Inhoudsopgave
1. WC 1+2: Herhaling + observeren................................................................7
1.1. Handelingsgerichte diagnostiek...............................................................................7
1.2. Handelingsgericht werken.......................................................................................8
1.3. Faire Diagnostiek..................................................................................................... 8
1.4. ICF-schema.............................................................................................................. 8
1.4.1. Niveaus ICF....................................................................................................... 8
1.5. Zorgcontinuüm...................................................................................................... 10
2. WC 3+4: Agressie, Ontwikkelingsstoornis, Neurodivergent en
Neurodiversiteit........................................................................................... 10
2.1. Agressie................................................................................................................. 10
2.1.1. Wat is agressie?............................................................................................... 10
2.1.2. Soorten agressie.............................................................................................. 11
2.1.3. Agressie en verschillende stoornissen.............................................................11
2.1.4. Waarom agressie?........................................................................................... 11
2.1.5. Hoe agressie voorkomen?...............................................................................12
2.1.6. Wat te doen als er sprake is van agressie?......................................................12
2.1.7. Wat te doen tijdens woedeaanval?..................................................................13
2.2. Ontwikkelingsstoornis ≠ Ontwikkelingsprobleem..................................................13
2.3. Neurodivergent en Neurodiversiteit.......................................................................13
2.3.1. Wat is het?....................................................................................................... 13
2.3.2. Neurodiversiteitsparadigma............................................................................13
2.3.3. Taalgebruik...................................................................................................... 13
3. WC 5+6: Ontwikkelingsstoornis ASS (kinderen en jongeren).......................14
3.1. Inleiding................................................................................................................. 14
3.2. Kenmerken............................................................................................................ 14
3.2.1. Primaire gedragskenmerken............................................................................14
3.2.2. Fenotypes........................................................................................................ 15
3.2.3. Secundaire gedragskenmerken.......................................................................15
3.2.4. Neuropsychologische kenmerken van ASS......................................................15
3.2.5. Prevalentie en comorbiditeit............................................................................16
3.2.6. Beloop en prognose......................................................................................... 16
3.2.7. Etiologie (ontstaan)......................................................................................... 16
3.3. Diagnostiek............................................................................................................ 17
3.3.1. HGD / HGW...................................................................................................... 18
3.4. Begeleiding............................................................................................................ 18
3.5. Aanpak in het onderwijs ASS..................................................................................18
4. WC 7+8: Volwassenen met ASS.................................................................19
4.1. Opfrissing ASS........................................................................................................ 19
4.2. ASS in de volwassenheid........................................................................................20
1
, 4.3. Wat is prikkelverwerking?......................................................................................20
4.3.1. Prikkelverwerking bij mensen met ASS............................................................20
4.3.2. Prikkelverwerkingsproblematiek......................................................................20
4.4. Domeinen van ASS bij volwassenen.......................................................................21
4.4.1. ASS en dagelijks leven / huishouden...............................................................21
4.4.2. ASS en sociaal leven.......................................................................................21
4.4.3. ASS en studeren.............................................................................................. 22
4.4.4. ASS en solliciteren, werken..............................................................................22
4.4.5. Ouders met ASS.............................................................................................. 22
4.5. Diagnostiek en begeleiding....................................................................................23
4.6. ASS: beperking of talent?.......................................................................................23
4.6.1. ASS: Talenten................................................................................................... 23
5. LES 5: Aandachtsdeficiëntie-hyperactiviteitsstoornis.................................24
5.1. Definitie................................................................................................................. 24
5.2. Kenmerken............................................................................................................ 24
5.2.1. Primaire gedragskenmerken............................................................................24
5.2.2. Fenotypes........................................................................................................ 25
5.2.3. Secundaire gedragskenmerken.......................................................................26
5.2.4. Neuropsychologische kenmerken....................................................................26
5.2.5. Sterke kanten.................................................................................................. 26
5.3. Prevalentie............................................................................................................. 26
5.4. Comorbiditeit......................................................................................................... 26
5.5. Etiologie................................................................................................................. 27
5.6. Diagnostiek............................................................................................................ 27
5.6.1. Testmateriaal l................................................................................................. 27
