Persoon, kind & recht
Deel 1. Inleiding
Documentatie :
EHRM 3 december 2009, Zaunegger/Duitsland
F. Swennen, “Wat is ouderschap”, TPR 2016, 11-95.
Kind en ouders in de 21ste eeuw. Rapport van de Staatscommissie Herijking
Ouderschap, Den Haag, 2016, 637 p.
Kabinetsreactie op de aanbevelingen van de Staatscommissie Herijking
Ouderschap, 2019.
VN Comité voor de rechten van het kind, Algemeen Commentaar nr. 14 (2013)
over het recht van het kind zijn belangen als de eerste overweging te laten
zijn (art. 3, eerste lid)
Gezinsenquête 2021 – drie delen
Kind bij paar en bij alleenstaande ouders. Rapport Statistiek Vlaanderen,
2021/7
Kind en ouders.
De familierechtelijke vormgeving en gevolgen van ouder-kindrelatie in
diverse gezinsvormen
§1. Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen
De maatschappelijke en technologische ontwikkelingen hebben geleid
tot nieuwe mogelijkheden voor gezinsvorming en veranderende
gezinssamenstellingen
Lang was het antwoord op de vraag wie zijn de ouders ? Een moeder en vader,
gehuwd koppel die “het gedaan hebben”, een natuurlijke voortplanting tijdens
het huwelijk (niet voor).
Juridische ouderschap = biologische = sociale (opvoeding)
! Er waren ook andere situaties maar werden niet erkend door het familierecht
Vanaf de jaren 70 tot vandaag: evolutie
Diversiteit op vlak van gezinsvormen waarin kinderen opgroeien
Gehuwd of ongehuwd paar
Alleenstaande ouder
Samengesteld gezin met stiefouder
“Regenbooggezin”
o Verwijst naar alle situaties waar het niet om een heterokoppel gaat.
Meeroudergezinnen
Gezin met transgender ouder
Pleeggezin
1
, Adoptie
…
Achtergrond van deze veranderingen:
Vanaf jaren 1970: gewijzigde dynamiek (vroeger : eerst huwelijk dan kind) inzake
vormen en ontbinden van partnerrelaties en gezinnen gaat gepaard met
veranderingen in individuele levensloop van betrokken kinderen en jongeren.
1. Niet per se huwelijk en dan pas een kind
2. Scheiden gebeurt vaker (zelfs met een kind)
B.v.d.: Uitstel of afstel van huwelijk: meer kinderen bij ongehuwd paar.
B.v.d.: Vaker uit elkaar gaan van paren met inwonende kinderen: meer kinderen
bij alleenstaande ouder of bij nieuw samengestelde gezinnen
Een paar cijfers …
Kinderen en jongeren 0-24 jaar in Vlaanderen:
2000 2020
Bij gehuwd paar 76% 57%
Bij ongehuwd 5% 20%
paar
Bij alleenstaande 11% 16%
ouder
Eigen huishouden 5,6% 4%
Overige 2,4% 3%
In 2019: 34.000 kinderen en jongeren (0-24 jaar in Vlaanderen) maakten
een verandering mee van kind bij een paar naar kind bij een
alleenstaande ouder.
Bij 29.143 kinderen: doordat het paar uit elkaar ging
o Jaarlijks hebben 30.000 kinderen in Vlaanderen te maken met
scheiding
Gemiddelde leeftijd kinderen: 10,6 jaar
In 2019: 21.000 kinderen en jongeren (0-24 jaar in Vlaanderen) maakten
een verandering mee van kind bij een alleenstaande ouder naar kind bij
een paar
Bij 3/4: doordat de alleenstaande ouder ongehuwd ging samenwonen met
een partner
Bij 1/4: doordat de alleenstaande ouder gehuwd ging samenwonen met
een partner
Gemiddelde leeftijd kinderen: 10,5 jaar
2
,3
,Gezinsenquête
De enquête van 2021 brengt de gezinnen in Vlaanderen in beeld.
Gezinnen in Vlaanderen (2021) – meerderjarigen met min. 1 kind < 25 jaar
(Vlaams Gewest)
Verschillende delen van die enquête :
- De samenstelling van het gezin
- Partnerrelaties in gezinnen
- Samenwerken met de (ex-)partner in de opvoeding
Resultaten:
Mannen vaker in relatie
4
,Wat zegt dit?
