POLITICOLOGIE
HOOFDSTUK 1: WAT IS POLITIEK?
1. Wat is politiek?
Politieke discussie minimal vs. nannystate
Wetenschappelijke discussie geen algemeen aanvaarde definitie
1.1 Een fundamentele vraag
Het studieobject van de politicologie
Politicologie = zoektocht naar de logica (logie-polis)
Politicologie = integratiewetenschap waarin inzichten en methodes uit
zusterdisciplines als ondersteuning gebruikt worden voor de studie van politieke
verschijnselen en processen.
Er bestaat op wetenschappelijke gronden geen specifieke politieke
wetenschappen
Er bestaat ook geen algemeen aanvaarde wetenschappelijke theorie van
het politieke
Politicologie kent ook geen algemeen aanvaard centraal begrippenkader
woorden zoals ‘macht’ of ‘overheid’ worden zeer uiteenlopend omschreven
geen neutrale taal
Openheid & eclecticisme maken de discipline kwetsbaar voor de kritiek als zou
ze geen eigenheid (= unique selling proposition) bevatten leidt tot de
bewering: politieke wetenschappen vormt eerder een ‘field of enquiry’ dan een
afzonderlijke discipline
Wat is dat studieobject dan?
Fundamentele vraag: Wat is politiek? Wat maakt verschijnselen en processen tot
politieke, dus tot politicologisch relevante verschijnselen en processen? geen
evidente vraag
- Waarom fundamenteel: ze raakt aan de essentie vd discipline, haar
afbakening en inhoud
- Waarom niet evident: politiek is moeilijk te omschrijven vele verschillende
antwoorden
Omschrijving van politiek is het onderwerp van politieke discussies
Politiek valt vaak samen met de omschrijving van het begrip: overheidsoptreden
= wat door de staat, door de overheid geregeld mag, kan of zelfs moet worden
Het antwoord op de vraag ‘of iets politieks is’ is sterk veranderd door nieuwe
uitdagingen
De evolutie van politiek:
- 19e Eeuw: minimal state = die zorgde vooral voor orde en tucht,
bescherming van grenzen en eigendomsrecht, …
- 21ste Eeuw: nanny state = ‘interventionistische’ welvaartsstaat die de mens
begeleidt van wieg tot graf en zich over veel verschillende onderwerpen moet
buigen
Omschrijving van politiek is het onderwerp van politicologische discussies
Er bestaat geen algemeen aanvaarde definitie van politiek
De reikwijdte van de politiek: domein/arena vs. aspect/proces
Marsh & Stoker: ‘Theory and Methods in Political Schience’ een arena- of
domeinbenadering vs. een proces- of aspectbenadering van politiek is mogelijk
Heywood: ‘In the first, politics is associated with an arena or location, in which
case behaviour becomes political because of where it takes place. In the second
politics is viewed as a process or mechanism, in which case political behaviour is
1
,POLITICOLOGIE
behaviour that exhibits distinctive characteristics or qualities, and so can take
place in any, and perhaps all, social contexts.’
Verschillende visies:
- Politiek = een aspect van alle sociale verhoudingen (bv. gebruik van
macht, verdelingsvraagstukken, conflict en samenwerking, …) hebben geen
betrekking op specifieke instellingen of sectoren kan dus overal in de
samenleving aanwezig zijn
- Politiek = een afgebakende sfeer (bv. menselijke organisaties, specifieke
sector in de samenleving, …) afzonderlijk politiek domein (= zoals de staat
of het overheidsbeleid)
Nood aan een omschrijving
Zonder omschrijving kunnen we het werkveld niet afbakenen
In een vrije samenleving geen eensgezindheid over wat politiek allemaal wel
en niet is
Wezenlijk betwiste begrippen
Politiek is een essentially contested concept 5 voorwaarden voor dit begrip
- 5: verschillende stromingen hebben een verschillende opvatting over het
correcte gebruik of de juiste interpretatie van een begrip, maar ook dat
iedereen erkent dat het eigen gebruik of de eigen interpreatie door anderen,
tot op zekere hoogte terecht, betwist kan worden. (Bv. kunst, democratie,
christelijke traditie, …) continu onderwerp van debat
Alle centrale begrippen in de politiek zijn wezenlijk betwist
Alle centrale begrippen (macht, belang, vrijheid, elite, klassenstrijd, ideologie, …)
betwist
Politiek is een wezenlijk betwist begrip
Politiek = een clusterconcept, een tros- of containerbegrip
Politiek = een essentieel betwist begrip omdat alle bouwstenen die gebruikt
worden om de inhoud ervan te bepalen, op zichzelf ook gecontesteerd/betwist
zijn
- Gecontesteerd/betwist cruciale en geladen concepten met verschillende
visies, …
En nu? Boeken toe?
