
Het is vaak begrend door de socio-economische positie (armoede) van mensen of door de
onderlinge afhankelijkheid van mensen (bijvoorbeeld man en vrouw).
Of de overheid die brutaal tussen komt (bijvoorbeld coronacrisis).
DE SFEER VAN DE STAAT
Elke persoon komt voor verschillende aspecten van het leven in contact met de sfeer van de staat. Bijna op elk moment van
de dag en nagenoeg voor alle belangrijke zaken hebben we met de staat te maken.
1
, - Staat: het geheel van overheden en publieke instellingen die optreden voor het algemeen belang en die ons kunnen
verplichten, stimuleren, ondersteunen of hinderen in wat we willen doen (via geheel van wetten, decreten en
voorschriften: dwang!) maar die we als burgers kunnen vormgeven.
o Burger heeft ‘voice’: verkiezingen, vrijheid van meningsuiting, protest.
- De staat kan groot of klein zijn.
- In de sfeer van de staat situeren we alle overheden en hun instellingen, van alle territoriale niveaus, van gemeenten
tot het globale niveau (bijvoorbeeld de Verenigde Naties).
o De staat neemt op al die territoriale niveaus, beslissingen en kan met legitiem gezag dwingend optreden
en mensen bijvoorbeeld tegen hun zin wetten doen respecteren of belastingen doen betalen.
- Dwang (overheid) vs Voice (burgers).
DE SFEER VAN DE MARKT
De verhoudingen functioneren hier via vraag en aanbod. We kiezen om vraag en aanbod van bepaalde goederen te laten
spelen, daardoor geven we de samenleving op deze manier vorm en stuurt de markt voor dat bepaalde aspect de samenleving
in een bepaalde richting (marktsturing).
- De burger is een klant en een consument van commerciële producten, maar ook bijvoorbeeld van woningen of van
cultuur.
- In deze sfeer functioneren bedrijven of profitorganisaties. Ze overleven alleen als ze investeren en winst maken
(for-profit bedrijven).
o Consumenten kunnen een markt verlaten (exit) door geen producten meer te kopen (kan niet t.o.v. staat!).
DE SFEER VAN DE CIVIL SOCIETY
Het maatschappelijk middenveld, organisaties opgericht door burgers waarin zij zich verenigen. Burgers organiseren zich op
basis van vertrouwen. .
- Verenigingen (privaat): sport, cultuur en vrije tijd, …
- Het belang van de civil society: positie t.o.v. overheid en markt gebaseerd op belangenvereniging druk op
politieke agenda.
o “maatschappelijke doelen nastreven door groepsvorming”.
- Test-Aankoop zet druk op de markt om een bepaalde regeling in te voeren bijvoorbeeld.
- Door belangenorganisaties bestaat de derdebetalersregeling: een groot stuk wordt door de ziekteverzekering
rechtstreeks naar de dokter gestort.
DE STAAT VS DE ANDERE SFEREN
T.O.V. GEMEENSCHAPPEN
De staat heeft een grote impact op de private sfeer van de gemeenschappen.
- Ze bepaalt rechten en vrijheden van mensen, ze maakt regels over het samenwonen bijvoorbeeld, voor het erkennen
of adopteren van kinderen, …
- Ook indirect heeft de staat grote impact op het dagelijkse leven in de private sfeer: dienstverlening zoals subsidies
voor kinderopvang.
- Bescherming tegen ‘opdringerige staat’: burger zijn in ons systeem vrij om een politieke voorkeur uit te spreken
maar in veel andere landen is dat niet zo.
T.O.V. MARKT
De staat heeft een grote impact op de markt. Hij zorgt mee voor belangrijke omgevingsfactoren die kansen scheppen voor
bedrijven. Ze bepalen dus de omgeving waarin bedrijven functioneren.
- Uitbesteding: de staat kan allerlei diensten uitbesteden aan private firma’s.
2
, T.O.V. MIDDENVELD
De verwevenheid van overheid en middenveld heeft diepe historische wortels.
- Het middenveld kan door de staat worden gebruikt of kan zich aanbieden om publieke taken te vervullen.
o Subsidies
o Publieke diensten door non-profits
o Politiserende rol
VERHOUDINGEN TUSSEN SFEREN: TIJD EN RUIMTE
In elke politieke ruimte verschillen de verhoudingen tussen de sferen en die verhoudingen zijn voorwerp van politieke keuzes
en van de machtsverhoudingen tussen de sferen verschil in ruimte.
- Binnen elke ruimte is er ook dynamiek in de tijd: verandering doorheen de tijd.
- Het is sterk ideologisch gekleurd: socialisme, liberalisme, conservatisme, feminisme, …
o Ze vullen deze schema’s op hun eigen manier in en hebben hun eigen opvattingen over hoe deze sferen
en hun onderlinge relaties moeten evolueren.
GEEN ENKELE SFEER IS VOLLEDIG DOMINANT
De besturing van de samenleving gebeurt door arrangementen van governance: stelsels gevormd door combinatie van sferen.
- Bijvoorbeeld asiel: Overheid bepaalt wetgeving, nieuwkomers worden opgevangen door gemeenschap, middenveld
voorziet opvangcentra (Rode Kruis), arbeidsmarkt integratie, …
o Government (overheid) maar één, zij het belangrijke, actor in de Governance.
o Governance-arrengementen: combinatie van de sferen.
BASISTERMEN
Het schema deelt de sferen in een publieke en private sfeer.
- Publieke sfeer: de staat
- Private sfeer: middenveld en de markt, samenwerkende individuen die organisaties of bedrijven oprichten.
- Formele organisatievorm: organisaties hebben een juridisch statuut waardoor ze rechten en plichten hebben.
o Alle organisaties in de publieke sfeer hebben een formeel statuut.
- Informele organisatievorm: zit in de private sfeer, vormen geen erkende formele organisatie.
- Profitorganisaties: doel is winst maken voor de mensen die het bedrijf hebben opgericht of er aandelen in hebben.
- Non-profitorganisaties: organisaties in de publieke sfeer van de staat en organisaties in het middenveld, net als
familie en gezinnen.
o Hun doel is met de opbrengst van hun activiteiten bij te dragen tot het algemeen belang of tot het doel
waarvoor de organisatie is opgericht.
3
