PERSOONLIJKHEIDSPSYCHOLOGIE
1. INLEIDING
- Persoonlijkheid: hoe ontwikkelt het zich? Al vanaf geboorte? Genetisch? Welke levenservaringen
hebben er invloed op? Invloed op ons mentaal welbevinden? Op onze lichamelijke gezondheid?
- Definitie persoonlijkheid (=PH)
o = de verzameling van psychologische trekken en mechanismen binnen een individu, die
georganiseerd en relatief stabiel zijn, en die de interacties met en de aanpassingen aan
de intrapsychische, fysieke en sociale omgeving beïnvloeden.
o Verzameling van psychologische trekken
Trekken (traits) = eigenschappen die verschillen/gelijkenissen tussen mensen
beschrijven
Vb. verlegen automatisch onderscheid maken tussen iemand die heel
extravert is, alles behalve verlegen en je maakt onderscheid tussen
mensen die stiller, verlegen, introvert zijn
Vb. ordelijk iemand onderscheid maken tussen mensen die alles graag
netjes hebben en chaotische mensen die geen structuur hebben
Gemiddelde neigingen (average tendencies)
= als iemand zich 1x agressief/vijandig gedraagt, dan is dat niet meteen
een agressief, vijandig persoon. Het is pas iemand agressief als die
eigenschap gemiddeld gezien aanwezig is, als hij vaker agressief is in
vergelijking met anderen
Hoeveel? Structuur? Oorsprong? Correlaties/gevolgen?
Hoeveel trekken hebben we nodig om een persoonlijkheid in kaart te
brengen?
Hoe zijn deze trekken gestructureerd? Allemaal lukraak bij elkaar gekozen
of hebben ze verbanden met elkaar?
Wat is de oorsprong van die trek? Zijn ze plots aanwezig of komt het in
combi met je levensgebeurtenissen/opvoeding?
Wat zijn correlaties of gevolgen van trekken?
Functie: beschrijven, verklaren en voorspellen van (toekomstig) gedrag
o Mechanismen/cognitieve processen van informatieverwerking: 3 belangrijke
componenten:
Input: gevaar
Beslissingsregels “ALS… DAN…” als moedig, dan confrontatie aangaan. Als laf,
dan weglopen.
Output: bron van gevaar aanpakken, weglopen van gevaar
o Binnen een individu persoonlijkheid = intern
o Georganiseerd: geen willekeurige verzameling elementen, maar coherent,
samenhangend geheel
o Relatief stabiel doorheen de tijd en consistent overheen situaties (state =/= trait!)
o Interactie tussen persoon en omgeving = complex!
Perceptie: afhankelijk van onze persoonlijkheid gaan we bepaalde situaties anders
bekijken: bvb iem heel angstig/emotioneel onstabiel sneller
gevaren/bedreigingen zien/opmerken
Selectie: onze persoonlijkheid gaat deels bepalen in welke situaties we komen:
bvb als je heel sociaal bent, ga je sneller kiezen voor een groepssport/KSA/…
Uitlokking: reacties bij andere mensen gaan uitlokken, afhankelijk van onze
persoonlijkheid: bvb je hebt heel snel stress, dan ga je bij mensen misschien snel
de reactie uitlokken dat die zaken gaan overnemen van jou, bepaalde info
achterhouden zodat je je geen zorgen moet maken
Manipulatie: intentioneel bepaalde zaken van de situatie proberen aanpassen
zodat het meer passend is bij je persoonlijkheidsprofiel: bvb jij bent heel
1
, perfectionistisch en veeleisend, dan ga je mensen aansturen om bepaalde taken
te doen en zo de touwtjes in handen nemen zodat alles perfect verloopt
o Adaptief functioneren: flexibel omgaan met de stress, uitdagingen en problemen die we
tegenkomen terwijl we onze levensdoelen trachten te realiseren
Zolang het helpend is, helpend om ons aan te passen/omgaan met bepaalde
vragen, spreken we van adaptief functioneren en de algemene persoonlijkheid
soms wordt het zo extreem en zijn die eigenschappen sterk zijn dat ze niet meer
helpend zijn en we ons niet meer flexibel kunnen opstellen en dan spreken we
van persoonlijkheidsstoornissen/persoonlijkheidspathologie
o Onze omgeving stelt ons voortdurend voor uitdagingen:
Fysieke omgeving die ons voor bepaalde uitdagingen stelt: bvb fysiek gevaar (
overleving, veiligheid, hoogtevrees, bepaalde angsten)
Sociale omgeving: bvb vrienden, collega’s, partner ( liefde, respect, erbij horen)
bepaalde eigenschappen zijn helpend: als je extravert bent, heb je bij een
jobinterview een grotere kans om aangenomen te worden dan als je introvert
bent en heel bang, niet goed durft, …
Intrapsychische omgeving: bvb herinneringen, dromen, verlangens, wensen, …
( eigenwaarde, zelfconcept, hoe kijken we naar elkaar)
- Terminologie
- Persoonlijkheidspsychologie
o = tak van de psychologie die zich bezighoudt met het bestuderen van persoonlijkheid,
begrijpen van individuele verschillen tussen mensen
Wat is persoonlijkheid en waardoor wordt deze bepaald?