5.6.2. Diagnostiek -- opmerkingen............................................................................28
5.7. Beloop en prognose...............................................................................................28
5.8. Begeleiding............................................................................................................ 28
5.8.1. Psycho-educatie.............................................................................................. 29
5.8.2. Niet-medicamenteuze behandelingen.............................................................29
5.8.3. Medicamenteuze behandeling.........................................................................29
5.9. Aanbevolen: plan van aanpak................................................................................30
5.9.1. Aanpassingen in de klas.................................................................................31
5.9.2. Tips voor ouders.............................................................................................. 31
6. LES 6: Volwassenen met ADHD en Executieve functies...............................31
6.1. Vaak voorkomende comorbiditeiten......................................................................32
6.2. ADHD bij volwassenen: relaties.............................................................................32
6.3. ADHD bij volwassenen: gezin.................................................................................33
6.4. ADHD bij volwassenen: werk..................................................................................33
6.5. ADHD bij volwassenen: diagnostiek.......................................................................33
6.6. ADHD bij volwassenen: behandeling......................................................................34
6.6.1. ADHD bij volwassenen: vaardigheidstraining..................................................34
2
, 6.6.2. Aandachtspunten bij behandeling...................................................................34
7. LES 7: ODD vs CD......................................................................................34
7.1. Kenmerken............................................................................................................ 34
7.1.1. Kenmerken van CD.......................................................................................... 35
7.2. Comorbiditeit......................................................................................................... 35
7.3. Risicofactoren........................................................................................................ 36
7.4. Diagnostiek............................................................................................................ 36
7.4.1. Aanbevolen instrumenten diagnostiek ODD/CD..............................................36
7.5. Begeleiding/behandeling.......................................................................................36
7.5.1. Gevolgen ........................................................................................................ 36
7.5.2. Begeleiding..................................................................................................... 37
7.5.3. Behandelmethoden......................................................................................... 37
7.5.4. Begeleiden van context & kind zelf.................................................................37
7.5.5. Omgaan met conflicten...................................................................................37
8. LES 7: Hechtingsstoornissen.....................................................................37
8.1. Gehechtheid.......................................................................................................... 37
8.1.1. Vermijdend gehechte kinderen........................................................................38
8.1.2. Angstig-ambivalent gehechte kinderen...........................................................38
8.1.3. Gedesorganiseerd gehechte kinderen.............................................................38
8.2. Belangrijkste uitgangspunten gehechtheidstheorie...............................................38
8.3. Kenmerken............................................................................................................ 39
8.4. Gevolgen............................................................................................................... 39
8.4.1. Gevolgen: Gedrag in de klas ..........................................................................39
8.5. Verschil tussen stoornis en probleem....................................................................40
8.6. Diagnostiek Gehechtheid.......................................................................................40
8.7. Reactieve hechtingsstoornis en Ontremd-sociaalcontactstoornis..........................41
8.7.1. DSM 5: Hechtingsstoornissen..........................................................................41
8.7.2. Reactieve hechtingsstoornis: DSM-criteria......................................................41
8.7.3. Ontremd-sociaalcontactstoornis: DSM-criteria.................................................41
8.7.4. Gemeenschappelijke DSM-criteria:..................................................................42
8.7.5. Oorzaken van hechtingsstoornissen................................................................42
8.7.6. Prevalentie...................................................................................................... 42
8.7.7. Risicofactoren.................................................................................................. 42
8.8. Aanpak................................................................................................................... 43
8.8.1. Algemene aanpak............................................................................................ 43
8.8.2. Aanpak in de klas............................................................................................ 43
8.8.3. Aanpak binnen pedagogisch veld....................................................................43
8.8.4. Toepassing binnen speltherapie......................................................................44
8.9. Hechtingsstoornis herkennen................................................................................44
9. Les 9: Leerstoornissen: Dyslexie en dyscalculie.........................................44
9.1. Wat is een leerprobleem?......................................................................................44
9.2. Dyslexie................................................................................................................. 45
3
, 9.2.1. Hoe leert een kind lezen en schrijven?............................................................45
9.2.2. Prevalentie en comorbiditeit............................................................................46
9.2.3. Beloop en prognose......................................................................................... 46
9.2.4. Etiologie.......................................................................................................... 48
9.3. Dyscalculie............................................................................................................. 48
