SAMENVATTING RUIMTELIJKE ORDENING 2
1 Introductie in ruimtelijke ordening........................................................................................................................ 3
1.1 Belang kennis over ruimtelijke ordening....................................................................................................................3
1.2 Wat is ruimtelijke planning?......................................................................................................................................3
1.3 Kenmerken van ruimtelijke planning.........................................................................................................................3
1.4 Wat is ruimtelijke ordening?......................................................................................................................................4
2 Ruimtelijke structuurplannen................................................................................................................................ 5
2.1 De gewestplannen......................................................................................................................................................5
2.2 Ruimtelijke structuurplannen.....................................................................................................................................6
2.2.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen..................................................................................................................8
2.2.2 Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan.............................................................................................................10
3 RSV en gemeentelijke structuurplannen.............................................................................................................. 11
3.1 Trendbreuk 1: het RSV (Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen)................................................................................11
3.2 Trendbreuk 2: BRV....................................................................................................................................................11
4 Plannen voor plaats............................................................................................................................................. 12
5 Inleiding tot VCRO............................................................................................................................................... 13
5.1 Doelstellingen en begrippen (VCRO H1)...................................................................................................................13
5.2 Adviesorganen..........................................................................................................................................................13
5.2.1 Commissie Ruimtelijke Ordening......................................................................................................................13
5.3 Beleidsplannen.........................................................................................................................................................14
5.3.1 Nieuwe visie, aangepast decreet......................................................................................................................14
5.4 Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV).....................................................................................................................15
5.4.1 Strategische visie...............................................................................................................................................15
5.4.2 Gewenste verdichting bereiken: normen van rendementsverhoging..............................................................16
5.4.3 Beleidskader(s) (art. 2.1.2 VCRO)......................................................................................................................16
5.4.4 Conclusie RSV versus BRV.................................................................................................................................17
5.4.5 Goedkeuringsprocedure: de basis (2.1.1 Decretale basisregels)......................................................................17
6 Ruimtelijke uitvoeringsplannen........................................................................................................................... 17
6.1 RO: van visie tot uitvoering......................................................................................................................................17
6.1.1 Handel en horeca..............................................................................................................................................17
6.1.2 Wonen in 2060..................................................................................................................................................17
6.2 Ruimtelijke uitvoeringsplannen................................................................................................................................18
6.2.1 Wat is een RUP? (VCRO!)..................................................................................................................................18
6.2.2 Waarom een RUP?............................................................................................................................................18
6.3 Opbouw van een RUP...............................................................................................................................................19
6.4 Procesverloop opmaak RUP (5 fasen: 2.2.4 VCRO)..................................................................................................19
6.4.1 Hoe voert men het proces uit?.........................................................................................................................21
7 Stedenbouwkundige verordeningen.................................................................................................................... 21
7.1 Waarom een stedenbouwkundige verordening?.....................................................................................................21
7.1.1 Doelstellingen verordening: algemeen.............................................................................................................21
7.2 Wat is een stedenbouwkundige verordening?.........................................................................................................22
7.2.1 Beperkingen en verhoudingen..........................................................................................................................23
1
, 7.3 Verordeningen versus ruimtelijke uitvoeringsplannen............................................................................................23
7.4 Vaststellingsprocedure.............................................................................................................................................23
8 Voorkooprecht, onteigening, aankoopplicht, planbaten en planschade................................................................24
8.1 Voorkooprecht..........................................................................................................................................................24
8.1.1 Wat is het?........................................................................................................................................................24
