Overzicht feministisch denken
Feminisme en filosofie: blinde vlekken & paradoxen
Inleiding
Identiteit kan iets zijn dat anderen je opleggen of iets waar je trots op bent – heeft het een andere
betekenis wanneer anderen je het opleggen of je doet het zelf – het stelt een gedrag, verwachtingen
op, het is veranderlijk
Geen verschillende identiteiten -> er zijn wel problemen maar we moeten kijken hoe we identiteiten
beter kunnen vormgeven en conceptualiseren
“(…) identiteiten brengen allereerst benamingen met zich mee en ideeën over waarom en aan wie ze
zouden moeten worden toegekend. In de tweede plaats bepaalt jou identiteit je gedachten over hoe
je je zou moeten gedragen; en ten derde beïnvloedt zij de manier waarop andere mensen jou
bejegenen. Tenslotte zijn al deze dimensies van identiteit betwistbaar, altijd vatbaar voor discussie (…)
Dit beeld van identiteit is in feite een generalisatie van denkwijzen over gender waarvoor de weg
bereid is door feministische wetenschappers."
(Kwame A. Appiah, De leugens die ons binden. Een nieuwe kijk op identiteit, 2019, p. 32-33)
Feminisme
Definitie Beyoncé
Volstaat dit?
Gelijke rechten -> noodzakelijk, voldoende?
Cf. westerse landen: gelijke formele rechten, maar nier voldoende
Cf. niet-westerse landen: andere morele semantieken?
Ontbreekt in definitie:
Man – vrouw: breder
Klimaat en gelijkheid, armoede, gezondheid
Dit is een hervormende kijk, geen structurele aanpassingen
Mannen gevoelens ook uiten
Vrouwen moeten op de standaard van mannen komen, streven naar gelijkheid? Gelijk
aan wie? Is gelijkheid wel iets dat we moeten nastreven?
Equal rights zijn er al maar de problemen, in theorie wel maar in de praktijk niet (verschilt
ook per vrouw) – wat betekent het effectief als je een recht hebt op iets
Misschien moeten andere mensen andere rechten hebben
Niet enkel beoordelen op basis van rechten of er gelijkheid is, ook ideeën ontwikkeling
meenemen
Sara Ahmed
“It is a word that fills me with hope, with energy. It brings to mind loud acts of refusal and rebellion
as well as the quiet ways we might have of not holding on to things that diminish us. It brings to mind
women who have stood up, spoken back, risked lives, homes, relationships in the struggle for more
bearable worlds. It brings to mind books written, tattered and worn, books that gave words to
something, a feeling, a sense of an injustice, books that, in giving us words, gave us the strength to go
1
,on. Feminism: how we pick each other up. So much history in a word, so much it too has picked up.”
(Sara Ahmed, 2017, p. 1)
“The personal is theoretical”: betekenisgeving via theoretische kaders en concepten
“The personal is institutional”: beïnvloeding door normen, wetten, instellingen, beleid etc.
Feminisme is iets inspirerend, strijd in stilte kan ook waardevol zijn
Persoonlijke ervaring is geen ding op zich, pas als je het kan verbinden aan kaders, boeken,… krijgt het
betekenis
Het persoonlijke moet je verbinden aan de structuren en instellingen
Afgelijnd?
Opletten met er alles te willen in steken -> niet een anything goes
Abortus is meer dan een persoonlijk moreel kompas -> los van een eigen mening moet je het als
feminist gunnen aan andere vrouwen
Basiswaarden? Rechtvaardigheid, solidariteit, autonomie
Universeel, relatief? Moet het gelden voor iedereen of kunnen we aanvaarden dat mensen
andere waarden hebben
Beleid, praktijken, vertogen? Hoe vertalen we de waarden naar de praktijk, meer dan beleid
Intersectionaliteit? Hoe gaan we om met andere vormen van discriminatie
=> Complex begrip met veel zaken om over na te denken
Karen Offen
“Feminism is the name given to a comprehensive critical response to the deliberate and systematic
subordination of women (…) the concept (…) can be said to encompass both a system of ideas and a
movement for sociopolitical change based on a refusal of male privilege and women’s subordination
in any given society.” (Karen Offen, 2000, p. 20)
“subordination” = systemisch, institutioneel: verankering in wetten, instellingen, gewoontes,
praktijken
Collectieve/structurele dimensie // individuele/psychologische beleving
Omvattende, kritische reactie over ideeën en bewegingen (verklaren maar ook veranderen) (link
Sarah Ahmed -> het gaat over change)
Europees perspectief? Is de definitie ook van toepassing in andere contexten – een feministische
strijd is vaak inherent verbonden aan een andere strijd (dekolonisatie) dus klopt het dan om die
definitie te kunnen begrijpen
Feminisme van alle tijden?
