Samenvatting boek “Wegwijs in
de financiële wereld”
Inhoud
Hoofdstuk 1: Financiële architectuur ontstaat niet spontaan................................................................7
1.1 Intro..............................................................................................................................................7
1.2 Schuld en ruil liggen (waarschijnlijk) aan de wieg van onze beschaving.......................................7
1.3 Landbouw leidt tot eigendom, handel, vermogen, belastingen geld en … lenen.........................7
1.4 Munten en een eerste vorm van financiële intermediatie ontstaan............................................8
1.5 Handel doet het eerste chartaal geld en overdraagbaar handelspapier ontstaan........................8
1.6 Het ontstaan van financiële markten............................................................................................8
1.7 Het ontstaan van een centrale bank.............................................................................................8
1.8 Slotbeschouwing...........................................................................................................................9
Om op te zoeken................................................................................................................................9
Hoofdstuk 2: Bouwstenen van de financiële architectuur....................................................................10
2.3 Financiering................................................................................................................................10
2.3.1 Directe financiering via financiële markten.........................................................................10
2.3.2 Indirecte financiering...........................................................................................................12
Om op te zoeken..............................................................................................................................12
Hoofdstuk 3: De spelers van de financiële economie...........................................................................13
3.1 Intro............................................................................................................................................13
3.2 De gezinnen................................................................................................................................13
3.3 De bedrijven...............................................................................................................................14
3.4 De financiële sector....................................................................................................................14
3.4.1 Kredietinstellingen...............................................................................................................14
3.4.2. Beleggingsfondsen..............................................................................................................14
3.4.3. Verzekeringsmaatschappijen..............................................................................................15
3.5 Overheid.....................................................................................................................................15
3.6 De tabel van bronnen en aanwendingen (flow-of-funds account).............................................15
Om op te zoeken..............................................................................................................................15
Hoofdstuk 4: Eerste principes van waardering.....................................................................................17
4.2 Oprenten....................................................................................................................................17
4.3 Waarderen is terugkeren............................................................................................................17
4.3.1. Verdisconteren...................................................................................................................17
4.3.2. Waarde-additiviteit.............................................................................................................17
1
, 4.4 Populaire kasstromenreeksen....................................................................................................17
4.4.1. De eenvoudige lening.........................................................................................................17
4.4.2. De nulcouponobligatie........................................................................................................18
4.4.3. De annuïteitenlening..........................................................................................................18
4.4.4. De couponobligatie.............................................................................................................18
4.5 Een rendement en het intern rendement is niet hetzelfde........................................................19
4.6 De prijs-intern rendement relatie...............................................................................................19
4.7 Sensitiviteit van obligatieprijzen.................................................................................................19
4.7.1. Een berekeningshulpje........................................................................................................19
4.7.2. Rentegevoeligheid..............................................................................................................19
4.7.3. Duration..............................................................................................................................19
Om uit te rekenen............................................................................................................................20
Hoofdstuk 5: Determinanten van rentevoeten....................................................................................20
5.1 Intro............................................................................................................................................20
5.2 Determinanten van het algemene (reële) renteniveau..............................................................20
5.2.1. Het mechanisme van vraag en aanbod...............................................................................20
5.2.2. Vraag- en aanbod-verschuivende factoren.........................................................................21
5.3 De rol van de verwachte inflatie.................................................................................................21
5.3.1. De Fisherhypothese............................................................................................................21
5.3.2. De invloed van verwachte inflatie op de evenwichtsrente.................................................21
5.3.3. De ex-post gerealiseerde rente...........................................................................................22
5.4 De rentestructuur van de nominale risicoloze rentevoeten.......................................................22
5.4.1. Het concept van de rentestructuur.....................................................................................22
5.4.2. De termijnpremie................................................................................................................22
5.5 Determinanten van het renteniveau voor individuele kredieten...............................................22
5.5.1 De kredietrisicopremie........................................................................................................22
