Hoofdstuk 1: In welke stijl moeten we bouwen?
,Inhoud
Context ................................................................................................................................................................................................................................................................... 2
De 3 omwentelingen / revoluties in de 19de eeuw ................................................................................................................................................................ 2
1 Politiek ................................................................................................................................................................................................................................................. 2
2 Industrieel ......................................................................................................................................................................................................................................... 2
3 Socio-cultureel ............................................................................................................................................................................................................................... 2
Discours.................................................................................................................................................................................................................................................................. 3
Voor of tegen de revoluties .................................................................................................................................................................................................................. 3
1 Voor........................................................................................................................................................................................................................................................ 3
2 Tegen .................................................................................................................................................................................................................................................... 3
Nieuwe condities ............................................................................................................................................................................................................................................ 4
Nieuwe gebouwen ................................................................................................................................................................................................................................... 4
Opkomst van de gecentraliseerde natiestaat ....................................................................................................................................................................... 4
Bouwtechnische evoluties en nieuwe materialen ............................................................................................................................................................. 4
Architectuur .................................................................................................................................................................................................................................................. 4
1 Heinrich Hübsch ........................................................................................................................................................................................................................... 4
2 ‘Ecole des Beaux-Arts’ ............................................................................................................................................................................................................... 4
Verschillende houdingen in de 19de eeuw ..................................................................................................................................................................................... 6
Historicisme in België............................................................................................................................................................................................................................. 6
1 L. Dela Censerie, Het Provinciaal Hof in Brugge (1887-1892, 1914-1921) .................................................................................................... 6
Eclecticisme ...................................................................................................................................................................................................................................................7
1 Thomas Cole, ‘The Dream of the Architect’ (1840)................................................................................................................................................. 7
2 H.D.L. Van Overstraeten, L. Roelandt, G. Hansotte, Koninklijke Sint-Marie in Schaarbeek (1844-1902). ............................ 7
3 L. Dela Censerie, Het Centraal station Antwerpen (1894-1905) ..................................................................................................................... 7
Exotisme .......................................................................................................................................................................................................................................................... 8
1 A. Marcel, Japanse toren en Chinees paviljoen in Laken (1901-1904) ........................................................................................................ 8
The Arts and Crafts Movement ........................................................................................................................................................................................................ 8
1 Philip Webb, the Red House in Bexleyheath (1859-65)....................................................................................................................................... 8
Modernisme .................................................................................................................................................................................................................................................. 9
1 Verklaringen .................................................................................................................................................................................................................................... 9
2 De rol van ingenieurs .............................................................................................................................................................................................................. 10
Praktijk ................................................................................................................................................................................................................................................................... 11
1
,Context
De context was er een van snelle, sterke veranderingen in de 19de eeuw; je moet een aantal van deze fenomenen
kunnen opsommen, en de impact ervan op de architectuurcultuur (nieuwe programma’s,…) en het bouwen (nieuwe
materialen,…) kunnen duiden. Er zijn 3 omwentelingen / revoluties in de 19de eeuw.
De 3 omwentelingen / revoluties in de 19de eeuw
1 Politiek
De val van het Ancien Régime markeerde een kantelpunt in Europa. Dit oude systeem, dat werd gekenmerkt door een
feodale machtshiërarchie waar de adel en kerk de belangrijkste machtsposities innamen, werd vervangen door nieuwe
ideeën van gelijkheid, vrijheid en burgerrechten. De Franse Revolutie (18de eeuw) speelde hierin een cruciale rol door de
oude aristocratische en clericale privileges te beëindigen en de weg vrij te maken voor een nieuwe klasse: de burgerij.
De burgerij profiteerde van deze veranderingen door meer politieke macht te verkrijgen (de macht verplaatst naar de
onpersoonlijke staat). De liberale burgerij stond voor ideeën zoals individuele rechten, de vrije markt en de scheiding
van kerk en staat.
2 Industrieel
De Industriële Revolutie veranderde de productie van handwerk naar door machines aangedreven productie. Dit
proces begon in Groot-Brittannië (midden 18de eeuw) en verspreidde zich snel. Het leidde tot de opkomst van fabrieken
en massaproductie.
