INTERNATIONAAL PRIVAATRECHT
1. INLEIDING
Praktische zaken
Verantwoordelijk lesgever: Cedric Vanleenhove (cedric.vanleenhove@ugent.be)
Medelesgever: Jinske Verhellen
Assistent: Laura Deschuyteneer (laura.deschuyteneer@ugent.be)
Praktijkassistenten: Valerie De Ruyck en Hanna Verdickt
Secretariaat: Anja Demeulenaere en Conny Loyson
Waar kan je ons vinden?
-> Voldersstraat 5, behalve CV (Universiteitstraat 4, gang hoofdingang bib)
IPR: je moet niet zoveel uit het hoofd leren, het is eerder een methode onder de knie krijgen,
welk instrument je op welk moment moet gebruiken. Eens in juiste bron is het niet zo moeilijk
om te weten welke regels toe te passen.
Studiemateriaal:
• Slides
• Bronnenbundel: verzameling van relevante IPR-instrumenten -> Mag meegenomen
worden op examen
• Handboek
Examen:
• Schriftelijk -> Casussen + toepassen van regelgeving op concrete IPR-vraagstukken
• 3 uur tijd
• Wat mag er mee naar het examen? -> ENKEL bronnenbundel
Internationaal privaatrecht? Waar denken we aan?
Klassieke illustratie:
Bas, Belg en student aan de UGent, gaat in de zomer op vakantie naar Frankrijk. Wanneer hij
met een Franse huurwagen rondtoert, wordt hij betrokken in een verkeersongeval. Een Duitse
chauffeur, die in Lissabon woont, maakt een inschattingsfout en rijdt frontaal op de wagen
van Bas in. Bas is zwaargewond, net als zijn Nederlandse passagier Daphne. De wagen van Bas
is rijp voor het autokerkhof. De auto van de Duitser is verzekerd bij een Oostenrijkse firma.
1) Waar kan Bas een vordering tot schadevergoeding instellen tegen de Duitser?
2) Welk recht zal van toepassing zijn op die vordering?
3) Kan een Frans vonnis gebruikt worden om beslag te leggen op de goederen van de Duitser
in Portugal?
-> Eens vonnis; waar tenuitvoerlegging? Basis voor beslag? Erkenning & uitvoerbaarheid. Stel
bevoegdheid in Frankrijk, kan dat dat in Portugal gebruikt worden om op goederen van de
Duitser beslag te leggen? Hier dus casussen die internationale gevolgen hebben, raakpunten
in ≠ landen.
1
,Situaties waarbij IPR rol speelt
Bv. werken in het buitenland -> als er iets fout loopt, waar moet je procederen, welk recht
toepassen?
IPR in vele nieuwsberichten
̶ “Homohuwelijk kost Belg en jonge echtgenoot 2 jaar cel in Senegal” (De Morgen, 29
augustus 2008)
̶ “Geen polygame huwelijken meer in Antwerpen” (De Standaard, 4 september 2013)
̶ “India erkent transgenders als het derde geslacht” (De Standaard, 16 april 2014)
-> India erkent transgender als 3de geslacht. Hier is er geen 3de geslacht, hoe moeten
we het hier dan inschrijven in de bugerlijke stand?
̶ “EU court backs 'right to be forgotten' in Google case” (BBC News, 13 mei 2014)
̶ “Bus met 24 Belgen belandt in Roemeense ravijn” (deredactie.be, 18 mei 2014)
̶ “Al een miljoen Erasmusbaby’s geboren” (De Standaard, 22 september 2014)
̶ “De opkomst van de googlebaby’s. Kind op bestelling’ (Knack, 25 februari 2015)
̶ “24 kindbruidjes in asielcentra zijn lastig vraagstuk” (De Morgen, 1 april 2016)
̶ “Huis of geld in het buitenland? Zo erven je erfgenamen” (Knack, 24 april 2016)
̶ “Belgische privacywaakhond verliest zaak tegen Facebook” (NOS, 29 juni 2016)
̶ “Moslima's eisen stopzetting splitsing weduwenpensioen van polygame mannen”
(vrtnws, 25 oktober 2016)
̶ “Internationale adopties in vrije val en dat is geen goed nieuws” (MO*, 4 maart 2018)
̶ “Facebook vlucht voor privacywet: ondanks beloftes omzeilt Zuckerberg Europese
regels” (De Morgen, 20 april 2018)
̶ “Thyssen wil dat Ryanair onmiddellijk lokaal arbeidsrecht toepast” (vrtnws, 19
september 2018)
̶ “Zelfs een dode voetballer heeft zijn prijs” (De Standaard, 26 februari 2019)
-> Argentijnse voetballer met Italiaans paspoort, rond wisseling 2018-2019 transfer
van Nantes naar Cardiff, klein vliegtuigje waardoor hij van Nantes naar Cardiff kan
vliegen. Tussen Engeland & Frankrijk neergestort (min 25-28).
