SAMENVATTING KLINISCHE PSYCHOLOGIE
DEEL 1: INLEIDING ALGEMEEN KLINISCHE PSYCHOLOGIE EN
PSYCHOPATHOLOGIE
Waar of niet waar?
- Het aantal mensen dat ooit met een psychische stoornis te maken krijgt, is eerder klein. → NIET WAAR, ongeveer
½ mensen krijgt met een psychische stoornis (KT of LT) te maken
- Psychische problemen zoals depressie kunnen door mensen uit verschillende culturen verschillend worden
beleefd. → WAAR, vb verschil in Westerse cultuur is dat het gaat over interpersoonlijke processen (binnen jezelf:
laag zelfbeeld, interesseverlies, …) terwijl in Oosterse cultuur wordt het gezien als gebrek aan verbondenheid met
anderen en vaak op uiting van somatische manier (lichamelijke klachten)
- Onderzoek toont aan dat mannen en vrouwen even vatbaar zijn voor het ontwikkelen van angststoornissen en
depressie → NIET WAAR, vrouwen zijn vatbaarder, voor andere vormen kan het omgekeerd of gelijk zijn
LES 1. INLEIDING IN DE KLP
DEFINIËRING
De term ‘klinisch’
- Een subdiscipline, onderdeel van de psychologie
- Andere subdisciplines
o Arbeids – en organisatie psychologie
o School – en pedagogische psychologie
- Grootste groep: 50%
- Verkeerde indruk
Definitie
- Afwijkend, slecht aangepast gedrag
- Kern klinische psychologie = psychische problemen en stoornissen
- Wat met problemen op somatisch vlak?
o Gezondheidsproblemen = klinische psychologie → vb chronische pijn is niet enkel lichamelijk te
verklaren
o Gezondheidsproblemen = gezondheidspsychologie → lichamelijke reacties zijn normale reacties op
een abnormale/moeilijke situatie → vertrekt uit sociale psychologie, ontwikkelingspsy,
persoonlijkheidspsy
o 2 visies staan los van elkaar
- Volgens hoge gezondheidsraad: KLP = de autonome ontwikkeling en toepassing van theorieën, methoden en
technieken van de psychologie als wetenschap in de bevordering van de gezondheid, de screening,
psychologische diagnose en assessment van gezondheidsproblemen en de preventie van en interventie bij deze
problemen bij mensen → heel breed, gezondheidsproblemen zijn hier dus ook bij opgenomen
- Handboek: KLP = de tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving, de oorzaken en de
behandeling van psychische stoornissen om het geestelijk welzijn te bevorderen.
- Probleem:
o Met welk afwijkend gedrag houden we ons bezig?
o Opdeling is belangrijk om er zelfstandig mee aan de slag te gaan, maar hoe complexer het wordt, hoe
sneller je multidisciplinair (met een team) gaat werken want dan is het moeilijker om aan te pakken
, o Je kan het op een continuüm beschouwen, gaat niet enkel over psychische stoornissen maar dus ook bv
psychische problemen die mensen hebben → richten op verschillende populaties: risicogroep, er kan
sprake zijn van een bepaald probleem dat verklaard kan worden door bepaalde biologische,
psychologische en sociale componenten (=bio-psychosociaal probleem)
o Psychische stoornis complex = complexe problematiek met meerdere psychische stoornissen tesamen
NORMAAL VERSUS ABNORMAAL
ONDERSCHEID
Wat is afwijkend?
- 3 gevalsbeschrijvingen
o Jongen die ruiten van zijn ex gaat inslagen en die heel extreem reageert op de breuk
o Jonge vrouw die veel paniekaanvallen krijgt, ook op de bus, waardoor ze niet meer buiten durft komen
- Terrein van de psychopathologie = overzicht klinische stoornissen
- Wie komt ermee in aanraking?
o ooit in het leven: 42.7%
o afgelopen jaar: 18.0%
- Wanneer is iets afwijkend?
