Dit is een uitgebreide samenvatting van alle hoorcolleges van het vak Arbeids- en organisatiepsychologie (2BA) gedoceerd door Prof. J. Hofmans. Tijdens te lessen werden er vele voorbeelden aangehaald en een uitgebreide uitleg gegeven bij elk deeltje (in tegenstelling tot de Powerpoints). Ik heb mij...
Inhoud
Praktische zaken ..................................................................................................................4
Leerresultaten ..................................................................................................................4
Overzicht cursus ..................................................................................................................4
Hoofdstuk 1: Inleiding en situering ...........................................................................................5
Afbakening ..........................................................................................................................5
Situering van de A&O-psychologie ........................................................................................5
Historische en maatschappelijke evoluties ...........................................................................5
Filosofie ..........................................................................................................................5
Natuurwetenschappelijke methode ..................................................................................6
Maatschappelijke ontwikkeling/sociale invloeden ..............................................................6
Humanisme .....................................................................................................................6
Eerste academische ontwikkelingen .................................................................................6
Arbeidspsychologie – consumentpsychologie ...................................................................6
Differentiele psychologie ..................................................................................................6
Evolutie van maatschappelijke beeld over de mens in een arbeidssituatie..............................7
1. < 20e eeuw ...............................................................................................................7
2. De rationeel-economische mens ..............................................................................7
3. De sociale mens ......................................................................................................7
4. De naar-ontplooiing-zoekende mens ........................................................................8
5. De complexe mens ..................................................................................................8
Betekenis van werk vandaag .................................................................................................9
Werken: welke prestatie leveren?........................................................................................ 10
Hoofdstuk 2: Enkele basisdeterminanten van gedrag .............................................................. 12
Determinanten van individueel gedrag ................................................................................ 12
Waarden ........................................................................................................................ 12
Attituden ........................................................................................................................ 14
Persoonlijkheid .............................................................................................................. 15
Perceptie ....................................................................................................................... 18
Leerprocessen ............................................................................................................... 19
Determinanten van gedrag in groepen ................................................................................. 19
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
1
, Definitie van groep.......................................................................................................... 19
Rollen ............................................................................................................................ 20
Normen ......................................................................................................................... 20
Groepscohesie ............................................................................................................... 21
Status en statusverschillen ............................................................................................. 23
Groepsbesluitvorming .................................................................................................... 24
Hoofdstuk 3: Diversiteit op het werk ....................................................................................... 26
Lagen van diversiteit .......................................................................................................... 26
Discriminatietheorieën ...................................................................................................... 26
Discriminatie: de lagen doorgelicht..................................................................................... 29
Geslacht ........................................................................................................................ 29
Etniciteit ........................................................................................................................ 30
Leeftijd .......................................................................................................................... 30
Omgaan met diversiteit ...................................................................................................... 31
Hoofdstuk 4: Arbeidsmotivatie en -satisfactie......................................................................... 33
Arbeidsmotivatie ............................................................................................................... 33
De complexiteit van motivatie ......................................................................................... 33
Inhoudelijke theorieën en procestheorieën ...................................................................... 33
Algemene motivatietheorieën ......................................................................................... 34
Organisationele motivatietheorieën ................................................................................ 35
Arbeidssatisfactie .............................................................................................................. 41
Satisfactie als evaluatie van de werksituatie .................................................................... 41