8.1.2 Wanneer is het van toepassing?.......................................................................................................................24
8.1.3 Soorten voorkooprechten.................................................................................................................................25
8.1.4 Wetgeving voorkooprecht Ruimtelijke Ordening.............................................................................................25
8.1.5 Procedure van het voorkooprecht....................................................................................................................26
8.2 Onteigening..............................................................................................................................................................27
8.2.1 Wetgeving.........................................................................................................................................................27
8.2.2 Onteigeningsvoorwaarden................................................................................................................................27
8.2.3 Wie kan tot onteigening overgaan?..................................................................................................................27
8.2.4 Zelfrealisatie......................................................................................................................................................27
8.2.5 Relatie tussen onteigeningsplan en RUP..........................................................................................................28
8.2.6 Onteigeningsvergoeding...................................................................................................................................28
8.2.7 Onteigeningsprocedure.....................................................................................................................................29
8.2.8 Termijn waarbinnen tot onteigening kan worden overgegaan........................................................................29
8.3 Planschade en planbaten.........................................................................................................................................30
8.3.1 Planschade........................................................................................................................................................30
8.3.2 Planbatenheffing...............................................................................................................................................31
8.4 Aankoopplicht (2.4.10, §1 VCRO).............................................................................................................................32
8.4.1 Begripsafbakening.............................................................................................................................................32
8.4.2 Procedure (2.4.10,§2 en §3 VCRO)...................................................................................................................32
8.5 Complexe projecten..................................................................................................................................................33
8.5.1 Complexe projecten: wat?................................................................................................................................33
8.5.2 Complexe projecten: hoe?................................................................................................................................33
9 Ruimtelijke ordening in Wallonië en Brussel........................................................................................................ 35
9.1 Geschiedenis.............................................................................................................................................................35
9.2 Instrumenten............................................................................................................................................................36
9.3 Ontwikkelingsplannen..............................................................................................................................................36
9.4 Wetgeving................................................................................................................................................................36
9.5 Ruimtelijk Ordeningsstelsel: competentieverdeling.................................................................................................36
9.6 Hoofdinstrumenten..................................................................................................................................................37
10 Eilandje – hoe instrumenten tot ontwikkeling komen......................................................................................... 38
10.1 Instrumenten..........................................................................................................................................................38
11 Examenvragen................................................................................................................................................... 38
2
,1 Introductie in ruimtelijke ordening
1.1 Belang kennis over ruimtelijke ordening
- Weten hoe de stad/gemeente zal groeien/transformeren
- Weten waar nieuwe projecten gepland worden
- Mogelijkheid om pro-actief te handelen:
Pionierswerk
Potentiële hotspots ontdekken (en ze realiseren)
Mee bouwen aan de stad van de toekomst
Projects need vision & vision needs projects!
Bv. In 2050 zullen er 30% meer mensen in de stad wonen
> Hoe realiseren rekening houdend met kwalitatieve woningen in aangename woonomgevingen?
> Wat is de woning van de toekomst?
Ruimtelijke ordening is niet enkel belangrijk op lange termijn
> Het heeft ook belang in het NU
> Bv. wat is een pand/grond waard? Mag iets gebouwd worden? …
1.2 Wat is ruimtelijke planning?
= driesporenplanning
= strategische planning
1 Langetermijnvisie
- Hoe zal de stad er op lange termijn uitzien?
- Hoe willen we dat de stad er uit zal zien?
- Bv. klimaatneutrale stad, meer ruimte voor water en groen, een goed bereikbare stad…
2 Korte termijnacties
- Op welke termijn kunnen we wat bereiken? Visies bereiken d.m.v. kleine projecten!
- Welke projecten en acties moeten genomen worden?
3 Draagvlak en participatie (samen ruimtelijke planning realiseren!)
- Voorkomen van protest hoe meer mensen akkoord gaan met beslissingen, hoe beter
- Mensen klaarmaken voor de toekomst
- Samen projecten realiseren (bv. Park Spoor Noord)
1.3 Kenmerken van ruimtelijke planning
1 Ruimtelijke planning is complex
- Diversiteit aan mensen = diversiteit aan wensen (gebruiken, behoeften, interesses en belangen,
smaken…)
- Zorgt voor veel verschillende ruimteclaims
Terwijl we slechts 1 ruimte hebben dus goede verdeling = nodig!
- Ruimtelijke planning focust zich op de toekomst
- Via ruimtelijke planning willen we antwoord bieden op maatschappelijke uitdagingen:
- Bevolkingsgroei - Verkeerscongestie
- Klimaatuitdagingen - Veranderende economie
- Toenemende diversiteit - Nieuwe technologieën
- Vergrijzing van de bevolking - Politieke veranderingen
2 Ruimtelijke planning is onzeker
- Ruimtelijke planning is toekomstgericht en houdt rekening met trends en prognoses
- Maar: niet alles kan voorspeld worden
Bv. economische crisis, natuurrampen, politieke veranderingen…
- Daarom: voldoende flexibiliteit inbouwen!
