1. Oorsprong en basis van systeemdenken
Systeemdenken, een inleiding
De algemene systeemtheorie en de cybernetica
o De algemene systeemtheorie van Ludwig von Bertalanffy (1901 – 1972)
o Norbert Wiener, grondlegger van de cybernetica (1894 – 1964)
o Gregory Bateson, bioloog, antropoloog, linguïst (1904 -1980)
1.1 Systeemdenken, een inleiding
1.1.1 Systeemdenken
Focust op de samenhang tussen verschillende elementen binnen een geheel
o Niet alleen kijken naar de individuele cliënt, maar ook naar de bredere
context
o Een systeem bestaat uit verschillende elementen die met elkaar verbonden
zijn.
Interactie en de onderlinge samenhang tussen elementen (gedachten en emoties
tot sociale relaties en omgevingsfactoren) = cruciaal voor het begrijpen van het
systeem
Systeemtherapie biedt een holistische benadering, waarin verandering in één deel
van het systeem positieve effecten kunnen hebben op het geheel.
Samenhang als essentieel kenmerk voor het vormen van een systeem
o De interacties en relaties tussen verschillende elementen een diepere
impact hebben
Begrijpen hoe de samenhang tussen elementen de ervaring van de
cliënt kan beïnvloeden
o Indien de samenhang zoek is, zijn we bezorgd
Context van het systeem
o de "nabije" elementen die in interactie staan met de cliënt
de context van een systeem bestaat uit elementen die een directe
invloed uitoefenen op het systeem
o Vb buren, collega’s, professor, gezin
In therapie dus ook rekening houden met deze dynamieken
o Door te begrijpen welke elementen in de omgeving de meeste samenhang
vertonen met de cliënt, kunnen effectievere interventies ontwikkeld
worden.
Kan helpen bij het identificeren van patronen die de problemen van
de Cl voeden en kan zo leiden tot meer duurzame veranderingen
Universum van het systeem
o Naast de context zijn ook andere elementen die deel uitmaken van het
‘universum’ van het systeem
Dit zijn elementen die minder direct verband houden met de Cl,
maar toch een rol spelen in de bredere dynamiek
Vb culturele normen, maatschappelijke verwachtingen, historisch
invloeden
o We zijn omringt, we leven niet in een vacuüm
o Ieder zijn eigen universum, kan parallel lopen op bepaalde momenten
Elk element binnen een systeem ook als een systeem op zich
o Een individu, gezin of organisatie zijn allemaal samengestelde gehelen die
in verbinding staan met andere systemen
1
, 1.1.2 Het gezin als systeem
In systeemdenken binnen de psychotherapie wordt een gezin gezien als een
dynamisch systeem waarin de leden met elkaar verbonden zijn en elkaar
beïnvloeden
De interacties tussen de gezinsleden analyseren
o Elk lid heeft zijn eigen gedachten, emoties en gedragingen, context en
geschiedenis
o Die samen een complex geheel vormen.
Veelheid van relaties = complex
Wanneer we in therapie werken met een gezin
o Hoe deze individuele systemen met elkaar interageren
o Therapie kan zich richten op het erkennen van patronen en het bevorderen
van gezonde interacties
o Hoe ze gezamenlijk bijdragen aan de dynamiek van het gezin als geheel
1.1.3 Vele systemen
De private groepspraktijk als systeem
o Een groepspraktijk voor psychotherapie kan worden beschouwd als een
systeem waarin diverse therapeuten en cliënten met elkaar verbonden zijn
en elkaar beïnvloeden.
o De interacties tussen therapeuten en cliënten vormen patronen die invloed
hebben op het algehele functioneren van de praktijk
De ‘patiënt’ als systeem, het systeem waar de patiënt deel van uitmaakt
Een centrum voor geestelijke gezondheidszorg als systeem
o dynamisch systeem waarin diverse disciplines en professionals
samenwerken om de mentale gezondheid van cliënten te bevorderen
o In een GGZ-centrum zijn de interacties tussen medewerkers en cliënten
bepalend voor de effectiviteit van de behandeling
o Ook externe factoren spelen een rol
zoals bv betrokkenheid familieleden en samenwerkingsverbanden
andere zorginstellingen
Het eerste masterjaar in de opleiding psychologie aan de universiteit als systeem
o complex systeem waarin verschillende elementen samenkomen om de
leerervaring van studenten te vormen
Het familliebedrijf als systeem
Mijn eigen start-up als systeem
Het voltooien van een masterproef aan de universiteit als een systemisch
gebeuren
o systeem waarin verschillende elementen samenkomen om het
onderzoeksproces te structureren.
o Dit systeem omvat de student, begeleiders, literatuur,
onderzoeksinstrumenten en externe factoren zoals tijdmanagement en
feedback.