5.5.2. Contractuele bepalingen.....................................................................................................22
Om op te zoeken..............................................................................................................................22
Hoofdstuk 6: Risico...............................................................................................................................23
6.2 Financiële risico’s........................................................................................................................23
6.2.1. Kredietrisico’s.....................................................................................................................23
6.2.2. Marktrisico’s.......................................................................................................................23
6.2.3. Operationeel risico.............................................................................................................23
6.2.4. Liquiditeitsrisico..................................................................................................................23
6.2.5. Andere risico’s....................................................................................................................23
6.3 Portefeuillerisico.........................................................................................................................23
2
, Om op te zoeken..............................................................................................................................24
Hoofdstuk 7: Betalen............................................................................................................................24
7.2 Vormen van geld.........................................................................................................................24
7.2.1. Chartaal geld.......................................................................................................................24
7.2.2. Giraal geld...........................................................................................................................24
7.3 Betalingsinstrumenten...............................................................................................................24
Om op te zoeken..............................................................................................................................25
Hoofdstuk 8: Vermogensopbouw.........................................................................................................25
8.1 Intro............................................................................................................................................25
8.2 Vermogensopbouw onder depositogarantie..............................................................................25
8.2.1. Depositobescherming.........................................................................................................25
8.2.2. Spaarrekening.....................................................................................................................25
8.2.3. Termijnrekening..................................................................................................................26
8.2.4. Kasbons...............................................................................................................................26
8.2.5. Tak 21-producten................................................................................................................26
8.3. Vermogensopbouw zonder depositogarantie...........................................................................27
8.3.1. Beleggingsprofiel................................................................................................................27
8.3.2. De beleggersrekening.........................................................................................................27
8.3.3. Beleggen via collectieve beleggingsproducten...................................................................27
8.3.4. Beleggen in andere producten............................................................................................29
Om op te zoeken..............................................................................................................................29
Hoofdstuk 9: Kredieten aan gezinnen...................................................................................................29
9.1 Kredietverschaffing.....................................................................................................................29
9.2 Consumentenkredieten..............................................................................................................30
9.2.1. Verrichtingen op afbetaling................................................................................................30
9.2.2. Kredietopening...................................................................................................................30
9.2.3. Bescherming van de consument.........................................................................................30
9.3. Hypothecaire kredieten.............................................................................................................30
Om op te zoeken..............................................................................................................................31
Hoofdstuk 10: Risicoafdekking.............................................................................................................31
10.2. Woning en auto.......................................................................................................................31
10.3. Burgerrechtelijke aansprakelijkheid........................................................................................31
10.4. Gezondheid..............................................................................................................................31
10.5. Arbeidsongeschiktheid en invaliditeit......................................................................................31
10.6 Overlijden.................................................................................................................................32
10.7. Pensioenrisico..........................................................................................................................32
3
, 10.7.1. De drie pijlers....................................................................................................................32
10.7.2. De derde pijler..................................................................................................................32
Om op te zoeken..............................................................................................................................32
Hoofdstuk 11: Betalingen.....................................................................................................................32
11.1 Intro..........................................................................................................................................32
11.2. Betalingsstrategieën................................................................................................................32
11.2.1. Open account....................................................................................................................32
11.2.2. Documentair incasso........................................................................................................32
11.2.3. Documentair krediet.........................................................................................................33
11.3. Deviezen..................................................................................................................................33