Door deze veranderingen trokken mensen massaal van het platteland naar de steden, een proces dat bekendstaat als
plattelandsvlucht. De snelle verstedelijking creëerde nieuwe sociale dynamieken, zoals de vorming van de
arbeidersklasse, die in fabrieken werkte. Steden groeiden enorm, zowel in omvang als bevolking, wat leidde tot
stedelijke overbevolking, slechte woonomstandigheden en nieuwe uitdagingen op het gebied van volksgezondheid.
3 Socio-cultureel
De Verlichting, die voorafging aan de Industriële Revolutie, vormde de intellectuele basis voor veel van de
maatschappelijke veranderingen die volgden. Deze beweging legde de nadruk op rede, wetenschap en empirisch
onderzoek, wat leidde tot een meer rationalistische kijk op de wereld. De Verlichting was de drijvende kracht achter de
secularisering van de samenleving, waarbij religie een minder dominante rol ging spelen in de politiek en het sociale
leven.
Door de verwetenschappelijking van de wereld werden traditionele religieuze en maatschappelijke structuren in vraag
gesteld. De secularisering zorgde ervoor dat kerkelijke invloed afnam, en dat de wetenschappelijke methode de
dominante manier werd om kennis en vooruitgang te bereiken.
2
, Discours
Het discours werd gedomineerd door het debat rond ‘stijl’. De overtuiging bestond namelijk dat bij bepaalde
programma’s een bepaalde vormentaal hoorde; de keuze hiervoor werd gebaseerd op kunsthistorische of ideologische
gronden. We zien op die manier verschillende conceptuele houdingen en esthetische posities ontstaan: historicisme,
eclecticisme / exotisme, traditionalisme en modernisme. In deze cursus focussen we op deze laatste variant, met als
centrale vraag: “Hoe een ‘hedendaagse’ architectuur te vinden die de moderniteit van de 19de eeuw vorm kon geven
(letterlijk en figuurlijk)?”.
Voor of tegen de revoluties
De snelle veranderingen wekken 2 tegenstrijdige gevoelens / metaforen op:
1 Voor
1.1 Wereldtentoonstellingen
Voor de Industriële Revolutie drukten landen macht uit via legers,… Dat verandert na de revolutie; spektakel en vermaak
worden tekens van macht. Er wordt belang gehecht aan het tonen wat het land allemaal kan doen. De beschaving en
menselijk vernuft (het creatieve en intellectuele vermogen van mensen om problemen op een slimme, innovatieve
manier op te lossen) wordt gevierd.
Er ontstaat concurrentie tussen industriële naties. Ieder land wil zo veel mogelijk technieken showcasen, hiervoor gaan
ze ook kijken naar andere landen / culturen. Er vind een internationalisering plaats, waarbij bepaalde landen esthetiek
gebruiken uit andere landen. Belangrijk hierbij is om te benadrukken dat de gebouwen als resultaat van deze
internationalisering slechts een persoonlijke interpretatie zijn van exotische culturen. Het gebeurde zelden dat men wel
degelijk het land in kwestie bezocht. Men ging vaak uit van bepaalde bronnen (zoals tentoonstellingen), maar hebben
geen echt begrip.
Links: de wereldtentoonstelling in Londen (1851) in
Chrystal Palace (Paxton). Het gebouw was zo groot
dat de bomen van Hyde Park konden blijven
staan.
Rechts: de wereldtentoonstelling in Parijs (1889) in
de Hall des Machines met verrijdbaar
kijkersplatform om de machines te ‘beleven’.
2 Tegen
2.1 Het burgerlijk interieur
Met een snel veranderende wereld zoekt men naar een gevoel van veiligheid. Via
nostalgische interieurs creëert men een soort cocon, dat zich beschermt tegen de
beangstigende buitenwereld. Het interieur vormt een soort privé museum (een
verzameling van nostalgische elementen). Het bestaat voornamelijk uit klassieke
houten meubels.
“In zijn interieur verzamelt hij het verre en het verleden. Zijn salon is een loge in het
wereldtheater.(...) de van de realiteit vervreemde mens creëert een eigen wereld in
zijn huis.” -Walter Benjamin
3
