BESTUURSRECHT
STÉPHANIE DE SOMER
Manuel Rigelle
,Deel I. Bestuursrecht: begrip, indeling, functies kenmerken en bronnen
Deel II. Besluitvormingsinstrumentarium
Deel III. Mensen en middelen
Deel IV. Bestuursorganisatie en begrip bestuur
Deel V. Preventieve rechtsbescherming tegen het bestuur
Deel VI. Curatieve rechtsbescherming tegen het bestuur
,(vergeet Franse voc niet te leren)
Inhoud DEEL I
I. Begrip ‘bestuursrecht’
II. Indeling van het bestuursrecht
III. Functies van het bestuursrecht
IV. Kenmerken van het bestuursrecht
V. Bronnen van het bestuursrecht
Waarom hebben we een bestuursrecht? Wat zijn de functies van het bestuursrecht? Het bestuursrecht is
één van de jongste rechtstakken van ons recht. Het bestaat nog niet zo heel lang, ook omdat doorheen de
geschiedenis ideeën over hoe wij moeten beschermd worden tegen de overheid zeer sterk geëvolueerd zijn,
en het eigenlijk heel veel van die rechtsbescherming waarvan wij genieten ten aanzien van de overheid maar
de laatste 50 jaar totstand is gekomen. Het is op veel vlakken een heel jonge rechtstak.
We gaan de verschillende functies van het bestuursrecht bekijken, de kenmerken van het bestuursrecht.
Hoe onderscheidt het bestuursrecht zich van veel andere rechtstakken? We bekijken ook de bronnen van
het bestuursrecht.
I. Begrip ‘bestuursrecht’
o Onderscheid publiek- en privaatrecht, maar onderscheid vervaagt.
o Binnen publiekrecht: onderscheid grondwettelijk recht – bestuursrecht.
Traditioneel maken we in ons recht een onderscheid tussen publiek recht en privaatrecht.
Publiekrecht, het recht dat de werking en de relatie van de overheid tot burgers regelt. Het
privaatrecht dat gaat over rechtsrelaties, rechtsverkeer tussen burger en of ondernemingen
onderling. Dat onderscheid vervaagt. Dat is één van de dingen waarop we gaan terugkomen, het is
één van die grote transversale thema’s, dat vervagend onderscheid tussen publiek- en privaatrecht.
Het toenemende belang van het privaatrecht ook in het publiekrecht of voor publiekrechtelijke
thema’s.
Binnen het publiekrecht maken we meestal ook nog een onderscheid tussen het grondwettelijk
recht en het bestuursrecht. In de ruime zin vallen er ook nog andere rechtstakken onder het publiek
recht. Denk aan het strafrecht, dat is ook publiek recht in essentie, maar in de strikte zin van het
woord bestuderen we onder het publiekrecht het grondwettelijk recht en het bestuursrecht.
Het grondwettelijk recht of het staatsrecht hebben we al onderwezen gekregen van Patricia
Popelier. We gaan nog vaak teruggrijpen naar het grondwettelijk recht in deze cursus. Het
grondwettelijk recht gaat over de organisatie van de staatsmachten: hoe die staatsmachten zich
ten opzichte van elkaar verhouden. De trias politica: de wetgevende macht, de uitvoerende macht
en de rechterlijke macht, hoe zijn die relaties onderling verdeeld? Binnen België gaat het ook over
onze federale staatsstructuur. De federale staat en de deelstaten, we hebben dan ook nog eens
een duaal systeem, we kennen gemeenschappen en gewesten. Ook de relaties tussen die
verschillende deelentiteiten worden bestudeerd in het staatsrecht, want die hebben allemaal een
wetgevende macht en een uitvoerende macht en steeds meer ook een rechterlijke macht.
, Eigenlijk is het bestuursrecht ingezoomd op één van die drie staatsmachten en dat is de
uitvoerende macht. Dat is wat we doen in het bestuursrecht: nader kijken naar die uitvoerende
macht, die de laatste decennia enorm, enorm aan belang is toegenomen. De macht van het
parlement als belangrijkste tak van de wetgevende macht, die slingert. Dat heeft veel diverse
redenen? Hoe komt het dat ons parlement aan belang heeft verloren de afgelopen decennia en dat
het eigenlijk de uitvoerende macht is, vooral de regering die aan belang wint. Corona is een
voorbeeld. Heel ons leven werd drastisch overhoopgegooid door één minister (Annelies Verlinden).
Bij ministerieel besluit werden onze grondwettelijk gegeven vrijheden ontzettend beperkt, werd
heel de economie stilgelegd. Dat is het meest treffende voorbeeld. Waarom was het niet ons
parlement? Tijd, het moest zeer snel gaan. Het parlement kan in crisissituaties niet rap genoeg
reageren. We leven in tijden van heel snelle evoluties, crisissen, rampen. Ook op geopolitiek
verandert er veel. Er komt veel op ons af dat snelle, efficiënte reactie veronderstelt van de staat, en
daar zijn onze procedures in onze parlementen niet op voorzien. Snelheid is zeker een reden. Wat
is nog een andere? Expertise, complexiteit. Ons parlement bestaat uit verkozenen en we hebben
dus geen enkele garantie – wanneer we een nieuw parlement verkiezen – dat daarin mensen terecht
gaan komen met een bepaalde expertise. We hebben verschillende commissies in die
parlementen. Niets zegt dat op een gegeven moment in elk parlement een expert gaat zitten op het
vlak van mobiliteit, klimaat enzovoort. Het is aan de burgers om de vertegenwoordigers te kiezen
en dat gebeurt niet altijd op basis van de expertise die de mensen hebben. Niettemin vereisen de
maatschappelijke uitdagingen waarvoor wij staan meer expertise. Ze vereisen steeds meer kennis,
die kan je makkelijker waarborgen in een administratie die de uitvoerende macht bijstaat dan dat
je dat kan in een parlement.
Het is vaak zo dat onze ministers niet uit het parlement komen, niet verkozen zijn. Denk aan
minister Annelies Verlinden die in de Corona Crisis een fundamentele rol heeft gespeeld, als
minister van binnenlandse zaken, ze was niet verkozen op het ogenblik dat ze minister werd. Ze was
voordien advocaat in het bestuursrecht, ze is wegens haar bijzondere expertise minister geworden,
niet omdat ze een democratisch mandaat heeft gekregen van de kiezer. We zien dus dat er steeds
vaker ‘technocraten’ worden verkozen om in de regering te zitten die worden bijgestaan door hele
grote, vaak omvangrijke administraties van ambtenaren die ook steeds meer gespecialiseerd zijn
in allerhande materies.
3 mogelijke wijzen van omschrijving bestuursrecht:
1. Formeel-juridische definitie
2. Definitie vanuit de relaties die worden beheerst door het bestuursrecht
3. Omschrijving vanuit de materiële bevoegdheid van het bestuur: het begrip
openbare dienst
1. Formeel-juridische definitie
▪ Vertrekt vanuit een organieke benadering: focus op de organen of instellingen die
worden gereguleerd → uitvoerende macht (idee: besturen = tenuitvoerlegging van
beleid en wetgeving).
▪ Leidt tot definitie vanuit driemachtenleer:
“Het bestuursrecht omvat het geheel aan rechtsregels m.b.t de organisatie, de
bevoegdheden en de werking van de organen die met uitvoerende macht zijn bekleed."