3
,1.4 Wat is ruimtelijke ordening?
Kenmerken
- Vlaamse bevoegdheid juridisch verankerd in VCRO
- Constant in evolutie
- Basisprincipes
1. Drietrapsplanning
o Visie (Structuurplan, ruimtelijke beleidsplannen)
o Plannen (RUP, BPA, verkavelingen…)
o Vergunningen (omgevingsvergunning)
2. Subsidiariteit
Het subsidiariteitsbeginsel (basis van de RO-wetgeving)
- Taken worden in drie overheidsniveaus verdeeld: Vlaams Gewest, provincies & gemeenten
Elk niveau moet zich bezighouden met wat op zijn niveau belangrijk is
Bv. Vlaanderen: niet met gemeentelijke parken, wel met grote verbindingen van Antwerpen
- Verdeling:
Vlaanderen: algemene, grote structuren
Provincie: meer specifiek, maar grote structuur
Steden en gemeenten: specifiek
- Uitgangspunt
Lagere overheid is bevoegd, tenzij:
o De problematiek, aard, grootte bevoegdheid lagere overheid overstijgt
o Gemeente is meestal bevoegd provincies & Vlaams Gewest: enkel aangesproken indien
het gaat om een groter deel
Algemene problemen, uitgangspunten = hogere overheid
o Bv. ruimtebeslag, kernversterking, natuurgebieden…
Plaatsspecifieke vragen = lagere overheid
o Bv. bestemmingen, herontwikkeling kerk…
Voorbeeld van het subsidiariteitsbeginsel
- Vlaanderen: in grote lijnen afbakenen in steden, dorpskernen, grote groene open ruimten
- Provincie: afbakenen van provinciale parkgebieden
- Gemeenten: gemeentepark
4
,2 Ruimtelijke structuurplannen
2.1 De gewestplannen
De gewestplanning werkt niet!
> Er is een gebrek aan visie en er zijn grote gevolgen voor Vlaanderen!
>
De zwarte delen zijn bebouwd Vlaanderen = VOLGEBOUWD!
Commentaar op gewestplannen en BPA’s
In de jaren 1990 neemt kritiek op de gewestplannen toe:
1) Gewestplanning vertrekt eerder vanuit functiescheiding dan functiemenging
2) Gewestplanning werkt volgend i.p.v. sturend
Er werd niet nagedacht over hoe de buurt het best afgestemd kon worden in het gewestplan
Men keek naar: hoe ziet het eruit? dit principe werd gevolgd
Er was geen overkoepelende visie over de gewenste ontwikkeling
3) Gewestplanning is te statisch
Blauwdrukplanning
Men hield geen rekening met onzekerheden
4) Gewestplanning is verouderd
De herziening was voorzien na 10J
De plannen speelden niet in op maatschappelijke wijzigingen
5) BPA’s als verfijning werden niet opgesteld Figuur 1: Gewestplan
Daarom strategische planning: wat doen met beperkt budget om een succesvol project te realiseren?
- Bv. Park Spoor Noord
- Planning heeft een katalyserend effect (= ook woningen errond dragen bij en worden meer waard)
Gevolgen voor Vlaanderen
- Verrommeld, volgebouwd, verlint en versnipperd!