9.3.1. Hoe leert een kind rekenen?............................................................................48
9.3.2. Prevalentie en comorbiditeit............................................................................49
9.3.3. Beloop en prognose......................................................................................... 49
9.3.4. Etiologie.......................................................................................................... 49
9.4. Diagnostiek bij leerstoornissen..............................................................................50
9.4.1. Onderkennende diagnostiek............................................................................50
9.4.2. Handelingsgerichte diagnostiek......................................................................51
9.5. Begeleiding bij leerstoornissen..............................................................................51
9.5.1. Inleiding.......................................................................................................... 51
9.5.2. Farmacotherapie.............................................................................................. 52
9.5.3. Functietraining................................................................................................ 52
9.5.4. Vaardigheidstraining – binnen de klas/school..................................................52
9.5.5. Vaardigheidstraining - buitenschools...............................................................52
9.5.6. Psychosociale begeleiding...............................................................................53
9.6. NLD = Non-verbal Learning Disability....................................................................53
9.6.1. Profiel NLD....................................................................................................... 53
9.6.2. Prevalentie en comorbiditeit ...........................................................................53
9.6.3. Wat merk je in de klas?...................................................................................54
10. Les 9: Coördinatie-ontwikkelingsstoornis - DCD........................................54
10.1. Definitie............................................................................................................... 54
10.2. Kenmerken.......................................................................................................... 54
10.2.1. Primaire kenmerken......................................................................................54
10.2.2. 1.2. (Vaak) secundaire kenmerken................................................................55
10.3. Diagnostiek.......................................................................................................... 55
10.4. Begeleiding.......................................................................................................... 55
10.5. Tips ouders / leerkracht.......................................................................................55
11. LES 9: Ticstoornissen..............................................................................55
11.1. Definitie............................................................................................................... 55
11.2. Kenmerken.......................................................................................................... 56
11.2.1. Primaire kenmerken......................................................................................56
11.2.2. Eigenschappen van tics.................................................................................56
11.2.3. Fenotypes (DSM V)........................................................................................56
11.2.4. Kenmerken - secundair..................................................................................57
11.3. Prevalentie en prognose......................................................................................57
11.4. Comorbiditeit (= samen voorkomen met)............................................................57
11.5. Begeleiding ......................................................................................................... 57
12. LES 10: STOS: Spraak- en Taalontwikkelingsstoornissen of
Communicatiestoornissen.............................................................................58
4
, 12.1. Inleiding............................................................................................................... 58
12.2. Componenten van taal......................................................................................... 58
12.3. Primaire gedragskenmerken: DSM-5....................................................................58
12.3.1. Taal(ontwikkelings)stoornis............................................................................58
12.3.2. Sociaal (pragmatische) communicatiestoornis..............................................59
12.3.3. Spraakklankstoornis......................................................................................59
12.3.4. Ontwikkelingsstotteren..................................................................................59
12.4. Secundaire gedragskenmerken STOS..................................................................60
12.5. Neuropsychologische kenmerken........................................................................61
12.6. Prevalentie en comorbiditeit................................................................................61
12.7. Beloop en prognose............................................................................................. 61
12.8. Diagnostiek.......................................................................................................... 61
12.8.1. Onderkennende diagnostiek..........................................................................61
12.8.2. Moeilijke differentiaaldiagnostiek..................................................................61
12.9. Begeleiding.......................................................................................................... 62
12.9.1. Aanpassingen sociale en fysieke context.......................................................62
12.9.2. Tips voor ouders en leerkrachten: do / don’t?...............................................62
13. LES 10: Faalangst...................................................................................62
13.1. Wat is faalangst?.................................................................................................. 62
13.1.1. “Positieve” faalangst.....................................................................................62
13.1.2. Negatieve faalangst......................................................................................63
13.1.3. Is faalangst een stoornis?..............................................................................64
13.2. Prevalentie........................................................................................................... 64
13.3. Oorzaken van faalangst.......................................................................................64
13.3.1. In stand houdende factoren: Vicieuze cirkel van faalangst............................64
13.4. Gevolgen van faalangst.......................................................................................64