Een andere optie is om de makelaar aan te spreken die die vlucht georganiseerd heeft.
Door een makelaar nauw verbonden met Nantes dus Cardiff zou hem kunnen
aanspreken omdat hij vlucht georganiseerd heeft met piloot zonder licentie.
En dan productaansprakelijkheid: vliegtuig gebrekkig?
Hij is gestorven dus laat nalatenschap na: Argentijn met Italiaans paspoort, woonde in
Nantes en ging in Cardiff wonen; verordening zegt laatste gewone verblijfplaats
erflater; dus ook daar discussie, wat is de laatste gewone verblijfplaats?
2
,IPR: internationaal en privaat
IPR nodig bij de regeling van ‘internationale’ rechtsverhoudingen
= Is geen internationaal recht!! Het blijft een nationale aangelegenheid. Maar slechts nodig in
internationale gevallen. Op moment casus aanknopingspunten in verschillende landen.
• Grensoverschrijdend (internationaal) element nodig om IPR te activeren
• Meerdere rechtsstelsels komen met elkaar in samenloop of concurrentie
o Oplossing van juridische conflicten, bv. niet-naleving van een arbeidscontract
met internationale elementen
o Ook in grensoverschrijdende zaken zonder conflict, bv. de vaststelling van een
naam in de geboorteakte
• IPR als bruggenbouwer tussen verschillende rechtssystemen
IPR enkel voor ‘private’ rechtsverhoudingen
= Publiekrecht is nuttig als instrument om IPR zijn volle werking te laten krijgen maar blijven
privaatrechtelijke problemen. IPR is nationaal recht, IPR is altijd een nationale
aangelegenheid. Nationaal wetboek wordt steeds kleiner qua relevantie.
IPR: nationaal recht
IPR regelt internationale rechtsrelaties, maar is geen internationaal recht
• Nog geen eenvormige benadering van alle grensoverschrijdende casussen
• Ook al is internationale harmonie wel ultieme doel
-> Bedoeling is verdragen maken waarbij zoveel mogelijk landen zich aansluiten en hoe
meer, hoe meer landen een IPR probleem op een zelfde manier gaan regelen.
o Zie verdragen Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht
= Landen kunnen lid worden, maar ook als je geen lid bent kan je toch
deelnemen aan de verdragen die de instelling opmaakt. Je hebt instrumenten
die ze gecreëerd hebben en lidmaatschap bronnen varieert. Want niet omdat
je lud bent dat je automatisch bij elk verdrag betrokken bent, neen, je moet
nog instemmen.
IPR nog steeds voor groot deel nationaal recht
• België: Wetboek IPR (WIPR)
• In Nederland: Boek 10 BW
3
,2. LUIKEN VAN HET IPR
1. Internationale bevoegdheid
2. Toepasselijk recht (conflictenrecht; collisieregels)
3. Erkenning en uitvoerbaarheid van buitenlandse rechterlijke beslissingen en
authentieke akten (ook exequatur genoemd)
4. Administratieve en gerechtelijke samenwerking
De luiken worden hieronder uitgebreider verduidelijkt:
2.1. Internationale bevoegdheid
= Welke rechtbanken bevoegd om over welk geschil te gaan oordelen?
Verschil tussen rechtsmacht en bevoegdheid.
• Rechtsmacht = geheel aan macht toegekend aan hoven & rechtbanken van een
bepaald land.
• Bevoegdheid = de rechtsmacht die men heeft in een concreet geval.
Buitenlandse rechter bevoegd = Belgische hoven & rb’en hebben geen rechtsmacht. Daarom
spreekt men ook van internationale rechtsmacht, maar hier spreken we altijd over
internationale bevoegdheid.