- Opsomming van symptomen: slaaptekort, neerslachtige stemming, …
- Diagnostische criteria: voorwaarden aan koppelen → verschil hier is dat het officiële kenmerken zijn die je
terugvindt in de DSM. Symptomen met bepaalde voorwaarden zoals een bepaalde duur hebben
Nevid: 6 factoren → ze moeten niet allemaal aanwezig zijn om te spreken van een afwijkend patroon, zaken kunnen
onafhankelijk van elkaar bekeken worden
1) Uitzonderlijk
o = opvallend en onconventioneel gedrag
o Vb. telkens paniekaanval krijgen als je buitenkomt, dingen horen/zien die er niet zijn
o → als alleen deze factor voorkomt kunnen we niet spreken van abnormaal gedrag
2) Sociaal afwijkend
o = het overtreden van morele normen
o → culturele context goed kunnen begrijpen en in kaart brengen: bv naakt rondlopen op straat ipv op
nudisteneiland
o → wat zijn de sociale normen in de samenleving? Worden die normen overtreden?
3) Foute perceptie/interpretatie
o = irrationeel/onbegrijpelijk gedrag
o vb hele tijd stemmen horen die aanzetten tot geweld of waardoor je bepaald voedsel van bepaalde kleur
niet meer mag eten
4) Aanzienlijk emotioneel lijden
o vb angstig zijn, neerslachtig, slecht voelen, gebukt gaan onder moeilijkheden → bv bij scheiding
5) Ongepast of contraproductief gedrag
o Ongepast = ongemakkelijke reacties bij mensen oproepen
o Contraproductief = niet meer kunnen functioneren en bepaalde rollen niet meer kunnen opnemen
o Vb. hele nacht door gamen
6) Gevaarlijk gedrag
o = gevaar voor zichzelf of voor anderen vormen
o vb suïcidegedachten, automutilatie, extreme agressie, …
Casus: “Niet meer kunnen doen wat ik wou, was voor mij verschrikkelijk, geen energie meer hebben om ook maar op te
staan, terwijl ik normaal niet stil kon zitten en boordevol plannen zat. Ik voelde me niet gewoon neerslachtig of zogezegd
depressief. Ik voelde me ernstig ziek: ik had geen eetlust meer en had soms gewoon braakneigingen als ik maar iets van
voeding rook. Ik kon niet meer slapen zonder slaappillen, terwijl ik doodmoe was. De slaappillen werkten maar enkele
uren, en als ik ontwaakte was ik er vaak nog erger aan toe. Pas in de vroege vooravond voelde ik me iets beter. Ik had
alleen nog belangstelling voor mezelf, zag geen uitweg meer en dacht vaak aan zelfmoord. Ik kon niet meer fatsoenlijk
,nadenken, en wilde het liefst de hele dag in de zetel blijven liggen. Mezelf wassen, naar de bakker gaan… werden een hele
opgave. Dus volgde het isolement, gewoonweg niet meer buiten komen. Ik werd bevangen door een angst dat ik nooit
meer gewoon zou kunnen functioneren en nooit meer beter zou worden. Soms overviel me de angst dat ik “gek zou
worden”. En dan moet je het op een bepaald moment uit handen gaan geven en dat is zo verschrikkelijk moeilijk. Toegeven
voor mezelf dat het niet meer ging, was een eerste stap. En wat hielp nadien was praten met anderen dichtbij me en later
met hulpverleners. Ik hoefde alvast geen energie meer te steken in het verbergen, waardoor ik langzaamaan kon starten
met mijn herstel.” Getuigenis Dries (20 jaar)
Waarschijnlijk: depressieve stemmingsstoornis → elementen die op afwijkend patroon wijzen: verschil met vroeger,
isolement, geen eetlust, zelfmoordgedachten, zelfzorg wordt moeilijk, psychisch lijden, somberheid
Toepassen op factoren Nevid:
1) uitzonderlijk: ja, doordat de symptomen zo extreem voorkomen
2) Sociaal afwijkend: nee, hij is vooral degene die eronder leidt en hij overtreedt geen morele normen of waarden
3) Foute perceptie/interpretatie: nee, geen echte wanen of hallucinaties
4) Aanzienlijk emotioneel leiden: ja, heel duidelijk
5) Ongepast/contraproductief gedrag: ja, kan niet meer studeren, kan zijn rol in maatschappij niet meer opnemen
6) Gevaarlijk gedrag: ja, want heeft zelfmoordgedachten, gebrek aan zelfzorg, isolement
DEFINITIE PSYCHISCHE STOORNIS
Het gaat altijd om een combinatie van factoren, waarbij…
- Veroorzaakt lijden
- Tast functioneren aan
- Risico op dood, pijn, verlies vrijheid
- Duurt langere tijd en past niet meer in een normale reactie binnen een bepaalde context
Definitie psychische stoornis – DSM
- Een psychische stoornis is een syndroom, gekenmerkt door klinisch significante symptomen op het gebied van
cognitieve functies, de emotieregulatie en het gedrag van een persoon, dat een uiting is van disfuncties in
psychologische, biologische of ontwikkelingsprocessen die ten grondslag liggen aan het psychisch functioneren.
