Oorzaak van conflicten + oplossing =
1. Schaarste
2. Diversiteit
3. Veelheid
4. Open markt
Oplossingen =
1. Schaarste oplossing door middelen aanwezig te laten zijn in overvloed
zodat competitie voor middelen stopt en iedereen genoeg middelen ter
beschikking heeft om zijn doel te realiseren
2. Zorgen voor een gemeenschappelijk doel
3. Veelheid beperken door de macht te geven aan een alleenstande
machthebber zoals bv een staat die het sociaal gedrag reguleert
4. Toegang tot de markt beperken zodat iedereen evenveel heeft
Pre-moderniteit: plato, aristoteles, thomas van aquino: kenmerken +
(wetten v thomas van aquino)
Wetten van thomas van aquino
Volgens thomas van aquino is het noodzakelijk om aal de wetten te classificeren
in 4 verschillende wetten
1. De eeuwige wet = goddelijke orde van het universum, zoals bedacht
door God. Het omvat de principes die alles in de schepping sturen
2. De natuurlijke wet = Deze wet is het deel van de eeuwige wet dat de
mens kan kennen door gebruik te maken van zijn rede. Het bepaalt wat
goed is voor de mens, zoals het nastreven van het goede, vermijden van
kwaad,
3. De menselijke wet = Dit zijn de wetten die door mensen worden
opgesteld om het samenleven te regelen. Ze moeten gebaseerd zijn op de
natuurlijke wet en rechtvaardig zijn.
4. De goddelijke wet = Dit zijn de wetten die in de Heilige Schrift zijn
geopenbaard, zoals de Tien Geboden. Ze leiden de mens naar het eeuwige
leven en corrigeren wat de rede niet volledig kan bevatten.
Plato
Dualisme (scheiding van zintuigelijke wereld en ideeenwereld) – allegorie vd grot
Aristocratie= koning-filosofen, wachters, werkers
Vond democratie iets slechts en zei dat mensen niet rationeel genoeg kunnen
nadenken om een samenleving te leiden, daarom pleite hij voor een aristocratie
(hierarchische structuur)
Plato en zijn ideeën over recht en rechtvaardigheid
Plato (427-347 v.Chr.) was een Griekse filosoof en leerling van Socrates. Hij stond
kritisch tegenover de ideeën van de sofisten, die geloofden dat waarheid en recht
afhankelijk zijn van menselijke percepties en contexten. In plaats daarvan zocht
Plato naar absolute, universele waarheden die onafhankelijk zijn van menselijke
meningen of macht.
1
,De Ideeënleer van Plato
Plato maakte een belangrijk onderscheid tussen twee werelden:
1. De zintuiglijke wereld: Dit is de wereld die we kunnen zien, horen, en
aanraken. Het is een veranderlijke, onvolmaakte wereld vol tijdelijke
dingen.
2. De Ideeënwereld: Dit is een hogere, perfecte en onveranderlijke
werkelijkheid. Het is de bron van alle dingen in de zintuiglijke wereld.
Voorbeeld van Ideeën:
We kennen het concept van een perfecte cirkel, hoewel we in de echte
wereld nooit een volmaakt ronde cirkel zien. Dit wijst volgens Plato op het
bestaan van een perfecte “Idee” van een cirkel in de Ideeënwereld.
Objecten zoals stoelen verschillen in vorm en materiaal, maar we
herkennen ze allemaal als "stoelen" omdat we in onze geest het abstracte
Idee van "stoel" hebben.
De Ideeënwereld vormt de blauwdruk voor alles in de zintuiglijke wereld. Deze
hogere werkelijkheid is alleen toegankelijk door gebruik te maken van de rede
(logisch en rationeel denken).
Plato’s visie op recht en rechtvaardigheid
Volgens Plato is recht gebaseerd op de hogere principes van de Ideeënwereld, in
het bijzonder het Idee van rechtvaardigheid. Recht is dus niet willekeurig of
veranderlijk, maar moet in lijn zijn met universele en onveranderlijke principes.
Het positieve recht (de wetten die door mensen zijn gemaakt) moet altijd
getoetst worden aan het Idee van rechtvaardigheid.
Wie kan deze principes begrijpen?
Plato geloofde dat slechts een kleine elite, de koning-filosofen, in staat was om
de Ideeën volledig te begrijpen. Deze elite moest de samenleving leiden en de
wetten maken, omdat zij toegang hadden tot de diepere kennis van wat
rechtvaardig en rationeel is.
Plato’s ideale staat
Plato beschreef zijn ideale samenleving in zijn werk Politeia (De Republiek). In
deze staat vervult elke klasse in de samenleving een natuurlijke rol, gebaseerd
op hun capaciteiten en eigenschappen:
1. De koning-filosofen: Zij regeren met wijsheid en zorgen dat de staat
rechtvaardig en rationeel is.
2. De wachters: Dit zijn de soldaten en verdedigers van de staat. Ze
beschermen de samenleving met moed.
3. De werkers: Zij zorgen voor de economische basis van de samenleving en
tonen gematigdheid in hun werk.
In deze samenleving zorgt het recht ervoor dat iedereen zijn rol op de juiste
manier vervult, zodat harmonie en orde behouden blijven.
2
,Waarom wees Plato democratie af?
Plato had geen vertrouwen in democratie. Hij vond dat de gewone bevolking niet
in staat was om rationeel te denken en zich te laten leiden door de Ideeën.