Die bevoegdheid kan zijn die van de rb’en maar ook die van bevoegdheden van ambtenaren
& notarissen, omdat ipr ook v.t. Is in casussen waar geen conflict is. Dus regels nodig die
zeggen welke ambtenaren in een grensoverschrijdende casus gaan optreden. Valt onder
internationale bevoegdheid. Maar ook notarissen. Als die moet optreden voor internationale
nalatenschap: welke notaris?
Kan een Belgische notaris de nalatenschap regelen van belg in Spanje overleden met
eigendommen in Spanje & België?
Illustratie:
Een Spaanse vrouw veroorzaakte een verkeersongeval in Frankrijk. Een Belgische bestuurder
van een andere wagen geraakte zwaar gewond. Ook een voetganger werd aangereden. De
voetganger is een Belgische bejaarde vrouw die zoals elk jaar overwintert in het zuiden van
Frankrijk.
=> Voor welke rechter(s) kan de Belgische chauffeur de Spaanse vrouw dagvaarden? De
Belgische, de Franse of de Spaanse rechter?
Illustratie:
De Belgische Privacycommissie procedeert tegen Facebook: Facebook Ireland Ltd.
(vennootschap naar Iers recht), Facebook Inc. (vennootschap naar het recht van de Staat
Delaware, VS) en bvba Facebook Belgium (vennootschap naar Belgisch recht). Het betreft een
vordering tot staking van een aantal activiteiten van Facebook m.b.t. gegevensverwerking.
=> Welke rechters zijn internationaal bevoegd? Waar kan de Privacycommissie de
stakingsvordering inleiden, in België, Ierland, de VS, …?
4
, 2.2. Toepasselijk recht
Eens vastgesteld welke rechter bevoegd is, gaan we ons ook de vraag moeten stellen welk
recht de rechter zal toepassen. Ook het conflictenrecht of de collisieregels genoemd.
(belangrijk te beseffen dat het niet is omdat Belgische rechter is bevoegd dat die automatisch
Belgisch recht toepast!). Belgisch rechter met buitenlands recht is perfect mogelijk. De
achilleshiel van het IPR.
Illustratie:
Een Syrisch meisje en haar Syrische vriend willen trouwen in België. Het meisje is 16 jaar oud.
=> Welk (huwelijks)recht zal de Belgische ambtenaar van de burgerlijke stand toepassen?
Het Belgische en/of het Syrische?
=> Op grond van welk recht zal hij oordelen of de minderjarigheid van het meisje een
probleem vormt?
=> LUIK 1 EN LUIK 2 HANGEN SAMEN (internationale bevoegdheid & Toepasselijk recht)
Illustratie:
Een Belgische vrouw is gehuwd met een Italiaanse man. Tijdens hun huwelijk werd een kind
geboren. De vrouw wil het vaderschap van haar echtgenoot weerleggen en leidt hiertoe een
vordering in bij de rechtbank.
1) Is de Belgische rechter internationaal bevoegd?
2) Zo ja, welk recht moet de rechter toepassen?
2.3. Erkenning en uitvoerbaarheid van buitenlandse rechterlijke beslissingen en
authentieke akten (ook exequatur genoemd)
Eens je een beslissing hebt van een rechtbank, wat is de doorwerking van die akte in andere
landen? Erkenning wil zeggen dat je aan inhoud buitenlandse akte rechtsgevolgen toekent,
rechtskracht aan verleent. Rechtskracht verlenen aan buitenlandse akte/beslissing, je gaat de
inhoud van die akte als waarheid aanvaarden. Stel buitenlands echtscheidingsvonnis, bv
Algerije, mensen gescheiden in Algerije. Beslissing erkennen, rechtsgveolgen toekennen en
ook accepteren in België gescheiden. Kan ook tenuitvoerlegging in belgië? Stapje meer. We
gaan de buitenlandse akte/beslissing ook als basis laten gelden voor dwangmaatregelen in
België. Buitenlandse akte/beslissing moet uitvoerbaar verklaard worden, procedure in België
voor ze uitvoerbaar is en eens uitvoerbaar dan tenuitvoerlegging, eigen nationale regels
toepassen. IPR houdt zich bezig met uitvoerbaarheid, is nationale procesrecht dat zich zal
bezig houden met tenuitvoerlegging van die beslissing. Duitse ond, fabriek in België, kan je
Ndl vonnis gebruiken om in België beslag te leggen op Duitse ond? Is een vraag van
uitvoerbaarheid.
