Stedenbouw
0
,Inhoud
Hoofdstuk 1: Wat is een stad...................................................................................................5
1.1 Wat is een stad ? .......................................................................................................5
1.1.1 Verstedelijking .................................................................................................6
1.1.2 Wat is de geschiedenis van de stedenbouw .......................................................6
1.1.3 Waarom de geschiedenis van de stedenbouw ...................................................7
1.1.4 De stedelijke revolutie (3500-1500 BC) ..............................................................7
1.1.5 Industriële revolutie (19e eeuw) .........................................................................8
1.1.6 Ontstedelijking, subarbanusering en sprawl in de 21ste eeuw..............................9
Hoofdstuk 2: De stad in de klassieke oudheid ........................................................................ 10
1.1.7 D.F. Kitto The Polis ......................................................................................... 10
1.1.8 Organische gegroeide steden: Athene ............................................................. 10
1.2 Geplande steden..................................................................................................... 11
1.2.1 Context .......................................................................................................... 11
1.2.2 Hippodamus van Milete (498-408 BC) ............................................................. 11
1.2.3 Priene ............................................................................................................ 12
1.2.4 Rome onder de Keizers ( 200-300) ................................................................... 12
1.2.5 Uitbouwen van het Forum Romanum .............................................................. 12
1.2.6 Waterhuishouding: aquaducten, riolering, thermen ......................................... 13
1.2.7 Panem et circenses ........................................................................................ 13
1.2.8 Romeinse stadsplanning: Vitruvius, De Architectura Libri X.............................. 13
1.2.9 Standaardplan van een Romeinse gestichte stad............................................. 14
1.2.10 Stedenbouw als instrument v/d Romeinse kolonisatie ..................................... 14
1.2.11 De stad in de provincie: Pompei ...................................................................... 14
1.2.12 Restanten van Romainse nederzetting in de moderne steden........................... 14
1.2.13 Steden in de Oudheid: conclusie .................................................................... 14
Hoofdstuk 3: ‘Stadlucht maakt vrij’? De Middeleeuwse stad en de opkomst van de
middenklasse ....................................................................................................................... 16
1.3 De middeleeuwen (476 – 1453) ................................................................................ 16
1.3.1 Organische ontwikkeling rond bestaande burcht of abdij ................................. 17
1.3.2 Organische ontwikkeling uit de kern van Romeinse oorsprong ......................... 19
1.3.3 Gestichte steden in de Middeleeuwen............................................................. 20
1.4 De ME stad: algemene morfologische kenmerken .................................................... 20
1.5 De stad in de Middeleeuwen: besluit ........................................................................ 23
1
,Hoofdstuk 4 : Stadsplanning als geometrisch probleem De Renaissance en de idee van de
‘Ideale stad’ .......................................................................................................................... 24
1.6 De Renaissance in de 15e eeuw................................................................................ 24
1.6.1 Stedenbouw in de Renaissance ...................................................................... 24
1.6.2 Ideale steden: interpretaties van Vitruvius ....................................................... 25
1.7 Ingrepen in het ME weefstel: .................................................................................... 26
1.7.1 Granizoensteden: Vincenzo Scamozzi, Palmanova (1593) ............................... 27
1.8 De kolonisatie van Amerika (16e – 18e eeuw) ............................................................. 27
1.8.1 Rol van de stad in de Spaanse kolonisatie ....................................................... 27
1.8.2 Het grid en de American dream: ...................................................................... 28
1.8.3 Ontstaan en expansie van de USA (1776-…) .................................................... 29
1.8.4 De land Ordinance Act (1785) en de 7 ranges................................................... 30
Hoofdstuk 5: De stad als instrument van de absolute macht Rome en Parijs in de barok......... 31
1.9 Context ................................................................................................................... 31
1.10 Rome ...................................................................................................................... 31
1.10.1 Rome op het einde van de Middeleeuwen........................................................ 31
1.10.2 Herovering van Rome door de Pausen ............................................................. 32
1.10.3 Stedelijke decorum: Campidoglio, Rome (Michelangelo, 1536) ........................ 32
1.10.4 Sixtus V (1521-1590) ....................................................................................... 33
1.10.5 Rome in 1645 ................................................................................................. 35
1.11 Parijs ...................................................................................................................... 36
1.11.1 Le Grand Siècle (1689-1715) ........................................................................... 36
1.11.2 Architectuur als staatszaak: de verfraaiing van Parijs ....................................... 36
1.11.3 Parijs 1697 ..................................................................................................... 38
1.11.4 Een nieuwe hoofstad: Versailles ..................................................................... 39
1.11.5 De verstedelijking van het plattegrond rond Parijs ............................................ 39
1.11.6 Besluit ivm Parijs in Le Grand Siècle ................................................................ 40
Hoofdstuk 6: Paradigma’s van de Amerikaanse stad Washington, New York, Los Angeles ....... 41
1.12 Washington............................................................................................................. 41
1.12.1 Usa op zoek naar een hoofdstad ..................................................................... 41
1.12.2 Pierre-Charles L’enfant: plan voor Washington (1791) ..................................... 42
1.12.3 The Mall ......................................................................................................... 43
1.13 New York ................................................................................................................ 44
1.13.1 New York en het schiereiland Manhattan ........................................................ 44
1.14 Los Angeles............................................................................................................. 46