- Dorpen en steden wonen, werken en winkelen zijn niet meer geconcentreerd
- Zowel lintbebouwing als verspreide bebouwing
Versnippering en spreiding leidt tot onvoldoende ‘kritische massa’ (= compact wonen)
Het veroorzaakt slaapwijken (= wijken die afgelegen liggen: overdag leeg, ’s ochtends en ’s avonds leven)
> Geen levendigheid, gebrek aan voorzieningen, geen lokale economische overlevingskansen
> Gebrek aan pretfactor (volgens Vlaams Bouwmeester)
5
,Gevolgen van de versnippering
1 Hoge kosten - Voor nutsvoorzieningen, dienstverlening (post, vuilophaling), riolering,
openbaar vervoer…
- Gemeenten moeten ook investeren in een gescheiden rioleringssysteem
- De gemeenschap staat in voor betaling…
2 Ecologisch - Natuur verliest zijn waarde door kleine snippers (ontbreken kritische massa!)
netwerk - Er is verlies aan ruimtelijke kwaliteit
- Er is geen aantrekkelijke ruimte en weinig verblijfskwaliteit
3 Duurzaamheid Door verspreide bebouwing is groot deel van open ruimte in Vlaanderen verhard
> Regenwater kan moeilijk infiltreren (gevolg = overstromingen)
> Verharding zorgt voor verhitting
4 Mobiliteit Veel meer verplaatsingen nodig
- Stijging van autoverplaatsingen winkelbezoek bv.
- OV is moeilijk te organiseren niet genoeg mensen stappen op aan haltes
5 Verlies aan Woningen en voorzieningen worden minder populair door versnipperde ligging
populariteit > Gevolg: leegstand en waardevermindering
2.2 Ruimtelijke structuurplannen
Werden geïntroduceerd als reactie op de ‘slechte’ gewestplannen
Structuurplanning
- Doel: formuleren van een overkoepelende visie
- Driesporenplanning: lange termijnvisie, kortetermijnacties en participatie + budget
- Drietrapsplanning: structuurplannen, RUPS + verordeningen en vergunningen
Bestemmingsplannen leggen op wat moet gebeuren
Vergunningen geven toelating om te bouwen
Juridisch vastgelegd in VCRO
= decreet over diverse bepalingen inzake ruimtelijke ordening, milieu en omgeving
Wat is een ruimtelijk structuurplan?
- Plan voor de toekomst
- Legt doelstelling van het ruimtelijk beleid vast
- Maakt gewenste ruimtelijke ontwikkeling duidelijk
Worden opgemaakt op 3 niveaus
1) Ruimtelijk structuurplan Vlaanderen
2) Provinciaal ruimtelijk structuurplan (1 per Vlaamse provincie)
3) Gemeentelijk ruimtelijk structuurplan
Iedere stad of gemeente OF gezamenlijk structuurplan voor aangrenzende gemeenten
Plannen van gewesten, provincies en gemeenten moeten wel op elkaar afgestemd zijn!
> Structuurplan werkt via subsidiariteitsbeginsel (beslissingen worden op geschikte niveau gekozen)
> Bv. iets van lokaal of gemeentelijk belang, wordt niet door de Vlaamse Overheid beslist
RSV Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen
PRS Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan
> Bv. PRSA = Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen
GRS Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan
> Bv. s-RSA = strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen
6
,Uitgangspunt van het Ruimtelijk Structuurplan: SUBSIDIARITEITSBEGINSEL
Inhoud Subsidiariteitsbeginsel bepaalt inhoud van structuurplannen van de 3 niveaus.
- Iedere overheid bezorgt wat nodig is van materie over haar niveau
- Subsidiariteitsbeginsel heeft geen invloed op de hiërarchie tussen de 3
planningsniveaus
Een lager structuurplan past steeds binnen een hoger structuurplan
Taakverdeling Overheid die een structuurplan opstelde, moet de uitvoering van bepaalde delen
toevertrouwen aan lagere overheden.