Satisfactie als dispositie ................................................................................................. 42
Meten van satisfactie...................................................................................................... 43
Vragenlijsten .................................................................................................................. 44
Arbeidssatisfactie in Vlaanderen ..................................................................................... 44
Correlaten van arbeidssatisfactie.................................................................................... 45
Toepassing bij organisatieontwikkeling ............................................................................ 46
Hoofdstuk 5: Autonome werksystemen en job design ............................................................. 47
Opsplitsing van arbeid en stress ......................................................................................... 47
Taylorisme & Fordisme (nadelen): ................................................................................... 47
Demands-control model (Karasek).................................................................................. 47
Coördinatie van opgesplitste arbeid ................................................................................... 48
Departementaliseren ..................................................................................................... 48
Span of control (Fayol) .................................................................................................... 49
Hiërarchie ...................................................................................................................... 49
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
2
, Autonome werksystemen als reactie op taaksplitsing .......................................................... 49
Job design als reactie op taaksplitsing ................................................................................ 51
Job characteristics model (Hackman & Oldham) ............................................................. 51
Job characteristics model als interventiestrategie voor taak(her)ontwerp ......................... 52
Job crafting .................................................................................................................... 54
Hoofdstuk 6: Leiderschap ...................................................................................................... 55
Trekbenadering .................................................................................................................. 56
Gedragsstijlbenadering ...................................................................................................... 57
Situationeel leiderschap .................................................................................................... 58
Contingentiebenadering (Fiedler) .................................................................................... 58
Pad-Doeltheorie (House) ................................................................................................ 60
Life Cycle Theory (Hersey & Blanchard) / Situationele leiderschapstheorie ....................... 60
Leader-member exchange (Graen) .................................................................................. 61
Transformationeel leiderschap (Bass) ................................................................................. 61
Culturele verschillen .......................................................................................................... 62
Hoofdstuk 7: Werving en selectie ........................................................................................... 63
Werving ............................................................................................................................. 63
Functieanalyse............................................................................................................... 63
Zoekproces .................................................................................................................... 64
Selectie ............................................................................................................................. 65
Selectieprocedure .......................................................................................................... 65
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
3
,Praktische zaken
Leerresultaten
• Je kent de basisbegrippen en theorieën uit het vakgebied en kan aangeven waarom deze
relevant zijn bij het analyseren van gedrag in een arbeids- en organisatiecontext;
• Je kan de relevante basisbegrippen en theorieën in hun historische context plaatsen;
• Je kan die basisconcepten en theorieën kritisch evalueren alsook het onderzoek waaruit
ze voortkomen;
• Je kan op basis van de basisbegrippen en theorieën uitleg geven over het samenspel van
enerzijds de differentiële sterkten en zwakten van werknemers en anderzijds enkele
formele en informele organisatiekenmerken;
• Je kan praktische toepassingen van de basisconcepten en theorieën herkennen en
duiden.
Overzicht cursus
Enkele (extreme) cases voor aan te duiden wat we in de cursus gaan zien:
Dia Uitleg
Voorbeelden over slechte werkomstandigheden
14 Verhoogd zelfmoordcijfer; oplossing: netten spannen rond het gebouw → ze weten wat
de oorzaak is van de zelfmoorden, maar kiezen ervoor om niets te doen aan de oorzaak
(maar wel symptoom)
15 Bewakers in Duits magazijn, houden personeel in het oog als ze wel hard genoeg
werken (zelfs toiletten in het midden voor te timen, …)
16 In Antwerpse haven veel mensen gevonden die slachtoffer zijn van mensenhandel
Voorbeelden over discriminatie
17 Geslachtsdiscriminatie, persoon is ontslagen door Google → Waarom komt dit voor en
wat kunnen we eraan doen?
18 Er zijn veel vrouwelijke studenten, maar minder vrouwelijke profs (nu quotum
ingevoerd voor dit in evenwicht te houden) → Werkt dit? Wat zijn de effecten?
Voorbeelden over werkprestaties
19 Werknemers mogen onbeperkt vakanties nemen, effect: ze namen net minder
vakantie (competitie) → Wat maakt mensen nu gemotiveerd?
20 CEO’s zoals Elon Musk voeren terug een voltijds terugkomst naar kantoren in, terwijl
wetenschappelijk onderzoek aantoont dat hybride systeem beter werkt (max 3 dagen
in de week thuis werken) → Waarom maken zij zo een beslissingen terwijl ze weten dat
dit een beter systeem is?
21 Werknemers krijgen bonussen op einde vh jaar, niet bij loon maar als geld in zakken;
idee: geld is motivator + als anderen succesvol zijn ga je het kopiëren
22 1/4 zou salarisvermindering nemen als het over een interessante job gaat → dus geld
is niet de enige motivator
Voorbeeld over leiderschap
23
Lijstjes met kenmerken over hoe je goed leiderschap toont → Bestaan goede leiders?
Of is dit situationeel gebonden?
