Ethisch ondernemen
Zingeving en levensbeschouwing
Reflecties over hoe we in de wereld kunnen zijn
“De vraag is fout gesteld, wanneer we vragen naar de zin van het leven. Het
leven is het, dat vragen stelt.”
• Victor Frankl
Zinsvragen kom je tegen in het leven
1. Irvin Yalom en de vier grote vragen van ons bestaan
• Yalom stelt zicht de vraag: “wat zijn de ultieme bezorgdheden van ons
bestaan?”
• De vragen waarmee iedereen geconfronteerd wordt en worstelt
in het leven
• Op basis van zijn therapeutische ervaring onderscheid Yalom vier
uitdagingen/gegevenheden/bezorgdheden waarop iedere mens een
antwoord moet formuleren
• Deze uitdagingen zijn volgens Yalom onderdeel van ons menszijn
• Menselijke conditie ze gelden voor iedereen en zijn
onveranderlijk
De vier grote vragen van ons bestaan (Irvin Yalom)
1) Vrijheid (en verantwoordelijkheid): de keuzes die we maken en de
verantwoordelijkheid die we opnemen
2) Angst (voor de dood en het verlies): hoe we omgaan met het
oncontroleerbare van het leven
3) Isolatie en connectie: hoe wij ons verbinden met de ander en de
wereld
4) Zinloosheid en zingeving: de zin en onzin van ons leven
1.1. Vrijheid
• “De mens is gedoemd om vrij zijn” (Sartre)
o We moeten vrij zijn gedoemd om vrij te zijn
• We ervaren allemaal een zeker auteurschap over onszelf en ons
leven we moeten keuzes maken en zijn daarin (deels)
verantwoordelijk voor onszelf
1
, • Iedereen heeft vrijheid maar is beperkt door omstandigheden
waarin we leven. We hebben het gevoel dat we vrij zijn, dat we
zelf dingen in ons hand hebben
• Door te kiezen verliezen we ook iets
• Vraagt dat we een zeker verantwoordelijkheid voor onszelf en de
wereld opnemen spanning tussen vrijheid en verantwoordelijkheid,
tussen kiezen en verliezen
Uitdaging: hoe maken we betekenisvolle keuzes? Welke
verantwoordelijkheid nemen we op? Wat betekent het om echt vrij te zijn?
1.2. Angst voor de dood en het verlies (het oncontroleerbare)
• We hebben heel wat dingen in de wereld niet in de hand en we hebben
onszelf vaak nauwelijks in de hand…
• Dood representeert het onbeheersbare het is ons gegeven, we
hebben geen controle, we kunnen het niet beheersen
• Sommige gebeurtenissen in je eigen leven heb je niet in de hand
• Onderscheid maken tussen de dingen die we in de hand hebben en de
dingen die we niet kunnen veranderen
• Uitdaging: hoe geven we een plaats aan de dingen die we niet
controleren en aan onze eindigheid/sterfelijkheid?
1.3. Isolatie en connectie (relaties)
• De mens is fundamenteel eenzaam: er is altijd een zeker afstand
tussen mezelf en de ander ik kan niet voelen wat een ander voelt,
ik kan niet weten wat een ander denkt,…
o Ik ben niet gelijk als een ander, ik ben op een manier
afgesloten van de ander
• Wij hebben allemaal nood aan connectie, maar connectie is ook
beangstigend: vaak kunnen we alleen vertrouwen, niet weten
o Fundamentele uitdaging is connecties/verbindingen zoeken
met anderen
o Connectie gaat over openstaan en verbindingen zoeken met
de anderen
o Hoe maak ik connectie met anderen, de wereld, mezelf, …
o Een relatie kan nabijheid en afstand bieden, de ene is
dichterbij dan de andere
• Uitdaging: Hoe kunnen wij ons op een betekenisvolle manier
verbinden met onszelf, de andere en de wereld? Hoe creëren we
intimiteit? Hoe worden we deel van een gemeenschap?