5
,Illustratie van ERKENNING:
Een Belgische man doet beroep op een draagmoeder in India. In de Indische geboorteakte van
het kind staat de Belgische man als vader vermeld. Er is geen melding van een moeder. De man
wenst met het kind naar België te komen en vraagt een Belgisch paspoort aan op de Belgische
ambassade in India.
=> Geldt het vaderschap ook in België? Kan de Indische geboorteakte worden erkend door
de Belgische autoriteiten?
Illustratie van UITVOERBAARHEID:
Een Luxemburgs bedrijf beschikt over een Frans vonnis op grond waarvan een Frans bedrijf een
grote som geld moet betalen aan het Luxemburgse bedrijf. Het Franse bedrijf blijft in gebreke.
Het Luxemburgse bedrijf wil beslag leggen op een bankrekening die het Franse bedrijf heeft in
België.
=> Kan het Franse vonnis in België uitvoerbaar worden verklaard?
Werk- en denkmethode:
Goed onderscheid maken tussen:
1. Internationale bevoegdheid
2. Toepasselijk recht
3. Erkenning en uitvoerbaarheid, anders onmogelijk om de juiste rechtsbron te vinden
en toe te passen.
=> Altijd belangrijk als je een casus krijgt na te gaan: wat vraagt men hier? Altijd goed
nadenken wat vraagt men: bevoegheid, toepasselijk recht, erkenning en uitvoerbaarheid.
2.4. Administratieve/ gerechtelijke samenwerking
Administratieve & gerechtelijke samenwerking. Soms nodig administratieve samenwerkingen,
contactpunten ene land met ander land, ze doen dat om burgers bij te staan in internationale
gevallen. Bv elk land centraal orgaan dat kan aangesproken door ander land en zo doelstelling
verdrag bereiken; bv kinderontvoeringsverdrag en kan gebruikt worden als er een ouder is die
een kind ontvoert uit handen van de andere ouder; moeder in België kan contact opnemen
met FOD justitie en die gaat helpen, contact pnemen met centrale autoriteit in Egypte, gaan
kind proberen lokaliseren en evt helpen met opstarten gerechtelijke procedure.
Bewijsverordening en die laat toe om de Belgische rechter opdracht te geven aan rechter in
buitenland om die getuige te horen en zo aan bewijs te komen: gerechtelijke samenwerking.
Illustratie:
Een Poolse moeder vertrekt met haar kinderen – die lang in België hebben gewoond – naar
Polen en ontneemt de Belgische vader elk contact met zijn kinderen. Wat kan de vader doen?
=> Welke samenwerking tussen administratieve en gerechtelijke overheden is mogelijk?
Kan de man beroep doen op het Federaal Aanspreekpunt Internationale
Kinderontvoeringen bij de FOD Justitie (= Centrale Autoriteit voor België)?
6
,Illustratie:
Een Belgische rechter moet Italiaans echtscheidingsrecht toepassen. Waar kan de rechter
informatie over het Italiaanse recht vinden?
=> Welke samenwerking tussen rechters is mogelijk?
=> Op welke informatiekanalen kunnen rechters beroep doen?
Waar kan hij info vinden over dat recht? Welke kanalen zijn er? Werk & denkmethode, eerst
nagaan of internationale bev’h, toepasselijk recht.. betreft.
WERK- EN DENKMETHODE
EERST bepalen of het gaat om:
1. Internationale bevoegheid
2. Toepasselijk recht
3. Erkenning en uitvoerbaarheid
4. Administratieve/gerechtelijke samenwerking
Dan opletten voor regelgeving/ bronnen op verschillende niveaus
• Internationale verdragen
• Europese regels
• Nationale wetgeving
In een casus niet vaak het 4de luik..
7
,3. BRONNEN VAN HET IPR
Weg vinden in de bronnen….