13.5. Aanpak faalangst................................................................................................. 65
13.5.1. Preventieve aanpak.......................................................................................65
13.5.2. Omgeving/ Omgaan met een kind met faalangst..........................................65
13.5.3. Individuele aanpak kind.................................................................................66
13.5.4. Wanneer doorverwijzen?...............................................................................66
14. LES 10: Selectief mutisme.......................................................................66
14.1. Kenmerken selectief mutisme..............................................................................66
14.2. Prevalentie........................................................................................................... 66
14.3. Oorzaken............................................................................................................. 66
14.4. Prognose en behandeling.....................................................................................67
14.5. Aanpak op school:................................................................................................67
15. LES 11: Pesten en Cyberpesten...............................................................67
15.1. Prevalentie........................................................................................................... 67
15.2. Wat is pesten?..................................................................................................... 67
5
, 15.2.1. Verschillende rollen.......................................................................................68
15.3. Signalen............................................................................................................... 68
15.4. Impact & gevolgen...............................................................................................68
15.5. Redenen om te pesten.........................................................................................68
15.5.1. Wetenschappelijke inzichten.........................................................................69
15.6. Zorgmodel........................................................................................................... 69
15.7. Plan van aanpak.................................................................................................. 69
15.8. Gesprekken.......................................................................................................... 69
15.8.1. Gesprekken met de gepeste..........................................................................69
15.8.2. Gesprekken met de pester............................................................................70
15.8.3. Herstelgesprekken: pester & gepeste............................................................70
15.8.4. Gesprekken met meelopers & buitenstaanders.............................................70
15.8.5. Gesprekken met ouders................................................................................70
15.9. Schoolbrede aanpak............................................................................................ 71
15.10. Voorkomen of genezen: Peer-medication...........................................................71
15.11. Cyberpesten...................................................................................................... 71
15.11.1. 5 kenmerken die impact vergroten..............................................................71
15.11.2. Slutshaming als vorm van cyberpesten.......................................................72
15.11.3. Cyberpesten aanpakken..............................................................................72
15.12. Sexting, sextortion & grooming.........................................................................72
15.12.1. Wanneer is sexting oke?..............................................................................72
15.12.2. Wanneer problematisch?.............................................................................72
15.12.3. Wetgeving................................................................................................... 73
15.12.4. Praten over sexting.....................................................................................73
15.12.5. Het goede voorbeeld geven........................................................................73
15.12.6. Wat is grooming?......................................................................................... 73
15.12.7. Wat is sextortion.......................................................................................... 74
15.12.8. Hoe mee omgaan als ouder/opvoeder?.......................................................74
15.12.9. Hoe mee omgaan op school?.......................................................................74
16. LES 12: Automutilatie.............................................................................74
16.1. Definitie............................................................................................................... 74
16.2. Onderscheid met suïcidepoging...........................................................................75
16.3. Prevalentie in België............................................................................................76
16.3.1. Geslachtsverschillen......................................................................................76
16.4. Comorbiditeit....................................................................................................... 76
16.5. Risicofactoren...................................................................................................... 76
16.6. Waarom doen mensen aan automutilatie?...........................................................77
16.6.1. Gevolgen op langere termijn.........................................................................77
16.7. Hoe ermee omgaan?............................................................................................ 77
16.8. Behandeling......................................................................................................... 77
6
,1. WC 1+2: Herhaling + observeren
1.1.Handelingsgerichte diagnostiek
1. Intakefase = informatie verzamelen rond hulpvraag
2. Strategiefase = reflectie rond aanpak + hypothese
HG zorgvraag?
Info clusteren naar ICF
• Risico-/beschermende factoren
Hypothese(s) formuleren
• Indicerende
• Verklarende
• Onderkennende
Kies de juiste hypothese om HG mee aan de slag te gaan
3. Onderzoeksfase = gericht informatie vergaren
4. Integratie= informatie verwerken en een hypothese stellen
5. Aanbevelingsfase = globale uitwerking van begeleiding
6. Adviesfase = gesprek voeren met alle betrokkenen
7
, 7. Interventie + evaluatie = plan uitvoeren en bijsturen
1.2.Handelingsgericht werken
7 uitgangspunten:
1. Onderwijs- en opvoedingsbehoeften staan centraal
2. Afstemming/ wisselwerking tussen kind en zijn omgeving
3. Leerkracht en ouder doen er toe
4. Positieve aspecten zijn van groot belang
5. Constructieve samenwerking tussen school en ouders
6. Doelgericht werken
7. Systematisch – transparant werkwijze
1.3.Faire Diagnostiek
Het is een zorgzame en kwaliteitsvolle diagnostiek die rekening houdt met
de specifieke context van anderstalige en/of kansarme kinderen
Hoe wordt een lage testscore geïnterpreteerd?
