SAMENVATTING STRAFRECHTELIJK BELEID
LES 1: OPZET EN INLEIDING
1. Opleidingsonderdeel en wetenschapsdiscipline
• Strafrechtelijk beleid vertoont linken met criminologie, straf(proces)recht, sociologie,
geschiedenis, politieke wetenschappen – autonomie?
- strafrechtelijk beleid heeft te maken met de keuzes die gemaakt w m.b.t. handhaving,
criminaliteit...: wat zal er strafbaar zijn, hoe gaan we die handhaving doen
=> strafrechtelijk beleid vanuit zo’n bril gebeurde voor een tijd heel weinig: verklaringen?
- 1. De politiek-maatschappelijke aandacht is nog maar recent, vele decennia was de reactie
op criminaliteit, handhaving op zich nauwelijk een issue van politiek of beleid geweest, men
was daar niet mee bezig.
o Tot de jaren 1980 zeer weinig expliciete aandacht van beleid voor handhaving
strafrecht en andere reactie op criminaliteit: “De regering zal waken over de
bescherming van onze medeburgers tegen de opflakkering van het geweld en de
terreur.”
- 2. Er zijn ook veel keuzes die in het burgerlijk recht moeten gemaakt worden
o Vanaf de jaren 1990 wel aandacht strafrechtelijk beleid en ook expliciet in de
programma’s van de opleidingen criminologie en recht – Heirbaut: Waarom geen
“burgerrechtelijk beleid”?
o Kijk naar regeerakkoorden in uw reader: er is dus wel degelijk veel beleid te voeren in
justitie, criminaliteit is een issue. Maar toen zag men dat niet, dat dat een issue was.
Justitie was toen ook nog niet echt een belangrijk departement
• Kritieken van Fijnaut (1982) en doctoraat De Ruyver (1985) over strafrechtelijke politiek. ze
bekritiseren dat er beleidsmatig maar ook wetenschappelijk weinig aandacht besteed aan
criminaliteit
- GEVOLG: weinig onderzoek, geen straf(proces)recht, …
2. Een definitie van strafrechtelijk beleid
• Strafrechtelijk beleid DEF = de studie van keuzes en gedragslijnen die betrekking hebben op de
handhaving van de strafwet en andere reacties op criminaliteit.
• Zonder discretionaire ruimte is er geen beleid: daar waar er geen keuze is, kan er geen beleid
gevoerd w
- keuzes ad hoc of gekristalliseerd in een gedragslijn
- mogelijkheden om de ‘beste’ reactie te zoeken maar ook onzekerheid/ongelijkheid
- voorbeelden: vervolging (legaliteit/opportuniteit), straftoemeting (vrijheid/vaste straffen of
richtlijnen, berechting, strafuitvoering (minister/rechter) de 4 echelons
o Opportuniteitsbeginselen geven bv. veel discretionaire ruimte aan parket (daar is veel
ruimte voor strafrechtelijk beleid)
o Bv strafrechtelijk beleid op vlak van politie is zeer beperkt want weinig discretionaire
ruimte (de facto wel wat invulling/vrijheid vanuit politie maar soms door capaciteit
etc. kan niet alle criminaliteit w doorgegeven) => het is dus niet omdat er weinig
discretionaire ruimte is op vlak van politie dat er geen strafrechtelijk beleid kan w
gevoerd
1
, o Is er discretionaire ruimte op niveau van de rechter? Jazeker. Grote gereedschapskist
met mogelijke straffen waaruit hij/zij op zoek gaat naar best mogelijke straf. Dat is dus
en plaats waar strafrechtelijk beleid gemaakt kan w.
• Handhaving van de strafwet en andere reacties op criminaliteit: DUS 2 visies op strafrechtelijk
beleid
- 1. strafrechtsbedeling (inclusief bestuurlijk) / eng
o = keuzes mbt strafrechtelijke handhaving
- 2. (de)criminalisering, preventie, nazorg,... / breed
o = reactie op de handhaving, keuzes mbt de reactie op criminaliteit
3. Handhaving van de strafwet
• Systemisch en formele invulling gericht op de machinerie: beter toepassen en handhaven van
regels van strafrecht (al dan niet door het strafrecht).