Om op te zoeken..............................................................................................................................33
Hoofdstuk 12: Aandelen.......................................................................................................................33
12.2. Aandelen en hun kenmerken...................................................................................................33
12.2.1. Vermogensrechten...........................................................................................................34
12.2.2. Lidmaatschapsrechten......................................................................................................35
12.3. Waardering van een aandeel...................................................................................................36
12.4. Aandelen van publieke vennootschappen...............................................................................36
12.4.1. De beursgang....................................................................................................................36
12.4.2. De secundaire markt.........................................................................................................36
12.4.3. De Beursexit......................................................................................................................37
12.5. Aandelenindexen.....................................................................................................................37
Om op te zoeken..............................................................................................................................37
Hoofdstuk 13: Bedrijfskredieten...........................................................................................................37
13.2. Bedrijfskredieten op korte termijn..........................................................................................37
13.2.1. Het handelskrediet (leveringskrediet)..............................................................................37
13.2.2. Het kaskrediet...................................................................................................................37
13.2.3. De straight loan.................................................................................................................38
13.2.4. De intercompany loan.......................................................................................................38
13.2.5. Het borgstellingskrediet....................................................................................................38
13.2.6. De warrant-ceel................................................................................................................38
13.2.7. Herfinanciering door het te gelde maken van vorderingen..............................................38
13.3. Bedrijfskredieten op lange termijn..........................................................................................38
13.3.1. Investeringskredieten en uitrustingsfinanciering..............................................................38
13.3.2. Financieringshuur.............................................................................................................38
13.3.3. De win-winlening..............................................................................................................38
Om op te zoeken..............................................................................................................................38
4
,Hoofdstuk 14: Obligaties......................................................................................................................39
14.2. Obligaties en hun kenmerken..................................................................................................39
14.2.1. Begrip................................................................................................................................39
14.2.2. Kenmerken........................................................................................................................39
14.3. Bedrijfsobligaties en euro-obligaties.......................................................................................40
14.4. Kortetermijn bedrijfseffecten..................................................................................................40
Om op te zoeken..............................................................................................................................40
Hoofdstuk 15: Risicoafdekking.............................................................................................................41
15.2. Termijncontracten...................................................................................................................41
15.2.1. Definitie............................................................................................................................41
15.2.2. Gebruik van termijncontracten.........................................................................................41
15.2.3. De kasstroom van een termijncontract.............................................................................41
15.2.4. Het payoff-profiel..............................................................................................................41
15.2.5. De waardefunctie op een willekeurig tijdstip...................................................................41
15.2.6. Hoe bepalen we de leveringsprijs?...................................................................................42
15.2.7. Potentiële nadelen van OTC-termijncontracten...............................................................42
15.3. Futures-contracten..................................................................................................................42
15.3.1. Definitie............................................................................................................................42
15.3.2. Gebruik van futures..........................................................................................................42
15.3.3. Maatstaven van marktgrootte en activiteit......................................................................42
15.4. De swap (ruilen).......................................................................................................................42
15.4.1. Het product.......................................................................................................................42
15.4.4. Niet plain-vanilla renteswaps............................................................................................42
15.5. Opties......................................................................................................................................43
15.5.1. Plain-vanilla opties............................................................................................................43
15.5.2. Exotische opties................................................................................................................44
15.5.3. Warrants...........................................................................................................................45
Om op te zoeken..............................................................................................................................45
Hoofdstuk 16: Overheidsobligaties.......................................................................................................45
16.1. Intro.........................................................................................................................................45