• Internationale bronnen
• Europese bronnen
• Nationale bronnen
Regelgeving: hiërarchie:
België heeft een Wetboek Internationaal Privaatrecht (WIPR)
• Een eerste volledige codificatie van het Belgische IPR
• Inwerkingtreding 1 oktober 2004
-> Dat wetboek is zeer snel opgegeten door tussenkomst Europese verordeningen en
internationale verdragen. Dat wetboek IPR voor heel wat domeinen al helemaal
getransformeerd naar een Europees niveau. Internationale verdragen en EU
wetgeving hebben voorrang. Niet automatisch naar wb IPR teruggrijpen maar nagaan:
is er een internationaal verdrag en/of een Europese verordening die speelt? Want
verkeerde bron = volledig mis.
MAAR: internationale verdragen en EU-wetgeving hebben voorrang op het WIPR
• Zie art. 2 WIPR
• Dus: niet zomaar teruggrijpen naar WIPR; altijd eerst kijken of er geen internationale
verdragen of Europese regels bestaan!
WIPR verwijst naar bepaalde verdragen en Europese verordeningen, maar niet altijd
• Voor ouderlijk gezag, voogdij, kinderbeschermingsmaatregelen: art. 35, § 3 verwijst
naar Haags Kinderbeschermingsverdrag (1996) en de Brussel IIbis-Verordening
• Voor erfrechtelijke aangelegenheden: art. 77 en 78 verwijzen naar
Erfrechtverordening en Haags verdrag (1961)
• Voor contracten: art. 98, § 1 WIPR verwijst naar de Rome I-Verordening
• …
• Echtscheiding: art. 55 WIPR verwijst niet naar de Rome III-Verordening
Dus: altijd nagaan of er verdragen/EU-verordeningen bestaan, ongeacht of het WIPR er
melding van maakt
-> Wetboek maakt melding van bestaan van hiërarchisch hogere bronnen, maar nadeel, je
doet het niet altijd, is niet systematisch. Soms kan je in verkeerde bron bezig zijn, maar je
merkt een verwijzing op naar een hogere bron, verdrag of verordening. Maar is niet altijd het
geval, in sommige domeinen staat geen verwijzing.
Primeert verdrag of EU-wetgeving?
Geen eenduidig antwoord
Telkens nagaan in Europese verordeningen
• EU-wetgeving vaak voorrang in de verhoudingen tussen de lidstaten
o Bv. Brussel Ibis-Verordening primeert op een aantal verdragen, zie art. 69
Brussel Ibis
8
, • Soms complementair
o Bv. art. 11 Brussel IIbis-Verordening verwijst naar Haags
Kinderontvoeringsverdrag (1980) en vult dit verdrag aan
=> Laagste van de 3 is wb IPR maar dan, verdrag of verordening voorrang? Hangt af van
verordening tot verordening maar staat altijd in verordening zelf wat de verhouding is met
bestaande verdragen.
• Bv. Brussel 1 bis: primeert op verdagen gesloten tussen lidstaten onderling.
• Bv. Bxl 2bis, art. 11 en dat spreekt over kinderontvoering. Ook een verdrag, wat moet
je dan toepassen? Art. 11 of toch nog dat verdrag? Antwoord in artikel 11 zelf: je moet
de 2 combineren: art. 11 verwijst naar verdrag en vult het verder aan.
3.1. Europese bronnen
EU-bevoegdheden inzake IPR
VOOR 1999:
3 pijlers:
1. EG-pijler
2. Gemeenschappelijk Buitenlands- en Veiligheidsbeleid
3. Justitie en Binnenlandse Zaken (daarin zat toen het IPR)
Derde pijler: intergouvernementele samenwerking
• De lidstaten zelf sloten verdragen over IPR-materies
o Bv. EEX-Verdrag (Verdrag van Brussen van 27 september 1968 betreffende de
gerechtelijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in
burgerlijke en handelszaken)
• Hof van Justitie niet automatisch bevoegd om prejudiciële vragen over interpretatie
van verdragen te beantwoorden
o Bv. Protocol van 3 junie 1971 bij EEX-Verdrag
1e en 2e pijler: samenwerking communautair van aard, soevereiniteit overgedragen naar de
gemeenschap. Die was in staat om uit eigen beweging wetgevende instrumenten aan te
nemen in die domeinen. Door overdracht soevereiniteit national à Europees kon Europese
WG zelf beleid uitstippelen. Als een lidstaat niet akkoord was met instrument was dat pech
want soevereiniteit al overgedragen: ze moet dat instrument gaan respecteren.