- systemisch: inhoudelijk
• Instrumentele en rechtsbeschermende handhaving: effectiviteit/efficiëntie van de handhaving /
respect voor grond- en mensenrechten – sterkere/zwakkere interveniërende overheid -
grote/kleine discretionaire ruimte.
- => VERSCHILLENDE INVULLING: handhaving van de strafwet is op zich niet neutraal, je moet
er ook inhoudelijke componenten aan vasthangen (wat wil je bereiken met de handhaving
van de strafwet – natuurlijk de norm behouden, maar wat domineert nog?)
o (1) instrumentele handhaving (handhaving van de normen: handhaving waar de
norm centraal staat (wat mag/mag niet) en dat die handhaving op zo efficient
mogelijke manier gebeurt.
Heb je veel meer als je een sterkere overheid hebt
Een wat zwakkere overheid (die vaak niet altijd de legitimiteit heeft om streng
aan handhaving te doen) heeft minder discretionaire ruimte bij instrumentele
handhaving
o (2) Rechtsbeschermende handhaving: daar is de finaliteit dat het
handhavingsapparaat er wel moet zijn, maar er zijn daar bep normen of beperkingen
verbonden, aan die handhaving: mensenrechtelijke aspecten etc. handhaving niet
ten alle prijze dus, nl. handhaving met respect voor mensenrechten etc.
maatregelen die van overheidswege zijn genomen, zijn zeker niet alleen
instrumenteel. Ze kunnen ook ruimte geven aan slachtoffers, aan mensen en
zijn dus niet altijd gericht op efficientie
SPANNINGSVELD tussen beide
• 2 typische systemen van handhaving/strafrechtsbedeling (angelsaksisch model en continentaal
model) maar Damaska zegt dat we beter eens kijken naar welke doelstellingen
strafrechtsbedelingen hebben
• Doelstellingen strafrechtsbedelingen (Damaška): 2 concepten om te kijkennaar strafrehctelijk
beleid, de doelstelling ervan en strafrecht ih algemeen
- (1) policy implementing: top down, bureaucratie, hiërarchie, ontdekking van ‘de’ waarheid
m.b.t. overtreding regel, overtreders als voorwerp van het autonome systeem.
o Strafrechtsbedeling vnl. gefocust op policy implementing = de bedoeling om de
wet/de norm te implementeren/te hndhaven en dat op een zo efficient mogelijke
manier.
2
, o Dit is vnl. voor systemen zoals je bij ons ziet (continentale systemen): het systeem
moet erop gericht zijn om de overtredingen te vinden en te reageren op dergelijke
overtredingen.
o De norm/regel is belangrijk en moet gehandhaafd worden. Dit moet zo consequent en
gelijk mogelijk worden gedaan.
o Reactie op overtreding van de regel/norm. Is het echt gebeurd/echt overtreden? Dan
volgt sanctie.
o Top down-systeem: mogelijkheden tot beroep (of cassatie) – zo zijn we zeker dat het
juist is. Dat we de juiste sanctie en waarheid hebben gevonden.
o Deals sluiten? Past hier niet. Want je hebt een norm waar aan gehoorzaamd moet w.
Bv. Minnelijke schikking zou hier niet passen
o Absolute waarheid (er moet aangetoond worden/voldoende bewijzen zijn dat je het
gedaan hebt)
De actoren/de verdediging is niet zo belangrijk
Verdachten zijn zegmaar voor een stuk voorwerp, ze hebben geen rol.
- (2) conflict solving: equality of arms, horizontaal, lichte structuren, forum over waarheid,
overtreders participeren en geven richting.
o Finaliteit is niet persee overtreding van regel met zekerheid aanduiden (absolute
waarheid: hij heeft het wel/niet gedaan), neen belangrijk is dat de overtreding van de
regel, dat conflict, dat dat w opgelost. Is dat via de strafwet? Prima. Maar is er een
andere manier? Ook prima.
o Reactie dat de norm bevestigd <<< conflict tussen partijen oplossen
o We hebben een verstoring v/onze maatschappelijke orde en we moeten die
verstoring stoppen
o Eerder angelsaksische systeem
o Geconstrueerde waarheid
Er w u dingen ten laste gesteld en het is aan u om elementen aan te brengen, u
te verdedigen. Niet ten laste of ten onlaste ! Meer discretionaire ruimte voor de
acotren om te handelen of te bemiddelen.
Of het dossier nu volledig is of niet, is hier niet belangrijk.