2
,1.4. Zinloosheid en zingeving
• We zijn in de wereld “geworpen”: we hebben niet voor gekozen wie
we zijn, waar we geboren zijn, zelfs niet dat we er zijn,…
o We zijn geworpen in het bestaan, we hebben het zelf niet
gekozen om te bestaan
o We hebben zelf niet gekozen voor ons karakter, …
• “De zoektocht naar zin en betekenis is de belangrijkste motivator
van de mens” (Viktor Frankl)
o Mensen hebben nood aan betekenis en zin in ons leven
o De wereld geeft geen antwoord op wat betekenisvol is en wat
niet
o Je natuurlijke staat is niet zinvol
o Mensen zijn zinzoekend en dat maakt ons wie we zijn
• Uitdaging: Hoe geven we zin aan ons leven? Hoe gaan we om met
ervaringen van zinloosheid?
1.5. Belang van deze uitdaging volgens Yalom
• Yalom argumenteert dat deze vier bezorgdheden of condities
onvermijdelijk deel zijn van ons menszijn We moeten er allemaal
op onze manier een antwoord op formuleren
o Het zijn 4 gegeven, ze zijn deel van ons menselijk bestaan
• Proces van een antwoord geven op deze uitdagingen begint bij
aanvaarding van deze condities heeft geen zin er tegen te
vechten, alleen de manier waarop je er mee omgaat heb je deels in
de hand
• Vb: angststoornis
• Angst heeft een reden, het komt ergens vandaar geen kwestie
van overwinnen, maar een plek geven in jezelf, om te leren
verdragen
• Als je angst een plek gegeven hebt, gaat het je minder bepalen
• Doorheen ons leven stellen deze uitdagingen zich op verschillende
manieren, afhankelijk van onze context
• Alle levensvragen komen voort uit deze vier uitdagingen
• Belangrijk om deze vragen niet te ontwijken of op een dogmatische
manier af te sluiten, maar om ze recht in de ogen te kijken
• “Het goed is om je onder te dompelen in de stroom van het leven”
3
, Kwetsbaarheid als kracht
1. Inleiding: Brown over verbinding
Onderzoek Brown
https://www.ted.com/talks/brene_brown_on_vulnerability?language=nl
Onderzoekster sociaal maatschappelijke wetenschappen
onderzoek rond verbondenheid tussen mensen met een bijzonder focus
op schuld en schaamte
Stoot hierbij op kwetsbaarheid en geeft haar onderzoek een heel
nieuwe wending
o Ze begon bij sociaal werk en was op zoek naar connectie, maar
merkte veel disconnectie
Klassieke houding: “If you can’t measure it, it doesn’t exist”
Onderwerp van haar onderzoek: verbinding
Mensen vertellen verhalen over disconnectie Schaamte en angst
Schaamte: de angst voor disconnectie, de angst om niet goed genoeg
te zijn
o Ze merkte vooral de angst dat je beoordeeld zou worden. Omdat
mensen sociale wezens zijn voelen we een zekere angst om er
niet bij te horen. Dit maakt connectie juist moeilijker.
1.2. Resultaat van haar onderzoek
Verzamelde verhalen over schaamte
Twee groepen:
1. mensen met een gevoel van waardigheid (ik ben waardevol)
Mensen die daar wel mee om kunnen vanuit een gevoel
van waardigheid. Zij voelen zichzelf waardig
2. mensen die zich onwaardig voelen
Mensen die niet goed kunnen omgaan met dat gevoel van
waardigheid, worstelen met die schaamte.
“Het enige wat ons van connectie weerhoudt is de angst dat we die
connectie niet waard zijn.”
De angst om niet goed genoeg te zijn verhinderd ons om verbindingen
te maken (schaamte)
2. De “Wholehearted” en kwetsbaarheid
2.1. Eigenschappen van De Wholehearted (1ste groep)
Wholehearted: heel van hart (uit één stuk, oprechte toewijding zonder
terughoudendheid)
Courage: je verhaal vertellen met je hele hart de moed om jezelf te
tonen en imperfect te zijn
4