Sleutelbegrippen verduidelijken enkel dan is gesprek mogelijk
Het vastleggen van een kern = noodzakelijk om gemeenschappelijke
gespreksbasis te hebben
Iedereen moet weten welke verschijnselen we al dan niet met een begrip
omvatten anders is er overdreven relativisme alle begrippen betwist elk
gesprek onmogelijk
Verscheidenheid en relativiteit zichtbaar maken
Betwiste begrippen zet aan tot nadenken taal aanleren om over politiek te
spreken en zich bewust worden van de verschillende manieren waarop je naar
politiek kan kijken
Verschillende definities van woord om de verscheidenheid & relativiteit
zichtbaar te maken
1.2 Essentiële onderdelen van politiek
Politiek is het bestuderen van een samenleving
2
,POLITICOLOGIE
Politiek = alles wat te maken heeft met het besturen van de samenleving
De verhouding tussen bestuur – politiek – samenleving niet evident
- Polity: een groep mensen die samen wonen en die instellingen hebben
opgericht om samen te leven, een staatsvorm of bestuursvorm (bv. staten,
regeringsvormen, federalisme)
- Politics: bv. machtsuitoefening, besluitvorming, vertegenwoordiging,
belangenverdediging
- Policy: beleid (bv. buitenlands of arbeidsmarktbeleid)
Politiek > politeia polis (= alles wat betrekking heeft op de burgerlijke
samenleving)
- Geen onderscheid tussen publiek en politiek politiek staat dus in voor de
zaken die te maken hebben met de polis; het besturen van de samenleving
Van een bevolking op een territorium
Betrekking op een samenleving die verbonden is aan een territorium (staten,
EU, …)
- Iedereen moet de regels volgen die op dat territorium gelden
- Bijna alle levensdomeinen
Ook niet-territoriaal gebonden verenigingen (katholieke kerk of studentenclub)
samenleving kan erg verschillen
- Enkele specifieke doelen en activiteiten
- Gelden wel regels binnen die club/gemeenschap enkel de leden moeten
deze volgen
- Regels beperkt deeldomein
Vandaag = de staat nog altijd dominant, maar minder dan pakweg een eeuw
geleden
- Processen van globaliseering, decentralisering, federalisering en
Europese integratie hebben ervoor gezorgd dat de samenleving
belangrijker is geworden
- de territorialisering van politiek neemt vooral de vorm van staten aan
- Historische evolutie: veranderde verhouding tussen beleidsniveaus of van
territoria, …
- Macht van niet-statelijke actoren (bv. Google, Apple, …) sterk toegenomen
politieke invloed is vaak groter dan die van staten
Politiek is de activiteit om in de samenleving bindende collectieve
beslissingen te nemen
Vereiste politiek = (onafhankelijk) grondgebied & bevolking
David Easton in A framework for Political Analysis geeft deze definitie aan
politiek = ‘That system of interactions in any society through which binding or
authoritative allocations are made and implemented.’
Toebedeling van (materiële & immateriële) waarden conflict door schaarste
instelling nodig = de overheid onstaan politiek systeem
Poltiek = de bindende besluitvorming en de acties van de overheid
Afbakening van definitie van politiek: de authoritative allocation for a society
= het gaat om beslissingen die gezaghebbend zijn voor de hele samenleving
Poliek <-> parapolitiek
3
, POLITICOLOGIE
- Parapolitiek = interne politieke systemen van groepen of organisaties (bv.
gezin / bedrijf)
- Politieke systemen = hebben betrekking op de meest inclusieve eenheid =
samenleving
Maar politiek kan nog veel meer zijn
Het beheer van de staat of van de publieke zaak, het nemen van collectieve
beslissingen, …
Politiek werd over tijd en ruimte compleet anders ingevuld 3 hoogtepunten
gekozen
1.3 Enkele bijdragen uit de geschiedenis
Politiek = het streven om het goede te doen / een ideale samenleving te creëren
macht
Politiek als het nastreven van het goede leven (1)
Griekse politika = de zaken die met de polis te maken hebben
polis = stadstaten stonden voor de geordende samenleving (= volledige
ontplooiing vd mens)
Aristoteles (384-322 v.C.):
- zoön Politikon
- 1ste theoretische verhandeling
- Een volwaardig leven (eudaimonia) enkel mogelijk binnen een politieke
gemeenschap
- Politiek = meesterwetenschap altijd gebaseerd op dialoog = een sociale
activiteit
Eudemonisme = het streven naar geluk, naar een ‘goede ziel’ niet alleen
genot, maar een volwaardig leven waarin alle menselijke capaciteiten kunnen
worden beleefd
Het nastreven van het goede leven betrokkenheid bij de publieke zaak,
recht spreken, …
Laswell: ‘Who gets what, when, how’
Politiek als het streven naar macht (2)
Machiavelli (1513-1517):
- ‘Il Principe’ (vertaling = De Vorst of De Heerser)
- Een verhandeling over de vraag hoe vorsten macht kunnen verwerven en
nadien behouden
- Poltiek = een techniek om macht te verwerven
- Ontstaan van de staten afgeleid van het Latijn status regis (= de toestand
van de vorst) begrip wordt onpersoonlijker politiek krijgt de negatieve
associatie amorele kunst politiek verwijst dan naar het nieuwe
verschijnsel staat & naar een techniek (sluw en geslepen) om met macht om
te gaan mantere lo stato
- Machiavelisme/machiavellisten: uitgesproken gerichtheid op macht en de
bereidheid om alles te doen om dat doel, macht, te bereiken onetisch
gebruik van macht = eigenbelang
Politiek als de organisatie binnen de staat (3)
Franse Revolutie (einde vd 18e E):
- Nieuwe politieke stromingen (= ideologie): conservatisme, liberalisme en
later socialisme
4