16.3. Instrumenten...........................................................................................................................45
Om op te zoeken..............................................................................................................................46
Hoofdstuk 17: Financiële ondernemingen............................................................................................46
17.1. Intro.........................................................................................................................................46
17.2. Instellingen..............................................................................................................................46
17.2.1. Kredietinstellingen............................................................................................................46
5
, 17.2.2. Andere financiële instellingen...........................................................................................47
17.2.3. Verzekeringsmaatschappijen............................................................................................47
17.3. Financieringsinstrumenten......................................................................................................47
17.3.1. Eigenvermogensinstrumenten..........................................................................................47
17.3.2. Interbancaire leningen......................................................................................................47
17.3.3. Repurchase agreements...................................................................................................48
17.3.4. De credit default swaps....................................................................................................48
17.3.5. Asset backed securities.....................................................................................................48
17.3.6. Covered bonds..................................................................................................................49
17.3.7. Structured notes...............................................................................................................49
Om op te zoeken..............................................................................................................................49
Hoofdstuk 18: De centrale bank...........................................................................................................49
18.2. De Europese Centrale Bank.....................................................................................................49
18.3. De eerste regelknop: de geldhoeveelheid...............................................................................50
18.4. De tweede regelknop: het niveau van de kortetermijnrente..................................................50
18.5. De derde regelknop: het niveau van de langetermijnrente.....................................................51
Om op te zoeken..............................................................................................................................51
Hoofdstuk 19: Regelgevers...................................................................................................................51
19.2. Internationale initiatieven tot de creatie van soft law.............................................................51
19.2.1. De Financial Stability Board..............................................................................................51
19.2.2. Het Basel-comité...............................................................................................................51
19.3. Van soft law naar hard law......................................................................................................52
Om op te zoeken..............................................................................................................................52
Hoofdstuk 20: Toezicht.........................................................................................................................53
20.1. Intro.........................................................................................................................................53
20.4.2. De Europese prudentiële regelgevers...............................................................................53
20.4.4. Micro-prudentieel toezicht...............................................................................................53
20.4.5. Macro-prudentieel toezicht..............................................................................................53
Om op te zoeken..............................................................................................................................54
6
,Hoofdstuk 1: Financiële architectuur ontstaat niet
spontaan
1.1 Intro
Financiële architectuur of infrastructuur: het samenspel van de instrumenten, markten, instituties
en toezichtstructuur. Het komt tot stand door de tussenkomst van de mens. Het ontstaat niet
spontaan maar als antwoord op gepercipieerde noden. Financiële architectuur wordt gecreëerd door
landbouwers, koningen, koopmannen, ondernemers, de staat, …
1.2 Schuld en ruil liggen (waarschijnlijk) aan de wieg van onze
beschaving
Geven en teruggeven zorgden voor een schuld (debt). Deze schuld had een interest. Wanneer
iemand iets kreeg, werd hij geacht om iets meer terug te geven dan dat hij kreeg. Ruil van goederen
heeft men vaak afgeleid uit vondsten van materialen die niet lokaal zijn maar uit andere streken
kwamen.
1.3 Landbouw leidt tot eigendom, handel, vermogen, belastingen
geld en … lenen
Men ging van kleinschalig en voor eigen gebruik naar grootschalige en gesystematiseerde handel.
Technologie veranderde: van steen naar metalen werktuigen. Men investeerde bloed, zweet en
tranen in hun werk. Dit zorgde voor een verandering in het principe van delen. Er ontwikkelde een
persoonlijke eigendom bij landbouwers. Een eerste vorm van vermogen en vermogensopbouw
ontstond en er ontstonden maatschappelijke standen. Er ontstonden beschavingen die werken
gekenmerkt door:
- Urbanisatie: een groep van mensen in een gebied dat de daar levende populatie ecologisch niet kan
onderhouden. Dit zorgde voor een territoriale soevereiniteit die militair verdedigd werd.
- Sociale stratificatie: de elite (machthebbers), hoger burgers (kooplieden, handwerklieden, klerken,
priesters) en lagere burgers (boeren en herders). Er werden belastingen betaald om staatsprojecten,
militaire acties, levenswijze van de elite, etc. te financieren.
- Langeafstandshandel: goederen die niet dagelijks gebruikt worden werden geïmporteerd door de
elite.
- Tellen, boekhouding, schrift en contracten: op duurzame wijze administratieve gebeuren te
ondersteunen.
- Geld: sociaal geaccepteerde intermediaire objecten
- Lenen: “a transaction where the owner of an economic good (the creditor) grants the ownership of
the good to another person (the debtor) against a discharge over time”.
- Risicospreiding: bijv. een zeereis waarvan je niet zeker weet of het schip aankwamen.
- Verzekeringscontract: bijv. een bodemerij: lening die een zeevervoerder aanging om een zeereis te
kunnen financieren.
7
,1.4 Munten en een eerste vorm van financiële intermediatie
ontstaan
Goederengeld werd gebruikt als rekeneenheid maar ook als opslagmiddel en ruilmiddel. Een vis
bederft snel en is dus minder waard dan een huis dat niet bederft maar wel moeilijk te verhandelen
is. De activa die het meest populair waren zijn metalen zoals goud, zilver en koper. Gevolg: het eerste
munthuis ontstond.
Goudstandaard: een monetair systeem waarbij de munt in een vaste verhouding gekoppeld wordt
aan goud.