• Het kan een weergave zijn van wat de test wil meten, maar kan ook
andere oorzaken hebben zoals taalbarrières of sociaal-economische
factoren
1.4.ICF-schema
ICF: international classification of functioning => schema voor de
internationale classificatie van het menselijk functioneren
Het model bestaat uit verschillende componenten die gelijkwaardig zijn en
in onderlinge wisselwerking staan -> transactioneel model
Brengt risico- en beschermende factoren in kaart
Er is sprake van een dynamische wisselwerking tussen al deze intra- en
interpersoonlijke factoren, waardoor 2 personen met dezelfde ziekte of
stoornis toch een andere kwaliteit van leven zullen ondervinden
1.4.1. Niveaus ICF
Eerste niveau: Gezondheidstoestand -> ziekten, aandoeningen en
letsels
• Alle mogelijke diagnoses van medische en psychiatrische
aandoeningen/ ziekten worden hierin ondergebracht
• Bv. Classificaties zoals: ADHD, dyslexie, downsyndroom, kanker,
tuberculose, of oogziekten
Middelste niveau: Menselijke functioneren -> kan uit 3 perspectieven
bekeken worden
• Het lichamelijk functioneren:
- Anatomische eigenschappen (bouw van alle onderdelen
lichaam)
- Functies (werking van alle onderdelen lichaam)
Probleem of afwijking? => stoornis
• Het menselijk handelen:
8
, - Activiteiten: alle mogelijke vaardigheden waartoe iemand in
staat is (bv. Praten, stappen, lezen, schoonmaken,
beslissingen nemen, …)
Bepaalde vaardigheid niet kunnen uitvoeren? =>
beperking
• Het maatschappelijk functioneren:
- Participatie: manier waarop en mate waarin iemand
meedraait in de samenleving -> betrekking op diverse
contexten: bv. deelname aan verkeer, school, gezin, werk of
vrije tijd, …
- Bij kinderen zijn de belangrijkste domeinen: functioneren
in een gezin, volgen van onderwijs en deel uitmaken van
een vrijetijdsorganisatie
Op maatschappelijk vlak hinder ondervinden? =>
participatieprobleem
Laatste niveau: Beïnvloedende factoren -> factoren die in voortdurende
wisselwerking staan met het functioneren van een individu en er
belangrijke invloed op kunnen hebben. Ze kunnen belemmerend
(negatieve invloed) of ondersteunend (positieve invloed) zijn voor het
functioneren in het dagelijks leven.
• Externe factoren: alle factoren die buiten individu liggen en kunnen
betrekking hebben op de fysieke en sociale omgeving waarin mensen
leven
- Fysieke -> factoren zoals toegankelijkheid gebouwen,
producten (medicatie en hulpmiddelen), klimaat en
luchtkwaliteit
- Sociale -> factoren zoals houding van de maatschappij en
ondersteuning + begrip van naasten
• Persoonlijke factoren: alle factoren binnen individu die niet tot
gezondheidstoestand worden gerekend
- Bv. Geslacht, leeftijd, coping stijl, motivatie, persoonlijke
levensgeschiedenis en achtergrond
9
, 1.5.
Zorgcontinuüm
4 fases:
• Fase 0: brede basiszorg -> ondersteuning voor alle leerlingen
• Fase 1: verhoogde zorg -> het bieden van extra ondersteuning aan
leerlingen die meer nodig hebben dan de basiszorg
• Fase 2: uitbreiding van zorg -> het betrekken van zorgverleners buiten
school
• Fase 3: IAC -> het bieden van intensieve zorg aan leerlingen
2. WC 3+4: Agressie, Ontwikkelingsstoornis, Neurodivergent en Neurodiversiteit
2.1.Agressie
2.1.1. Wat is agressie?
Gedrag waarbij de ander schade wordt toegebracht er is onderscheid
tussen 2 soorten:
• Fysieke agressie: slaan, schoppen, …
• Psychische agressie: bedreigen, pesten, schelden, …
Overtreden van bepaalde regels, dit kan zowel formeel al informeel
• Formeel: bezittingen niet stukmaken, niet mishandelen
• Informeel: respect hebben, rekening houden met elkaar
Iemands gedrag kan agressief zijn, ook al had de persoon niet de intentie
om leed toe te brengen aan de ander.
10