1.14.1 LA vs. Rome: decentralisatie, monumentaliteit & mobiliteit ............................. 48
2
, 1.14.2 Los Angeles: laboratorium van een nieuwe stedelijkheid.................................. 48
1.14.3 Post-urbane distopie? .................................................................................... 49
1.15 Conclusie ............................................................................................................... 49
Hoofdstuk 7: Doorbraken in de stad Parijs en Brussel in de 19e eeuw ..................................... 50
1.16 Context ................................................................................................................... 50
1.17 Parijs ...................................................................................................................... 50
1.17.1 Parijs voor Haussmann ................................................................................... 50
1.17.2 Een totaalplan voor de modernisering van Parijs .............................................. 51
1.17.3 Hygiëne ......................................................................................................... 51
1.17.4 Mobiliteit en controle ..................................................................................... 52
1.17.5 Ebellissement ................................................................................................ 54
1.17.6 Kritiek op Haussmann .................................................................................... 54
1.17.7 Erfenis van Haussmann .................................................................................. 55
1.18 Brussel ................................................................................................................... 55
1.18.1 Postscript: de transformatie van Brussel midden in de 19e eeuw ...................... 55
Hoofdstuk 8: De utopie in de 20e eeuwse stedenbouw Howard, Garnier, Le Corbusier, Lloyd
Wright ................................................................................................................................... 57
1.19 Conclusie ............................................................................................................... 62
Hoofdstuk 9: De CIAM en het paradigma van de ‘functionele stad’ ......................................... 63
1.20 De CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne) ...................................... 63
1.21 CIAM I ..................................................................................................................... 64
Verklaring van La Sarras (1928) ........................................................................................... 64
1.22 CIAM II (1929, Frankfurt) : Existenzminimum ............................................................ 65
1.22.1 Ernest May en Das Neue Frankfurt .................................................................. 65
1.23 CIAM III (Brussel): Rationele manieren van (be)bouwen ............................................ 67
1.24 CIAM IV: de functionele stad .................................................................................... 67
1.25 Besluit ivm CIAM theorie.......................................................................................... 69
1.25.1 De ergernis van de CIAM: Pruitt-Igoe ............................................................... 70
1.26 Besluit ivm CIAM toepassingen ................................................................................ 71
Hoofdstuk 10: Reacties op de CIAM-doctrine na WO II Technologie, Particiaptie en
Geschiedenis ........................................................................................................................ 73
1.27 Context ................................................................................................................... 73
1.28 CIAM VI (1947) ........................................................................................................ 73
1.29 CIAM VII, Bergamo (1949): Grille d’urbanisme (Le Corbusier) .................................... 74
1.30 Op zoek naar het hart van de stad: ‘The Heart of the City’ (1951) ............................... 74
1.31 CIAM IX (1953) ‘Habitat’ ipv ‘Existenzminimum’ ........................................................ 75
3
, 1.32 CIAM X, Dubrovnik (1956): Het probleem van de relaties ........................................... 76
1.33 De CIAM is dood, leve Team X! Otterlo, 1959 ............................................................ 77
1.33.1 Mei ’68 en de strijd om het recht op de stad ..................................................... 77
1.33.2 Op zoek naar alternatieven ............................................................................. 78
1.33.3 Hyper-verstedelijking: fun, interactie, dynamiek… ........................................... 79
1.33.4 Participatieve planning: .................................................................................. 80
1.34 Aldo Rossi, De architectuur van de stad (1966) ......................................................... 81
1.35 Besluit .................................................................................................................... 82
Hoofdstuk 11: Post-metropolitane paradigma’s Stedenbouw na de centrumstad................... 83
1.36 Hyper-stedelijkheid: Euralille (1988 – 1994) .............................................................. 83
1.36.1 Rem Koolhaas ‘Generic City’ (1995) ................................................................ 84
1.36.2 Michael Sorkin, intro op Variations on a theme Park (1992) .............................. 85
1.37 New Urbanism: de toekomst was gisteren ................................................................ 86
1.37.1 ‘New Urbanism’: Poundbury (Leon Kriek, 1993) ............................................... 86
1.37.2 Buiten het centrum: sprawl als nieuwe planningscontext ................................ 87
1.37.3 Willem-Jan Neutelings, ................................................................................... 87
4
, Hoofdstuk 1:
Wat is een stad
Wat is verstedelijking?
Geschiedenis van de stedenbouw
Een poging tot begripsbepaling
- Evolueert doorheen de tijd
1.1 Wat is een stad ?
Een stad heb je in alle soorten, maten, groottes, vormen, gemeenschappelijke kenmerken,…
o Lucca
▪ Heeft een duidelijke grens
▪ Ongeveer 30 000 inwoners
o Parijs
▪ Heeft ook een duidelijke grens
o Kinshasa → Congo
▪ Op een groot tempo aan het groeien → duidelijk op de foto
▪ De grens is onduidelijk
o Houston
▪ Leeg
▪ Hoofdstad van Texas
▪ Veel parkeerplaats zichtbaar
o Delhi
▪ 15 miljoen mensen in slechte omstandigheden wonen
o Aziatische steden
▪ In 20 jaar tijd uit het niets snel groeien
- In de literatuur vind je veel omschrijvingen en pogingen tot definitie → weinig zijn
effectief bruikbaar ➔ ontbreken van de totaalpersectief
- Cultuurgeschiedenis: Lewis Mumford, ‘Wha tis a City?’ (1937)
o “The city in its complete sense (…) is a geographic plexus, an economic
organization, an institutional process (een overeenkomst), a theater of social
action, and an aesthetic symbol of collective unity (trots op onze stad, symbool
an een bepaalde stad ). The city fosters art and is art; the city creates thet heater
and is the theater. (…)”
o “Social facts are primary, and the physical organization of the city(…) must be
subservient to its social needs”
(heeft minder te maken het de gebouwde omgeving dan het effectief leven →
geen nadruk leggen op het materiële)
o Ook een soort van kritiek → vooral van toepassing op de middeleeuwse stad, die
hij als het ideale stads model zag
5