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
4
,HOOFDSTUK 1: INLEIDING EN SITUERING
Afbakening
We gaan kijken naar de interactie tussen die twee
Situering van de A&O-psychologie
Ergonomie:
• Gegeven: persoon
• Je gaat omgeving aanpassen
• Bv. beeldscherm aanpassen aan zicht van de persoon
Arbeidspsychologie:
• Gegeven: job
• Je gaat persoon aanpassen
• Bv. opleidingen, trainingen of selectie
Organisatiepsychologie:
• Bestuderen van (gedrag van)
mensen in een organisatiecontext
(leiderschap)
Historische en maatschappelijke evoluties
Filosofie
Plato
- Beschrijft ideale Staat als plaats waar individuen die taken toegewezen krijgen waarvoor
best geschikt
o 3 belangrijke rollen: filosofen (leiders), wachters (orde bewaken) en gewone
mens (jobs uitvoeren)
- Geen twee personen exact gelijk geboren; mensen verschillen qua natuurlijke
begaafdheden → we moeten tests uitvoeren om te selecteren
- Stelt militaire geschiktheidstests op om soldaten van ideale Staat te selecteren
Navarro
- Grote individuele verschillen
- Verschillende beroepen vereisen verschillende vaardigheidspatronen
- Belang van goede professionele diagnostiek door de staat, zodat men jongeren kan
verplichten het kennisdomein te bestuderen waarvoor meest geschikt
o Voordeel voor staat
o Voordeel voor individu: geen tijd en moeite verspillen
- Vandaag: oriënteringstoetsen
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
5
Toepassing Milgram:
- Hypothese: mensen zijn gevoelig aan autoriteit
- Toetsing: experiment
- Hypothese aanvaard
Maatschappelijke ontwikkeling/sociale invloeden
Door evolutie gaat de werkomgeving, omstandigheden, … constant veranderen waardoor we er
over een andere manier moeten nadenken
Humanisme
Heeft op A&O impact gehad
Eerste academische ontwikkelingen
Wilhelm Wundt (1879)
- Experimentele methode en introspectie
Arbeidspsychologie – consumentpsychologie
Walter Dill Scott
- Toespraak over psychologie en reclame
- Voor eerst commerciële activiteit linken aan psychologische inzichten
Hugo Münsterberg
- Psychology and industrial efficiency
- Toepassen van empirisch – natuurwetenschappelijke methode op selectie
- Bv. selectie voor trambestuurders als ze goed aan een nagemaakt stuur konden draaien
Differentiele psychologie
= verschillen tussen individuen (bv. zoeken welke oogkleur je hebt via voorbeeldbord)
Galton, pearson
- Sterke interesse in individuele verschillen
- Experimentele methode
- Ontwikkelen van statistische technieken (gemiddelde, standaardafwijking, correlatie)
- Basis voor selectiepsychologie
Guilford, Cattell
- Individuele verschillen in persoonlijkheid
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
6
, Evolutie van maatschappelijke beeld over de mens in een
arbeidssituatie
De rationeel- De naar-
De sociale
< 20e eeuw economische ontplooiing-
mens
mens zoekende mens
1. < 20e eeuw
- Werknemer volgt slaafs instructies en heeft geen eigen mening
- Bv. 2e maatregel foxcom: arbeiders tekenen contract om geen zelfmoord te plegen
(anders familie afstand van rechten als mens)
- Zie film Daens
2. De rationeel-economische mens
- Werknemer heeft vooral rationeel - economische motieven
- Taylor, scientific management
o Werkmethoden moeten gebaseerd zijn op wetenschappelijke principes
o Selecteer, train en ontwikkel elke werknemer op een wetenschappelijke manier
o Zorg ervoor dat de geplande werkmethode gevolgd wordt
o Managers analyzeren en plannen, werknemers voeren uit
- Taylorisme of Fordisme
- Case study:
o 1 werknemer kreeg opdracht van management: productie omhoog & werknemers
gelukkiger
o Probeerde vanalles: zei tegen collega dat hij specifieker gaat beschrijven hoe hij
zijn job moet doen waardoor hij zogezegd beter ging presteren en hoger loon krijgt
o Resultaat: 4x zoveel geproduceerd, 6x meer loon
- Gilbreths, time and motion studies
o Simpele beweging timen en kijken hoe ze dit nog kunnen perfectioneren
o Bv. muren metsen: bakstenen hoger klaarleggen zodat men geen tijd verliest met
bukken
- Mensen zijn van nature ‘lui’ maar je overtuigd hen door rationeel-economische redenen
- Voorbeeld dia 38: praktijk voor oogchirurgie, lopende bandsysteem, elke chirurg heeft
zijn specialisatie
- Toepassing heden: bv. fabriek met bandsysteem
3. De sociale mens
- Werknemers hebben ook sociale behoeften
- Mayo, Hawthorne effect
o Mayo: omgevingsfactoren veranderen om te zien als prestaties beter werden (bv.
licht intenser of minder intens, …) → de prestatie steeg altijd
o Mensen hadden de indruk dat er aandacht werd geschonken aan hen
o → Mensen hebben ook sociale behoeften
Arbeids- en organisatiepsychologie – Tessa Muyzers
7
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur tessamuyzers. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €7,18. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