- Ze gaan gepaard met een significant lijdensdruk en beperkingen in het functioneren.
Uitsluitende omstandigheden
- Een te verwachten en cultureel aanvaarde reactie op een bepaalde gebeurtenis
o Vb. naakt rondlopen wordt in bepaalde culturen wel aanvaard
- Langdurig deviant/afwijkend gedrag van politieke, religieuze of seksuele minderheden
o Vb. Greenpeace: inbreken in slachthuis en dieren bevrijden om statement te maken, dit overtreedt
normen maar er is geen afwijkend gedrag
- Uitvloeisel van conflict tussen individu en maatschappij
o Vb. Russische kunstenaar snijdt zijn oor eraf om een statement te maken tegen de politiek, als kluizenaar
gaan leven als bewust keuze
Culturele aspecten van afwijkend gedrag
- Abnormaal gedrag en psychische stoornissen kunnen in verschillende culturen anders geuit worden.
o bv. angst in Westerse versus Afrikaanse cultuur
- Mogelijks andere termen voor of andere invulling (symptomen) van psychische stoornissen
o bv. depressie in Westerse versus Oosterse cultuur
- Symptomen zijn soms erg gelijkend, ondanks culturele verschillen.
o Schizofrenie
➔ Belangrijk oog te hebben voor deze culturele verschillen
, MODELLEN
- Verschillende invalshoeken om naar afwijkend gedrag te kijken
- Waar ligt de grens? Hoe kunnen we beslissen?
- Controverses: Masturbatie? Homoseksualiteit?
Statistisch model
- Normaalverdeling menselijke eigenschappen
- Abnormaliteit = extreem hoge of lage scores
- Continuüm = gemiddelde en standaarddeviaties
- Problemen:
o Waar leg je de grens? 1SD, 2SD, …? Arbitrair bepalen
o niet alles is normaalverdeeld → kan je moeilijk toepassen
o soms geen onderscheid volgens wel of geen lijden kunnen maken
Medisch model
- Oorzaken van stoornissen:
o Somatogeen (lichamelijk) of psychogeen (psychologisch/psychische)
o medisch model zegt dat de oorzaak somatogeen is
- Onderliggende mechanismen bestrijden
- Grens is een aantoonbare ‘ziekte’ of niet, gaat ervan uit dat oorzaak lichamelijk te bekijken valt
- Kritiek:
o patiënt passief
o vaak geen duidelijk onderliggend mechanisme
o stigmatisering: vooroordeel, stereotype
Leermodel
- Stoornissen zonder duidelijke organische stoornis
- Stoornissen ontstaan door verkeerd leerproces
- Schema:
o geen stigmatisering
o cliënt niet passief, heeft actieve rol
o criterium = eigen verantwoordelijkheid
- Kritiek: niet altijd bruikbaar
POPULATIE
EPIDEMIOLOGISCH ONDERZOEK
= wetenschappelijk onderzoek dat de verspreiding, oorzaken en gevolgen van gezondheidsgerelateerde verschijnselen in
de populatie bestudeerd
Hoe vaak bepaalde stoornissen voorkomen
o Niet enkel stoornissen, maar ook chronisch, terugkerend disfunctioneren
Populatie: Kinderen, adolescenten, volwassenen, ouderen, gezinnen waarin abnormaal gedrag voorkomt
Onderzoek: Gezondheidsenquête, België, 2018