Welke persoonlijkheidseigenschappen kunnen worden onderscheiden?
Hoe beïnvloedt onze persoonlijkheid onze gezondheid?
Hoe kan de menselijke persoonlijkheid in kaart gebracht worden?
Wat is het effect van persoonlijkheid op relaties met anderen?
…
o Impliciete persoonlijkheidstheorieën (~ stereotypen) we hebben snel een idee van
iemand obv intuïtie
Intuïtief
Selectieve waarneming we hebben die nog niet systematisch gezien
Vaak evaluatief
Vb iemand neemt haar lief mee maar hij zegt niet veel: jij vindt dat niet leuk en je
denkt dat het hem niet interesseert dus je mag hem niet maar misschien is hij
gewoon verlegen
Vb link tussen fysieke kenmerken en eigenschappen: bvb ogen dicht bij elkaar is
meer kans op iemand gemeen en die misdaden pleegt, groot voorhoofd is vorm
van intelligentie en teken dat je goed nadenkt voor je iets zegt
o Wetenschappelijke persoonlijkheidstheorieën wetenschappelijk onderbouwd: richten
wij ons op
Beschrijven van menselijke kenmerken: je persoonlijkheid is niet zichtbaar,
sommige trekken worden uitgelokt bij een bepaalde situatie bvb competitief zijn
Persoonlijkheid als psychologisch construct
Niet direct observeerbaar
Determinant van gedrag: bepalen ons gedrag persoonlijkheid afleiden
door te kijken naar typische patronen van gedrag, denken en voelen
goed onderbouwde persoonlijkheidstheorie
o 3 analyseniveaus
Iedereen is op een bepaalde manier…
2
, niemand is een exacte kopie van iemand anders
o
o Theorie versus onderzoek
Iedereen focust zich heel hard op iets, maar iedereen op iets anders: bv tekening
van de olifant: ene staat bij slurf en denkt dat het slang is, andere staat bij poot
en denkt dat het boom is, andere staat tegen de zijkant en denkt dat het een
muur is, …
Persoonlijkheidstheorieën
Een goede theorie…
o Voorziet richtlijnen voor verder onderzoek
o Verklaart en organiseert reeds bestaande bevindingen
o Maakt voorspellingen over gedrag en psychologische fenomenen
Theorie vs overtuiging bv astrologie
Wetenschappelijke evaluatiecriteria:
Volledigheid: alle bevindingen in het veld kunnen verklaart worden door
die theorie geen uitzonderingen
Heuristische waarde/basis: het is een goede gids om tot nieuwe
ontdekkingen te komen, leidt je naar nieuwe
ideeën/mogelijkheden/ingevingen/…
Toetsbaarheid: concrete hypothese kunnen afleiden uit de theorie die je
kan onderzoeken en obv resultaten hypothese kan weerleggen of
bevestigen
Spaarzaamheid (parsimony): je moet een theorie niet nodeloos complex
maken, hoe minder moeilijkheden/onderdelen/… hoe beter als je 2
theorieën hebt die allebei hetzelfde verklaren, kies je degene die het minst
complex is
3
, Compatibiliteit en integratie overheen verschillende kennisdomeinen en
analyseniveaus: wat je vooropstelt uit persoonlijkheidstheorie mag niet in
tegenspraak zijn met fysica, genetica, … wetmatigheden mogen niet in
tegenspraak zijn met theorie
Is er ultieme theorie dit moment waar iedereen het over eens is? NEE
- Grote verscheidenheid aan persoonlijkheidstheorieën
o Psychodynamische theorieën: Freud, Horney, Erikson, Bowlby, Ainsworth, Kohut,
Kernberg, … oudste
o Sociaal-cognitivistische theorieën: Skinner, Bandura, Mischel, Kelly, …
o Humanistische theorieën: Maslow, Rogers, …
o Biologische theorieën: Eysenck, Gray, Croninger, …
o Dispositionele theorieën: Costa & McCrae (FFT), … meest recente
4