Financiële intermediatie: geschriften waarin een bankier deposito’s ontving en aan anderen
beschikbaar stelde onder de vorm van een lening.
1.5 Handel doet het eerste chartaal geld en overdraagbaar
handelspapier ontstaan
De koopman was de spilfiguur in het economisch leven en het handelskapitalisme. Wisselaars waren
monetaire specialiste. Er ontstond chartaal geld (papier). Een jaarmarktbrief was een
handelsdocument uit de 13e eeuw dat vergelijkbaar is met de wissel maar waarvan de uitbetaling
enkel op de jaarmarkt kon plaatsvinden hetzij in geld, hetzij in natura.
Koopman-bankier (merchant-banker): men start met kopen en verkopen van wisselbrieven met de
speculatie op wisselkoersen. Dit zorgde ervoor dat zij de financiële intermediatie werden.
1.6 Het ontstaan van financiële markten
Obligaties konden worden overgedragen en zo ontstond de secundaire markt. Beurs was de
benaming voor een handelsplaats. Het eerste beursgebouw was bij de Meir. In deze nieuwe
handelsbeurs startte men met doorlopende handel. Het handelen met papieren was makkelijker en
dat leidde tot termijncontracten op onder andere edele metalen en specerijen. De val van
Antwerpen zorgde ervoor dat Amsterdam hoger kwam en zo ontstonden overheidsobligaties. In
Nederland gebruikte men ook overheidspapier als onderpand. Ze hadden verschillende vormen:
- Obligatiën: kortetermijnobligaties aan toonder
- Losrenten: obligaties op naam die een jaarlijkse coupon uitbetaalden
- Lijfrenten: begunstigde gedurende zijn leven een jaarlijkse rente uitkeerde (hier waren actuariële
technieken voor nodig)
In het begin van de 17e eeuw begon Nederland met India te handelen via een rechtspersoon: de
Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Het ingebrachte kapitaal kon niet teuggevraagd worden
van de VOC, maar de investeerder kon zijn geld wel recupereren door de deelbewijzen op een
secundaire markt te verkopen aan een andere partij.
Dit zorgde voor een effect: een verhandelbaar deelbewijs in de vorm van een aandeel. De eerst
effectenbeurs ontstond. Nu kun je dus bij een tegenpartij een lening aangaan, bij enkele
tegenpartijen een partnership maar ook financiering bekomen door het openbaar spaarwezen te
zijn.
1.7 Het ontstaan van een centrale bank
Centrale bank: “an authority responsible for policies that affect a country’s supply of money and
credit”. Men kon hier een rekening openen en giraal geld opzetten. Men kon overschrijven naar een
andere rekening, geld ontvangen en de bankgiro ontstond.
8
,1.8 Slotbeschouwing
Kredietcrisis: financiële crisis in 2007-2008
Om op te zoeken
o Vijf voorbeelden van goederengeld
- Goud
- Zilver
- Tanden, veren, huid van dieren
- Koperen bijltjes
- Wieltjesgeld
o Bestaan er vandaag nog pandjeshuizen?
Een pandjeshuis is een bank van lening. Vandaag bestaan er nog steeds pandjeshuizen,
bijvoorbeeld in Groningen.
o Hoe gaat islamitisch bankieren om met het renteverbod?
Geld wordt gemaakt van metaal en dat is weer gemaakt door God. De mens mag hier niet
“zomaar” extra geld voor vragen, dan speelt hij voor God. Als oplossing waren er renteloze
spaarrekeningen, het verstrekken van “vrijwillige giften” in plaats van rente, lease, waarbij de
betalingen als huur in plaats van rente kwalificeren en belegger krijgt in plaats van rente een
winstaandeel van de onderneming.
o Op welke manier speculeerde Isaac le Maire?
Le Maire deed aan “naked short sales” wat inhield dat ze afspraken om een koper op termijn
aandelen te leveren waarvan de verkoopprijs van tevoren was vastgelegd en die ze nog niet
in eigendom hadden. Ze speculeerden dat de koers in de tussentijd zou dalen en dat zij winst
zouden maken als ze de te leveren aandelen kort voor de afwikkelingsdatum tegen een
lagere prijs konden inkopen.
o Wat is proprietary trading en is dat vandaag toegelaten?