- 4 op 10 mannen (38,5%) en vrouwen (44,0%) rapporteert een
samenwoonrelatiebreuk
- 45,3% die ooit een relatiebreuk doormaakten, geven aan één ex-partner te
hebben die de andere ouder is van minstens één kind en 5,2% vermeldden
twee ex-partners waarmee er kinderen zijn
Die vele breuken zijn vaak gepaard met nieuwe relaties …
64,8 % is een intact gezin (geen scheiding meegemaakt)
22,2 % alleenstaande ouder
13 % is samengesteld gezin
• 53,8% van de samengestelde gezinnen is een ‘eenvoudig’ samengesteld
gezin (zie figuur 7) waar een van de partner een kind heeft van een oudere
relatie
• De overige zijn ‘complex’ (zie figuur 7)
Quid van de relatie tussen de ex-partners ?
5
, - Een kwart van de ouders heeft positieve gevoelens t.a.v. de ex-partner, de
helft is neutraal en bijna een kwart heeft negatieve gevoelens (!)
- Vier op tien gescheiden ouders geeft aan zelden of nooit contact te hebben
met de ex-partner (!)
- Hoe positiever de gevoelens voor de ex-partner en hoe frequenter het
contact met de ex-partner, hoe positiever de coparentingrelatie wordt
beoordeeld (of omgekeerd).
Pleeggezinnen
Diversiteit op vlak van gezinsvormen waarin kinderen opgroeien
o 2022: 7.165 pleeggezinnen in Vlaanderen; 9.176 pleegkinderen,
pleegjongeren en pleeggasten
o Vgl. 2016: 4.717 pleeggezinnen – 6.024 pleegkinderen, pleegjongeren en
pleeggasten
Diversiteit op vlak van gezinscontext (skip)
o 31,8% van kinderen geboren in 2022 heeft moeder die bij haar geboorte
niet de Belgische nationaliteit had.
o 30,7% van kinderen geboren in 2022: Nederlands is niet taal die kind met
moeder spreekt. Frans is de meest gesproken andere taal (6,6%), gevolgd
door Arabisch (4,4 %) en Turks (2,2 %).
o 11% van kinderen en jongeren van 0 tot 24 heeft niet de Belgische
nationaliteit.
6
,o 39,5% van minderjarigen heeft andere herkomst. Bij jonge kinderen
ligt het aandeel hoger.
7
, Verandering rond medisch begeleide voortplanting, reproductieve
geneeskunde
Wereldwijd: ongeveer één op de zes mensen infertiliteit
Europa : 1997-2018: bijna 12 miljoen vruchtbaarheidsbehandelingen
Meer dan 2 miljoen kinderen
België: 1 vrouw op 13 zwanger na vruchtbaarheidsbehandeling in 2020, in
2007 was dat nog maar 1 op de 20
Het gaat dan om Kunstmatige Inseminatie (KI), In Vitro Fertilisatie (IVF),
draagmoederschap, drie-ouder IVF, …
Naast (wens)ouders, zijn ook derden betrokken in het ontstaansproces:
eiceldonor, spermadonor, embryodonoren, draagmoeder, donor mtDNA
Kinderen met DNA van 3 mensen?
Morgen?
Toekomstige mogelijkheid om zaad- en eicellen aan te maken uit stamcellen:
- Geen eicel- of spermadonoren meer nodig
- Einde biologische klok
- Eigen genetisch kind voor homoparen
- ‘Solovoortplanting’?
Quid van de juridische moeder ? is de moeder nog de vrouw die het leven aan
een kind geeft?
Plusouderschap/meer dan 2 relaties
Zou het moeten geregeld zijn door het recht?
Wie zijn je ouders?
De vraag is vandaag niet meer zo gemakkelijk.
Aloude concepten volstaan niet meer
Verschillende ouderrollen, vormen van ouderschap:
o Biologisch, genetisch ouderschap
o Sociaal ouderschap
o Intentioneel ouderschap
o Juridisch ouderschap
Kinderen kunnen meer dan twee “ouders” hebben. Sommige “ouders”
kunnen in de loop van het leven van het kind vervangen worden.
8