3e pijler: daarin zat IPR en samenwerking intergouvernementeel (niet supranat-comm) maar
intergouvernementeel. Geen overdracht van lidstaat à gemeenschap maar samenwerken via
afsluiten verdragen tussen lidstaten. Als een lidstaat geen instrument wou in die materie sloot
ze geen verdrag. Die intergouvernementele samenwerking bestond ook voor IPR. Geen
instrumenten vanuit EU niveau opgelegd maar verdragen en daarmee kon lidstaat aan de slag
door lid of geen lid te worden.
EEX verdrag van 1968,: oudste EU instrument op vlak van IPR. Verdrag Brussel gesloten, is
later de Brussel 1 verordening geworden en in 2015 herdoopt naar Brussel I bis verordening.
9
, Als er een wijziging moet gebeuren = lastig want alle partijen moeten akkoord zijn over een
wijziging. Was een belangrijk nadeel. Een ander nadeel was dat als er nieuwe lidstaten bij de
unie komen dat ze niet automatisch gebonden zijn door die verdragen. Hoe men die
problemen toch wou oplossne: telkens dat er nieuwe lidstaten toetreden ging men
onderhandelingen openen over verdragen die aan wizjigngen toe waren. Als je met een
verdrag werkt: lidstaten moeten bekrachtigen. Verdrag moet orden bekrachtigd en daarom
duurt het wel even eer het instrument overal v.t is. Laatste nadeel: HvJ niet automatisch
bevoegd om utispraken te doen over interpretatie van de verdragen. Uniformiteit is essentieel
voor goede toepassing.
VERDRAG VAN AMSTERDAM (1999)
- EU-bevoegdheden inzake IPR (van derde naar eerste pijler)
-> Verschuiving voor EU bevoegdheden, zitten niet langer in 3e pijler maar we verschuiven die
naar de 1e, waar men supranationaal, communautair gaat werken. Verdrag spreekt over
justitiële samenwerking in burgerlijke zaken of burgerlijke zaken met grensoverschrijdende
gevolgen.
• Justitiële samenwerking in burgerlijke zaken
• Burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen
- Eenparigheid vereist (veto mogelijk)
- HvJ bevoegd om Europese IPR-regels te interpreteren: enkel prejudiciële vragen van hoogste
rechtscolleges (België: Hof van Cassatie)
-> Welke methode was er om tot wetgeving te komen? In die tijd nog voor alle IPR
materies eenparigheid nodig. Dus als één lidstaat niet wou meedoen kon veto worden
gesteld, maar Europese instrumenten dus er moesten geen protocollen gemaakt
worden want HvJ automatisch bevoegd om IPR regels te interpreteren. In die tijd
konden enkel de hoogste rechtscolleges prejudiciële vragen stellen, lagere rb kon niet,
zaak moest naar hoogste rb. HvC kon een vraag stellen.
- Bijzondere positie Denemarken, Verenigd Koninkrijk en Ierland -> Heel belangrijk was een
bijzondere positie voor Denemarken, VK & Ierland. Zijn de vreemde eenden in de bijt. Heel
speciale positie op vlak van IPR.
1. Denemarken: doet niet mee met hoofdstuk verdrag IPR. Dus als er IPR instrumenten
door EU worden uitgevaardigd is Denemarken in principe niet gebonden, dus
instrument dat in alle EU landen geldt muv Denemarken. Voor een aantal
instrumenten akkoord waarin ze zegt, wij gaan ook die verordening toepassen in
Denemarken. Doen niet mee aan dat hoofdstuk EU verdrag maar voor bepaalde doen
ze dan wel mee dus lappendeken aan deelnames en geen deelnames dus je moet goed
weten of denemarken mee doet of niet. 1bis is opvolger van 1 en daar akkoord met
Denemarken en Denemarken doet mee en gaat bev’h rechters aftoetsen. Maar dan
andere waar ze niet mee doet.
2. VK & Ierland kiest voor opt in of opt out, elke keer kunnen zij kiezen om al dan niet
mee te doen per instrument. (geen casus met Engeland op examen met ingewikkeld
Brexit). Dus niet ivm Brexit.
10