Gebruik term (cf. Hubertine Auclert, foto) + georganiseerde beweging vanaf 2de helft 19de eeuw
Associatie term feminisme met ”vermannelijkte vrouwen”
• Strijd voor stemrecht - niet enige strijdpunt, niet overal het grootste strijdpunt
• Negatieve connotatie
2
,Kritiek en verzet van alle tijden en plaatsen (Strijd voor stemrecht - niet enige strijdpunt, niet overal
het grootste strijdpunt)
Gelijkheid, vrijheid, emancipatie: complexe ideeën + diverse strategieën -> Ideeën (Gelijkheid,
vrijheid, emancipatie) worden vertaald in een politiek project
Annemieke van Drenth & Francisca de Haan
The Rise of Caring Power. Elisabeth Fry and Josephine Butler in Britain and the Netherlands,
Amsterdam: Amsterdam UP, 1999)
Manieren om te strijden voor de ideeën (Gelijkheid, vrijheid, emancipatie)
“Feminism or the feminist movement, is characterized by the fight for equal rights and/or activities
aimed at ending male domination and privileging, a struggle for which arguments of women’s and
men’s ‘equality’ as human beings, or of women’s ‘difference’ could be used.” (van Drenth & de Haan,
1999)
Gelijkheid en verschil -> Dezelfde rechten is niet per se het doel (zwangerschapsverlof, extra kansen
geven) – moeilijk evenwicht over wanneer je de verschillen juist wel en juist niet benadrukt
Westers perspectief
Strijd voor inclusie in een systeem dat uitsluit?
Feministische golven
Eerste golf: 2e helft 19e eeuw – vrouwelijk stemrecht
Tweede golf: Eind jaren 60 – 70: baas in eigen buik
Derde golf: Jaren 80 - neoliberalisme, wat kunnen vrouwen zelf doen
Vierde golf Vanaf 2010 - me too, vrouwenmarsen, digitaal activisme
Feminisme is altijd aanwezig maar heeft verschillende piekmomenten, met nieuwe thema’s
en nieuwe eisen
Analytische relevantie:
Continuïteit & discontinuïteit: beweging bouwt verder op bestaande tradities, maar legt telkens
andere accenten -> evoluties, verschuivingen, oorzaken, verbanden etc.
Beperkingen begrip golven:
• Onzichtbaarheid van bewegingen & sleutelfiguren buiten deze periodes
• Simplificatie van ideeën en strijdpunten, suggestie van interne homogeniteit
• Westers perspectief: centreert prioriteiten en strijd van specifieke groep
Karen Offen (2000, p. 25): alternatieve metafoor -> lavastroom: een vloeiende, potentieel
bedreigende onderstroom die op bepaalde momenten tot uitbarsting komt en de heersen
patriarchale orde doet wankelen
Golven als term heeft negatieve en positieve eigenschappen -> beter spreken over lavastromen
(Karen Offen) iets wat de structuren even op losse schroeven zet
3
, Gender
Vrouwenstudies: vanaf jaren ’70, 20 ste eeuw
• Kritiek op biologisch determinisme -> sekse versus gender
• Sociale constructie van mannelijkheid en vrouwelijkheid + impact op machtsrelaties
• Transversaal (dwars) + interdisciplinair: verschillende op elkaar inwerkende niveaus (cf. Joan
Scott, gelaagdheid van gender)
• Epistemologische kritiek -> standpuntdenken
Genderstudies: vanaf jaren ‘90
• Kritiek op binaire genderconstructie
• Intersectionele machtsverhoudingen
• Queerstudies, transstudies, postkoloniale theorie, critical race theory
• Epistemologische kritiek -> postmodernisme
Oorsprong:
Oorsprong: afzetten tegen sekse wat een sociale constructie is
Onder andere invloeden krijgt het concept een andere definitie
Naast persoonlijk concept is het ook iets breder dan dat (mannen/vrouwenjobs)
The new gender paradox -> meer ruimte voor genderfluiditeit (niet enkel non-binair maar ook
vrouwen die ‘mannenjobs’ doen bv.) maar de onderliggende structuren zijn er niet helemaal aan
aangepast (Judith Lorber, The New Gender Paradox (2021))
Conclusie
Indeling in feministisch golven nuttig om evoluties, tendensen, verschuivingen etc te duiden,
maar kritisch benaderen:
meerdere referentiepunten (geografisch, historisch, sociaal), geen lineair proces van
vooruitgang, diversiteit bewegingen
Theorie + activisme: focus op begrijpen én aanpakken van genderongelijkheid
o voorbij binaire indeling + intersectioneel perspectief
o kritiek op bestaande ongelijkheden + constructief project -> verbeelding van een
alternatieve wereld, waardenperspectief centraal
Gender als analytisch concept (individuele, interactionele, institutionele en
symbolisch/normatieve niveaus) vs algemeen taalgebruik (cf. anti-gender beweging,
genderideologie …)
Feminisme en filosofie
We kennen weinig of geen vrouwelijke filosofen -> wat is de invloed daarvan op huidige debatten
“La philosophie est le bastion le plus solide, parce que le plus symbolique, d’une suprématie
masculine.
(…) le titre de philosophe me fut et m’est encore contesté (…) On glisse toujours en premier
“historienne”, l’air de dire que je raconte des faits plutôt que je ne manipule des concepts. (…)
Avant même la personne, c’est bien l’objet de pensée (sexe/genre, égalité des sexes, sexuation du
monde) qui fait problème.
Restait donc l’aventure: l’aventure de la transdisciplinarité (…): faire feu de tout bois pour construire
les bonnes problematiques et pratiquer l’échange comme une nécessité méthodologique; participer à
4
