ROMEINS RECHT BAC 1
Romeins recht
Hoofdstuk 1: Inleiding
Romeins recht voor hedendaagse juristen?
1. Ontwikkeling van een historisch bewustzijn
Geloof in een continue en ongebreidelde vooruitgang: het recht is niet ineens
gekomen, het is een evolutie
Huidige recht ≠ de enig mogelijke oplossing
Kritische functie van de rechtsgeschiedenis: wetten dat bv in 1830 in onze
grondwet gekomen zijn kunnen misschien niet meer relevant zijn voor 2020 maar
ook bij wijzigingsvoorstellen van een rechtsregel
2. RR als component van het universitaire denken
Het Romeinse rechtsdenken is, samen met de joods-christelijke theologie, de Griekse
wetenschappelijke logica en het Oosters wiskundig denken, één van de
hoofdbestanddelen van het westerse universitaire denken. Dit zijn dus de 4 pijlers van
het universitair denken:
- Romeins juridische denken: waar we in dit vak meer op gaan ingaan
- Joods-christelijke theologie: vanaf het begin speelt theologie overal een
belangrijke rol, vanaf de 4de eeuw gaan we zien dat de ideeën van de christelijke
theologen gaan vermengen met de ideeën van de juristen uit die periode
- Griekse wetenschappelijke logica: dit is eigenlijk filosofie, Boëthius (5-6 de eeuw)
las, vertaalde naar het Latijn en becommenteerde teksten van Aristoteles en nog
wel grote filosofen dus de leider van het ostrogotische rijk (Theoderic de
Ostrogoot) zag hem als een gevaar en doodde hem, het is Boëthius dus nooiit
gelukt om de filosofie te delen met de burgers maar het vond toch zijn weg via het
middenoosten, eerst was er Al Kindi, hij was een Arabische denker en hij leefde in
Bagdad en hij was daar mede verantwoordelijke in een vertaalbureau n hij
becommentarieerde die filosofische teksten en toen kwam een Al Farabi (9-10 de
eeuw) en vertaalde ook deze teksten en zette er nog meer van zijn eigen kennis
bij (commentaar) en hij slaagde er wel in om deze teksten te verspreiden. Maar
toen viel het Abasidische rijk (waar de culturele elite floreerde) en daarna kwam
Avicenna (10-11de eeuw) was een groot denker in de perzische wereld, hij werd
zelfs de grootste kenner van Aristoteles genoemd. In de 12de eeuw werd de
geleerde Arabische wereld sterker en kwamen ze aan land in Europa (Spanje).
Daar woonde Averroes (groot commentator), zijn teksten werden vertaald van het
Arabisch naar het Latijn zodat ze in het westen dit ook konden lezen. Dit heeft een
enorme invloed gehad op ons universitair denken; wetenschappen en ons recht.
Het is door de Arabische wereld dat wij het Aristotelische denken in ons recht
hebben. Maimonides (12de eeuw): jood, hij kende de teksten van Averroes goed en
belande in Egypte in de politiek.
- Oosters wiskundig denken: de teksten van Aryabhata (5-6de eeuw) werden in
Arabisch vertaald en kwamen terecht bij Al-Chwarizmi (9de eeuw). Deze man heeft
zijn naam gegeven aan het wiskundig fenomeen algoritme.
1
,ROMEINS RECHT BAC 1
3. Belang van gedeelde (rechts)historische wortels van het Europese
continent (: het romeinse recht ligt aan de basis van het recht van vele
Europese landen)
Vele delen van Europa zijn ooit onderdeel geweest van het Romeinse Rijk: ze
hebben ooit in eenzelfde juridische situatie gezeten
12-18de eeuw: toen het West-Romeinse rijk viel, bleef men verder denken in het
romeinse recht: doorleven van de Romeinse droom, er was uitsluitend romeinse
recht als vak aan de rechtsfaculteit
18de-… eeuw: ontwikkeling van een ius commune: in de 18 de eeuw kwam er de
verlichting
Nationalisering
Invloed van gedeelde wortels tot vandaag
4. RR van de Koningstijd tot aan de napoleontische codificaties (algemeen
historische vorming meegeven) ?
• RR aan de KU Leuven ≠ RR van de Oudheid ( wel hoe het RR in de middeleeuwen
enz werd geherinterpreteerd en zo aan de basis ligt van ons huidige recht met
nadruk op de 12-18de eeuw)
• Ontwikkeling, herontdekking, herinterpretatie, ...
• 27 eeuwen geschiedenis
• Leren uit een fascinerend verleden
5. Structuur en basisbeginselen
1) Basisconcepten van het recht die je nodig hebt voor volgende jaren
2) cfr. “Instituten” van Gaius en Justinianus
3) Bieden van kapstokken
4) Kennismaking met juridische (privaatrechtelijke) begrippen
Romeins recht als een wetenschap
1. Applicative legal history vs. contemplative legal history
Applicative legal history (toepassingsgerichte rechtsgeschiedenis) (Romeins recht
als hulpmiddel voor het oplossen van actuele problemen: “a-historische”
benadering) : Juridisch grondslagenonderzoek, ontwikkelingsgeschiedenis van
juridische concepten, in het verleden vaak geïnstrumentaliseerd voor noden van
de tijd, voor het oplossen van conflicten: het romeins recht werd toegepast op het
moment zelf, op de problemen van het moment waarin ze leefden. Romeins recht
als hulpmiddel voor het oplossen van actuele problemen: “a-historische”
benadering => applicative legal history.