Houdt voor de drie niveaus het volgende in:
1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen
- Doet uitspraak over structuurbepalende elementen van gewestelijk en
bovengewestelijk belang
- Bevat aanwijzingen of bindende bepalingen over de inhoud van de
provinciale en gemeentelijke structuurplannen
Zowel formeel als inhoudelijk
- Bevat bindende bepalingen over uitvoeringstaken op gewestelijk, provinciaal
en gemeentelijk niveau
2 Provinciaal Ruimtelijk Structuurplan
- Doet uitspraak over structuurbepalende elementen van bovenlokaal belang
die niet van gewestelijk belang zijn
- Bevat aanwijzingen of bindende bepalingen over de inhoud van de
gemeentelijke structuurplannen (zowel formeel als inhoudelijk 1)
- Bevat bindende bepalingen over de uitvoering op provinciaal niveau +
bindende bepalingen over uitvoeringstaken opgelegd aan gemeenten
3 Het Gemeentelijk Structuurplan
- Doet uitspraak over structuurbepalende elementen van lokaal belang
- Bevat bindende bepalingen over de uitvoering ervan door de gemeente
Verantwoordelijkhei Ieder bestuursniveau heeft zijn eigen taken
d - Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen: algemene structuur
- Provinciaal structuurplan: verfijning van RSV
- Gemeentelijk structuurplan: verfijning van RSV en PRS
Tegenstrijdigheden met ‘hogere’ structuurplannen zijn verboden
- Richtinggevend gedeelte: afwijking kan enkel o.b.v. motieven
- Bindend gedeelte: afwijkingen zijn VERBODEN!
Controle
1
Formeel = omschrijving & inhoudelijk = krijtlijnen van de invulling van de taak
7
, Vaste opbouw van een structuurplan
Deel 1: Informatief Geeft een beschrijving van de bestaande toestand en berekent de ruimtelijke
gedeelte behoeften voor de komende 15 jaar.
- Informatief
GRS: geeft inzicht over hoe gemeente eruitziet, functioneert…
- Vormt basis voor het richtinggevend en bindend gedeelte
- Bestaat uit: zie art. 2.1.2 (oud VCRO)
Deel 2: Bevat tenminste:
Richtinggevend 1) De doelstellingen en prioriteiten inzake ruimtelijke ordening
gedeelte 2) Een beschrijving van de gewenste ruimtelijke structuur
3) Maatregelen, middelen, instrumenten en acties tot uitvoering van het RSP
Projecten en plannen mogen hiervan NIET afwijken, tenzij: art. 2.1.2 VCRO
- Omwille van onvoorziene ontwikkelingen van ruimtelijke behoeften van de
verschillende maatschappelijke activiteiten
- Omwille van dringende sociale, economische of budgettaire redenen
Let op: afwijkingen moeten gemotiveerd worden!
Deel 3 : Bindend Vormen het tussenstuk tussen de gewenste ruimtelijke structuur en de concrete
gedeelte uitvoering.
> Zijn gericht op de realisatie van de gewenste structuur
Via actieprogramma
Meestal concrete projecten
Verifieerbaar en toetsbaar!
> Overheid mag hier NIET van afwijken (want heeft plannen zelf opgesteld)
Bindend gedeelte = belangrijkste gedeelte, maar meestal kleinste van het plan.
2.2.1 Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen
1997 1ste goedkeuring
2004 en 2010 Wordt herzien
Toekomst Vervanging door Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV)
Het RSV is nog steeds geldig en vormt de basis voor huidige gemeentelijke structuurplannen.
Uitdagingen van het RSV
- Als overheid actief inspelen op nieuwe ontwikkelingen formuleren van beleidsopties
- Is niet volgend
Niet reactief
Meer dan slechts een inventaris van problemen uit het verleden
Meer dan een opsomming van ruimtelijke gevolgen van nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen
- Doel: ruimtelijke ontwikkelingen sturen
Pro-actief het zoekt oplossingen
Onderbouwd wat het van plan is met prognoses over wonen, werken, verplaatsen en landbouw,
natuur en bos
Het formuleert een ruimtelijke visie
VLAANDEREN OPEN EN STEDELIJK
= algemene visie
Vlaamse ruimte: steden en open ruimte zijn van groot belang
> Door jaren heen: scheiding tussen stad en platteland is vager geworden
> Oplossing: stedelijk weefsel herwaarderen en open ruimte vrijwaren
Verschil dorp & stad? Dorpen = kleine steden, steden = grote dorpen
- Functie, densiteit, mobiliteit - Fuifruimte vs. Sportpaleis
- Mensen: aantal en diversiteit - Kerk versus kathedraal, moskee…
- Woningen, bouwhoogte - Huisdokter versus universitair ziekenhuis
Kwaliteit, draagkracht en duurzame ruimtelijke ontwikkelingen = belangrijke begrippen in het structuurplan.
8