Volgens hem zou de massa vaak handelen op basis van irrationele verlangens en
emoties, wat tot chaos en wanorde zou leiden.
In plaats daarvan pleitte Plato voor een aristocratie: een regeringsvorm waarin
de wijsste mensen, de koning-filosofen, de macht hebben. Deze filosofen zouden,
gedreven door liefde voor de waarheid, de burgers begeleiden naar een
rechtvaardige en deugdzame levensstijl.
Aristoteles
een leerling van Plato, had een andere kijk op de wereld en rechtvaardigheid
dan zijn leermeester. Hoewel hij, net als Plato, geloofde dat de wereld
volgens logische principes en universele wetten functioneert die met
behulp van menselijke rede ontdekt kunnen worden, plaatste hij deze
orde niet in een aparte, hogere Ideeënwereld zoals Plato. In plaats
daarvan zag Aristoteles deze rationele orde als onderdeel van de
natuurlijke, aardse wereld. Dit betekent dat de orde volgens hem niet boven
of buiten de wereld bestaat, maar van nature aanwezig is in alles om ons heen.
Dit idee wordt aangeduid als immanent (aanwezig in de natuurlijke wereld), in
tegenstelling tot Plato’s opvatting van een transcendente (bovennatuurlijke)
wereld.
Het teleologische wereldbeeld
Een belangrijk kenmerk van Aristoteles’ denken is zijn teleologische
wereldbeeld. Het woord “teleologisch” is afgeleid van het Griekse woord telos,
dat "doel" betekent. Aristoteles geloofde dat alles in de wereld een doel heeft. Dit
geldt niet alleen voor levende wezens, zoals mensen en dieren, maar ook voor
objecten. Bijvoorbeeld: een zaadje heeft als doel om uit te groeien tot een boom.
Potentie en act: Aristoteles stelde dat alles een innerlijke potentie heeft
om een bepaald doel te bereiken. Dit proces van het verwezenlijken van
die potentie noemt hij de overgang van potentie naar act. Voorbeeld: een
baby heeft de potentie om een volwassen, rationeel persoon te worden.
Doeloorzaak: De verwezenlijking van een doel gebeurt door een
specifieke oorzaak, die hij de doeloorzaak noemt. Voor mensen is het
doel om zich te ontwikkelen tot rationele, deugdzame individuen. Dit
betekent dat mensen hun dierlijke instincten moeten overstijgen door
gebruik te maken van hun verstand (= de rede) / logos.
De hiërarchie van doelen
Aristoteles zag de wereld als een hiërarchie waarin alle dingen en levende
wezens een plaats hebben, afhankelijk van hun doel en capaciteiten. Mensen
staan bovenaan deze hiërarchie omdat zij de rede (het vermogen om logisch te
denken) hebben. Dit maakt mensen uniek en geeft hen de mogelijkheid om hun
leven op een rationele manier in te richten. Voor Aristoteles is het hoogste
3
, goed voor elk wezen het bereiken van zijn natuurlijke doel, oftewel zijn
volledige ontplooiing.
Voor mensen betekent dit:
1. Rationeel handelen – Mensen moeten hun verstand gebruiken om
keuzes te maken.
2. Deugdzaam leven – Een deugdzaam leven is een leven in
overeenstemming met rede en ethiek.
Rechtvaardigheid volgens Aristoteles
Aristoteles had een specifieke definitie van rechtvaardigheid: “Het gelijke moet
gelijk worden behandeld en het ongelijke ongelijk, in verhouding tot
hun (on)gelijkheid.”
Dit betekent dat rechtvaardigheid niet betekent dat iedereen precies hetzelfde
krijgt, maar dat mensen behandeld moeten worden op basis van hun verdiensten
of capaciteiten. Bijvoorbeeld:
Mensen met veel verstandelijke vermogens hebben een grotere
verantwoordelijkheid in de samenleving.
Mensen met minder capaciteiten krijgen taken die beter bij hen passen.
Voor Aristoteles betekent rechtvaardigheid dat elk persoon en elk wezen zijn
natuurlijke rol vervult. Dit idee is nauw verbonden met zijn teleologische visie:
iedereen heeft een specifiek doel en plaats in de samenleving, en
rechtvaardigheid houdt in dat men deze plaats inneemt.
Een rechtvaardige samenleving volgens Aristoteles
Aristoteles geloofde dat een rechtvaardige samenleving ongelijkheid met zich
meebrengt. Niet iedereen is gelijk, en daarom is ongelijkheid een
natuurlijk gevolg van verschillen in talenten, vermogens en doelen. Om
rechtvaardig te zijn, moeten de wetten van een samenleving zo worden ingericht
dat iedereen zijn natuurlijke rol kan vervullen. Dit heet positief recht (wetten
gemaakt door mensen).
Verschillende rollen in de samenleving
Aristoteles verdeelde mensen in verschillende categorieën, op basis van hun
vermeende capaciteiten:
1. Vrije Griekse mannen: Zij stonden bovenaan de maatschappelijke
ladder. Aristoteles geloofde dat deze mannen het vermogen hadden tot
intellectuele deugdzaamheid en geschikt waren voor politieke en
filosofische taken.
2. Vreemdelingen (niet-Grieken): Volgens Aristoteles waren zij van nature
minder rationeel en dus geschikt voor arbeid en slavernij.
3. Vrouwen: Aristoteles vond dat vrouwen van nature minder geschikt waren
voor intellectuele of politieke taken. Hun rol lag vooral in het huishouden
en het opvoeden van kinderen.
4