Conclusie
2
, Systeemdenken helpt bij het begrijpen van complexe interacties en dynamieken
binnen die systemen
Door te focussen op relaties en processen tussen elementen, in plaats van op de
afzonderlijke onderdelen, biedt systeemdenken een holistisch, dynamisch en
interactionistisch perspectief dat cruciaal is voor het begrijpen van complexe
realiteiten
Door te kijken naar de samenhang tussen verschillende elementen en de context
waarin ze zich bevinden, kunnen therapeuten eƯectievere interventies
ontwikkelen die verder gaan dan het behandelen van symptomen
1.2 De algemene systeemtheorie en de cybernetica
Griekse "systēma" : "samen-stelling" : verzameling elementen die samen een
functioneel geheel vormen
Gebeuren van dingen die in stelling gezet worden = het wordt samen een
functioneel geheel (kan ook disfunctioneel zijn)
Namen goed kennen voor examen:
1) Algemene Systeemtheorie van Ludwig von Bertalanffy
2) Norbert Wiener, grondlegger van de cybernetica
3) Gregory Bateson, bioloog, antropoloog, linguïst
1.2.1 Ludwig von Bertalanffy (1901-1972)
General system theory: het begin van alles
Grondlegger van de Algemene Systeemtheorie
o Deze theorie benadrukt de interconnectiviteit en afhankelijkheid van
onderdelen binnen een geheel, ongeacht het type systeem (biologisch,
sociaal, technisch)
o De algemene systeemtheorie benadrukt de interconnectiviteit in de
dynamieken van biologie tot sociale wetenschappen
o Zijn inzichten zijn nog steeds actueel en relevant in de studies van
complexe systemen
Zijn context:
o Had interesse in een breed scala aan onderwerpen, waaronder psychologie
en sociologie
o Hij was dus geen psycholoog op zich
o Vader was ingenieur en zijn moeder was kunstenares, dit gaf hem een
brede culturele basis
Zowel cognitieve als creatieve bezigheden in het gezin, gezin is
bezig met leven
o Een nieuwsgierige en open geest, met een grote interesse in kunst, filosofie
en wetenschap
o Nauwe samenwerking met andere wetenschappers en intellectuelen
o Universiteit van Wenen (Oostenrijk) / Universiteit van Alberta (Canada)
o ….
1.2.1.1 De algemene Systeemtheorie
1) Holisme
Systemen meer zijn dan de som van hun onderdelen
Een systeem bestaat uit onderling afhankelijke delen
Interacties tussen verschillende delen
3
, Deze interacties creëren emergente eigenschappen die niet kunnen worden
begrepen door alleen naar de individuele elementen te kijken
o De comfortabele zetel in de therapieruimte
o Het pasgeboren eerste kind in een koppel
o De nieuwe vriendschap tussen studenten
o De nieuwe collega in het team
o Het vroegere vertrek van een kameraad wanneer we op weekend zijn met
vrienden
Emergente eigenschappen:
o Nieuwe eigenschappen die op het hogere organisatieniveau verschijnen
wanneer delen met elkaar in interactiegaan
o Emergentie: het proces waarbij nieuwe eigenschappen ontstaan in de
interactie tussen de simpele, kleine entiteiten die elk op zich niet deze
eigenschappen bezitten: “het geheel is meer dan de som van de delen”.
Als we van hout, zachte stof, schuimrubber en ander materiaal een
zetel maken (hoger organisatieniveau) dan kan onze cliënt op deze
zetel comfortabel plaats nemen. Dit is een emergente eigenschap
van deze zetel.
Als het koppel zwanger wordt en na een gezonde zwangerschap hun
eerste kindje verwelkomt, brengt dat vanalles teweeg bij elk van de
partners (vreugde, onzekerheid, angst, spanning, verlegde
aandacht, zwangerschapskwaaltjes, veranderend libido), maar ook
in de interactie binnen hun relatie (veranderende seksuele activiteit,
andere seksualiteitsbeleving, nieuwe zoektocht om intimiteit plaats
te blijven geven, …) en in de interactie met de omgeving (felicitaties
van familie, vrienden en kennissen, verdriet bij een collega die
geconfronteerd wordt met eigen infertiliteit, …). Het gezin is nu met
drie, maar het gezin (hoger organisatieniveau) is meer dan de som
van deze drie gezinsleden. Dit alles is de emergente eigenschap van
het nieuwe gezin.
2) Interconnectiviteit
Alle onderdelen van een systeem zijn met elkaar verbonden
o Vb mama en papa zijn met elkaar verbonden en verhouden zich tov elkaar.
Ze verhouden zich ook tov van het kindje, mama anders dan papa.
Veranderingen in één deel van het systeem kunnen invloed hebben op andere
delen, wat een dynamisch en interactief proces creëert
o vb 1 van de ouders krijgt een migraine-aanval en trekt zich terug, dit heeft
invloed op het hele systeem: iedereen wat rustiger, mama kan niet de
telefoon opnemen
3) Open systemen
de meeste systemen zijn open zijn
Systemen staan in wisselwerking met hun omgeving
o Vb therapeut is deel van het systeem van het koppel en het koppel is deel
van het systeem van de therapeut
Ze wisselen energie, informatie en materie uit met hun externe omgeving
o Vb info uitwisselen met de verpleegkundige, vb koppel maakt ruzie in een
sessie en werken deze neg energie uit op hun kinderen thuis
Dit beïnvloedt hun functioneren
4