• Het huidige strafrechtelijk systeem zit historisch meer gedoken in policy implementing systeem
dan in conflict solving
4. Reactie op criminaliteit – criminele politiek
• Individualiserende en normerende functie gericht op criminaliteit:
- de maatschappelijke reactie tegen deviantie kan ook vorm krijgen buiten de
strafrechtsbedeling;
- individualiserend: eerder gericht op/aangepast aan personen en groepen dan op/aan de
norm; (wat willen we met die regel bij de betrokkene/overtreder teweegbrengen?)
- inhoudelijk: eerder gericht op de ‘juiste’ reactie dan op het goed functioneren van het
systeem.
• Beleid over de normerende (de norm zelf ook in vraag stellen) en resocialiserende (wat doet
dat met personen/groepen?) functie van de strafwet:
- Keuzes over (de)criminalisering;
- Aandacht voor wat de handhaving met de overtreder doet en welke gedragsverandering
beoogd wordt.
5. Visie op criminaliteit en strafrechtsbedeling
3
, • Beleid gericht op daden uit het verleden (wat is het verleden? -> de gedraging of de norm die
overtreden werd en hersteld moet w): enge visie
- Handhaving met focus op inbreuk richt zich op de daad;
- Efficiëntie/effectiviteit/rechtsbescherming van het systeem;
- Mens (overtreder, slachtoffer,…) in abstracto;
- Beleidsruimte in functie van ernst en utilitaire overwegingen;
- Gelijkheid, proportionaliteit, legaliteit, voorspelbaarheid; geen onderscheid – iedereen op
gelijke manier bestraffen (klassieke handhaving van strafrechtelijk beleid)
- Achterliggend mensbeeld eerder conservatief – reactie op het verleden.
• Beleid gericht op personen en maatschappij in de toekomst: brede visie
- Interventies met focus op de persoon (dader/slachtoffer);
- Beleidsruimte in functie van wat geschikt is voor individu/groep?
- Individualisering;
- Achterliggend mensbeeld eerder progressief (vooruitkijkend) – reactie met oog voor
verandering en toekomst.
6. Grenzen
• De (wets)regel bepaalt de beleidsruimte:
- Van zodra er discretionaire ruimte is kunnen actoren aan strafrechtelijk beleid doen;
- De (wets)regel bepaalt in welke mate dit mogelijk is.
• Beperkingen aan de beleidsruimte voor regelgevers? Ja er moet rekening w gehouden met…
- Internationaal recht: internationale rechtsbeginselen, verdragsverplichtingen (zie o.m.
zwaard- en schildfunctie van mensenrechten)
- Eigenheid van de reactie op criminaliteit: Geen legaliteitsbeginsel in Nederland? Geen private
gevangenissen in Israël? Geen plea bargaining in België?
7. Actoren, fora en instrumenten
• Naargelang de visie op/definitie van strafrechtelijk beleid andere (meer) actoren, fora en
instrumenten.
- Parlementaire onderzoekscommissies als bijzondere actor: voor en na wetgevend werk,
controle op uitvoerende en rechterlijke macht, onderzoek maatschappelijke ontwikkelingen.
o onderzoek w ingesteld rond verscheidene zaken zoals voor en na wetgevend werk, ter
controle op uitvoerende en rechterlijke macht, nav maatschappelijke ontwikkelingen
en hoe we er op zouden moeten reageren etc.
- Actoren: wetgevers, regeringen, ministers, college procureur-generaal, parketten, provincies,
gemeenten, politiediensten, controle-organen,…
- Fora: ministerraad, kernkabinet, interkabinettenwerkgroep, nationale veiligheidsraad,
arrondissementeel rechercheoverleg, zonale veiligheidsraad, lokale integrale veiligheidscel,…
- Instrumenten: wetten, decreten, ordonnanties, uitvoeringsbesluiten, kadernota integrale
veiligheid, nationaal, zonaal veiligheidsplan,…
8. Doelstellingen en methodes
• Strafrechtelijk beleid is ook vooral sociaal-wetenschappelijk onderzoek.
• Je kan beschrijvende analyses (wat en hoe-vragen) geven via onderzoek van geschreven
bronnen, eigen verzamelde kwantitatieve of kwalitatieve data (interviews, focus groep,…). Eerder
inductief.
4