Proprietray trading is wanneer een handelaar aandelen, obligaties, valuta’s, grondstoffen,
derivaten of andere financiële instrumenten verhandelen met het geld van de eigen
onderneming (de nostro-rekening) in plaats van het geld van de deposanten om een winst te
maken. Handel door een bank of beleggingsinstelling voor eigen rekening, dit in tegenstelling
tot handel voor rekening van klanten (waarbij commissie verdiend wordt). Het is vandaag
niet meer toegelaten, er is een regel: the Volcker Rule. Financiële instellingen mogen niet
meer zulke activiteiten ondernemen.
o Heeft België ooit loterijleningen uitgegeven?
Een loterijlening: er werd een loting gehouden, de winnaar kreeg een zeer grote coupon, de
rest een vrij lage. In totaal moest er minder geld worden betaalt door de emmitent. In België
werden er in 1921, 1922 en 1923 loterijleningen uitgegeven door het Verbond der
Samenwerkende Vennootschappen voor Oorlogsschade.
o Identificeer de grote crashes in de aandelenmarkt:
https://www.andlil.nl/belangrijkste-beurscrashes-geschiedenis/
o De 1637 tulpen crash
o The Law bankruptcy in 1720
o De crash van de Weense beurs in 1873
o The General Union crash in 1882
o De 1929 crash
o Zwarte Maandag 1987
o De 1998 Azië crisis
9
, o De Russische Crash in 1998
o De internetbubbel crash in 2000
o De 2008 crash : Subprime huizenmarkt crisis
o Flash Crash van 2010
o De 2010 crash: De Griekse crisis
o De 2011 crash: De soevereine schuldencrisis
Hoofdstuk 2: Bouwstenen van de financiële architectuur
2.3 Financiering
Directe financiering of financiering via financiële markten: financiering vindt rechtstreeks plaats
tussen de behoeftige en de spaarder
Indirecte financiering: de spaarder vertrouwt zijn gelden aan een kredietinstelling toe en deze
onafhankelijke financiering verstrekt
2.3.1 Directe financiering via financiële markten
2.3.1.1. Directe en semi-directe financiering
Een dochteronderming kan van een moederonderming lening. Zo ontstaat er “intercompany loans”
en een interne financiële markt (internal capital market). De dochter heeft een lening en de moeder
heeft een effect: een al dan niet verhandelbaar beleggingsinstrument.
Bij het opstarten van een bedrijf is er ook sprake van directe financiering: de oprichters staan een
deel van hun eigen middelen af aan de vennootschap en krijgen in ruil aandelen. Een ander
voorbeeld zijn emissies van aandelen of obligaties. De financiële tussenpersoon zullen de emittent
bijstaan en een vergoeding (fee business) ontvangen. Omdat er een tussenpersoon is bij betrokken
noemen we het semi-directe financiering. Andere voorbeelden:
- Business angel netwerk: tussenpersoon tussen een ondernemer en een grootfinancier
- Crowdfunding: men haalt via een handelsplatform geld op bij een breed publiek ter financiering van
een project.
2.3.1.2. Tussenpersonen
Er zijn twee types tussenpersonen:
- Broker (makelaar) verhandelt iets voor rekening van een klant
- Dealer (commissionair) verhandelt iets voor eigen rekening. Zij vervullen soms de rol van
liquiditeitsverschaffer (liquidity provider, market maker, marktanimator).
- Broker-dealer: een tussenpersoon die zowel voor eigen rekening als voor rekening van een klant
handelt
2.3.1.3. Typologie van de financiële markten
Financiële markten kunnen op tal van manieren worden ingedeeld. De meest courante indelingen:
o Primaire vs. secundaire markt: de primaire markt is de emissiemarkt waarop het financieel
instrument tot leven komt. De secundaire markt is de circulatiemarkt waar het instrument
‘tweedehands’ verkocht kan worden
10