Guillaume Durand (13de eeuw): Franse priester die in Rome ging werken aan de
pauselijke curie en die aan die pauselijke curie het romeinse recht die hij
gestudeerd had aan de universiteit ging toepassen om het procesrecht te
ontwikkelen.
Bartolus de Saxoferrato (14de eeuw): beroemde jurist uit de tijd van de pest,
commenator uit italie ? Bv. Savigny, System des heutigen römischen Rechts
(1840) • Eenzelfde figuur => mengeling van beide methoden
2
,ROMEINS RECHT BAC 1
Hugo Grotius (16-17de eeuw): een Nederlanders jurist maar ook een Nederlands
theoloog, filosoof, diplomaat die het zo sterk aan de stok kreeg met de
belangrijkste politieke vertegenwoordigers uit zijn eigen tijd dat hij levenslang
werd gevangengezet en is dan kunnen onsnappen en naar Parijs gevlucht en is
daar ambassadeur geworden van de Zweedse koningin in Parijs en in al die
onderdelen van zijn werk heeft hij het romeinse rijk toegepast op de problemen
van zijn tijd
Contemplative legal history (de rechtsgeschiedenis als dusdanig): Humanisten
(15de-16de eeuw): “terug naar de oudheid”, ze wouden de toepassing in de
moderne tijd niet meer.
17-18de eeuw: in de verlichting ontstond het “Recht van de rede” =
“Vernunftrecht” => ahistorisch: de principes van het romeinse recht gaan
veralgemenen en zeggen dat ze voor altijd gaan gelden. Het was opnieuw een
recuperatie van het romeinse recht. Het is iets tussen de Applicative legal history
en de contemplative legal history.
Maar op het recht van de rede kwam reactie: Friedrich Carl von Savigny (19 de
eeuw) => grondlegger van de historische studie van het romeinse recht en
minister van justitie geweest in Pruisen, 1 van zijn basiswerken is het boek
‘geschiedenis van het romeinse recht in de middeleeuwen’. Hij ging net zoals de
humanisten maar op een veel preciezere manier opzoek naar de historische
context van het romeinse recht. Hij plaatste het romeinse recht in zijn
ontwikkeling, niet alleen in de romeinse oudheid maar hij duidde ook op de manier
waarop het romeinse recht in de middeleeuwen en de vroeg moderne periode
gebruikt en geherinterpreteerd werd en zo aan de basis van ons huidige rechtsleer
ligt. Maar hij nam de 2 standpunten in, hier is hij dus een contemplatieve
rechtshistoricus maar hij was ook iemand die die Romeinsrechtelijke principes wou
toepassen op zijn eigen tijd. Hij schreef ook het boek ‘System des heutigen
römischen Rechts’.
Vandaag zijn er ook personen die focussen op de contemplatieve
rechtsgeschiedenis, de zogenaamde neohumanistische benaderingen, een nieuwe
humanistische benadering naar het model van die 16de eeuwse humanisten
vinden we (bv bij Otto Lenel, Palingenesia Iuris Civilis). En een heel belangrijke
stroming binnen het huidige romeinse recht is de stroming die zegt dat we het
romeinse recht in de context plaatsen, je kan niet recht als dusdanig bestuderen.
JE kan alleen maar het recht bestuderen als je ook de maatschappelijke
omstandigheden in acht neemt. Zo moet je dus het recht confronteren met
theologische, politieke en sociaaleconomische omgevingsfactoren van die tijd.
Maar dan moet je wel oppassen met niet-juridische bronnen over juridische
problemen.
2. Klassieke filologie
Veel bronnen zijn in het Latijn geschreven, ook wel een paar in het Grieks en soms ook
bronnen in het koptisch. Ook archeologen zijn heel handig in dit domein, ze komen soms
heel interessante bronnen tegen.
3. Werken met de bronnen
Archeologie: de vondsten dat de archeologen vinden gaat de rechtshistoricus
bestuderen
3
, ROMEINS RECHT BAC 1
Paleografie: de studie van oude geschriften (handschriftkunde): met het kijken
naar het handschrift kon men bijna precies zeggen in welke tijd het geschrift
geschreven was
Codicologie: op basis van het materiaal van het boek (kaft, papier) weten ze
wanneer dat boek geschreven was
Tekstkritiek: een tekst lezen en daar op een kritische manier naar kijken, niet
alleen naar de inhoud kijken maar ook of het de originele tekst is en geen kopie
Transliteratie: in de 16de eeuw was er papiertekort dus schreef men over
teksten die men niet meer nodig had
Teksteditie: sommige humanisten gingen in originele teksten
tekstverbeteringen maken zonder iemand iets te zeggen bv: Josephus Justus
Scaliger
4. Historische kritiek = het idee dat je een tekst moet plaatsen in de
context
Een onderscheid maken tussen juridische en niet-juridische teksten en tussen feitelijke en
overtuigende teksten.
5. Geschiedenis van filosofie en theologie
Sint-Augustinus van Hippo (4-5de eeuw)
Plato en Aristoteles (5de eeuw v. Chr)
H. Thomas van Aquino (13de eeuw)
Sint-Franciscus van Assisi (12-13de eeuw)
Desiderius Erasmus van Rotterdam (15-16de eeuw)
Leonardus Lessius sj (16-17de eeuw)
Hoofdstuk 2: Externe geschiedenis: bronnen van het recht
Koningstijd ( 7de eeuw-509 v. Chr.)
4
