Samenvatting Sociale Psychologie I
1. Inleiding tot de sociale psychologie
- Intro les :
o Bijna dood ervaringen: brein zorgt voor constante illusie dat we hier zitten -> illusie
gaat verloren
o Mens = meest sociale dier
o Samenwerken geeft voordelen (afspreken om samen taken te doen), we doen
antisociaal tegen groepen die niet tot de groep behoren
o Groot brein voor sociale processen (grote en kleine hersenen) -> meer voeding en
energie nodig (vroeger)
o Sociale dieren : apen -> sociale capaciteiten (vogels)
o Mensen in nood worden niet geholpen (boek) -> gedeelde verantwoordelijk
1.1. Wat is sociale psychologie?
- Psychologie = de wetenschap van het gedrag en de psychische processen van het
individu
- Sociale psychologie = wetenschap die bestudeert hoe de gedachten, gedragingen en
gevoelens van mensen worden beïnvloed door de echte of denkbeeldige aanwezigheid
van anderen, in feite de gehele sociale situatie
o Sociale invloed : we worden allemaal beïnvloed door andere mensen
Rechtstreeks overreding : opzettelijk proberen om het gedrag of de
attitude van een ander te veranderen (vb. reclamemakers en hun
technieken, verkiezingscampagne, vrienden die ons willen overtuigen in
iets wat we niet willen doen)
Onrechtstreeks : culturele waarden (vlag IS)
Het omvat onze gedachten en gevoelens als onze zichtbare handelingen
Meer uitingsvormen dan alleen de doelbewuste pogingen tot
overreding (=overtuiging)
We worden gestuurd door de goed -of afkeuring van onze ouders,
vrienden... door hoe we verwachten dat zij op ons reageren maar ook
door medereizigers, politie... -> soms botsen deze invloeden ->
interessant voor sociale psychologen
1.1.1. Sociale psychologie, wetenschap en gezond verstand
- Waarom gedragen mensen zich zoals ze zich gedragen? We stellen de vraag.
o Probleem bij deze benadering :
Mensen zijn zich vaak niet bewust van de redenen achter hun eigen
reacties en gevoelens
Ze komen misschien met allemaal rechtvaardigingen waarom, maar die
zijn niet per se de reden waarom ze niets doen
Vb : massale zelfmoord in Jonestown (people’s temple)
1
, Sociale psychologen willen weten welke van de vele mogelijkheden de meest
waarschijnlijke is
o Hiervoor zijn methodes ontworpen waarmee we aannames, vermoedens en
ideeën over gedrag empirisch (waarneming/onderzoek) kunnen testen, i.d.p van
af te gaan op volkswijsheden, meningen,..
o Sociaalpsychologische experimenten doen is een uitdaging -> voorspellingen
doen over het gedrag van hoogontwikkelde wezens in complexe situaties
o Taak sociale psycholoog : formuleren van gefundeerde veronderstellingen over
specifieke situaties (hypothese) op basis van onderbouwde aannames ->
experiment doen
o Bronnen van journalisten,..
Probleem : als je je enkel op die bronnen verlaat, gaan ze elkaar bijna
altijd tegenspreken en weet men niet wie juist is
o Demo les 27/09 : welke uitspraken zijn juist? G1
Fout
Juist
Juist
Fout
Fout
Tegengestelde vragen G1 en G2 :
Conclusies:
Gelijke mensen trekken elkaar aan volgends de wetenschap
(liefde)
Tegengestelde meningen kunnen horen van veel mensen, we
moeten wel eens naar de wetenschap kijken
o False believe test : 2 kindjes spelen en bij het verlaten van de kamer legt ze
speelgoedje in haar mandje -> andere pakt het speelgoedje, ze kijkt in haar
eigen mandje (4 Jaar) naar de oorspronkelijke plaats, wegtrekken van de plaats
(losmaken van de realiteit) -> de echte realiteit voor die persoon is anders
o Taak sociale psycholoog : onderzoeken van wat de specifieke eigenschappen zijn
van de omstandigheden waaronder het een of het ander het waarschijnlijkst is
o Andere disciplines (antropologie, sociologie) zijn ook geïnteresseerd in de
sociale invloed op het gedrag maar de sociale psychologie onderscheidt zich :
Zij houden zich in de eerste instantie bezig op de manier waarop
mensen beïnvloed worden door hun interpretatie of construct, van hun
sociale omgeving
Je kunt pas begrijpen hoe mensen beïnvloed worden als je begrijpt hoe
ze die sociale wereld waarnemen, begrijpen en interpreteren
Vb. jongen die verliefd is op meisje -> geïnteresseerd in hoe
Jonas tegen Anna’s gedrag aankijkt : hoe Jonas haar gedrag
interpreteert
2
, 1.1.2. Sociale psychologie en het verschil met verwante disciplines
- Hoe ontstaan zulke situaties (jonestown) ?
o Meeste gaan ervan uit dat het uitblijven een reactie wordt veroorzaakt door een
negatieve persoonlijkheidseigenschap of karaktertrek van de betrokkenen
(volgers vs leiders)
o Sociale psychologen verklaren het aan de hand van de individuelen verschillen
en de sociale invloed!
o Mogelijke redenen gebeurtenis jonestown / IS-groepen :
Voelen zich hier niet thuis
Contact met gerecht
Afgesloten van info,
Bubbel (isolatie)
Media maakt het aantrekkelijk
o Om de gebeurtenis van Jones Town te begrijpen moeten we daarom :
Begrijpen welke macht en invloed Jim Jones bezat
Effect van leven in een gesloten gemeenschap (geen zienswijzen)
Verdiepen in alle andere factoren die ertoe geleid hebben dat geestelijk
gezonde mensen Jones gehoorzaamden
Doel van de sociale psychologie:
- Identificeren van de universele eigenschappen van de menselijke natuur die ervoor
zorgen dat iedereen gevoelig is voor sociale invloed, onafhankelijk van sociale klasse of
cultuur
- Crosscultureel onderzoek is uiterst waardevol omdat hierdoor de theorieën kunnen
worden aangescherpt, of doordat hun universaliteit wordt aangetoond, of doordat er
aanvullende variabelen naar voor komen die ons inzicht vergroten en we meer
accuratere voorspellingen kunnen doen over het menselijk gedrag
- Waar of onwaar Gilbert experiment (beliefs about the world)
o Descartes -> feiten komen binnen , over nadenken en het is waar of onwaar ->
geen effect op test
o Spinoza -> komt binnen en denken dat het waar is, bewuste denken verstoord
-> blijven denken dat het waar is, het is toch niet waar
Spinoza is waar: meestal denken we wat mensen zeggen dat het waar is
3
,Verwantschap verschillende disciplines:
Sociologie Sociale psychologie Persoonlijkheidspsychologie
Verschaft algemene wetten en Onderzoekt psychologische Onderzoekt kenmerken die
theorieën over samenlevingen, processen die mensen met maken dat individuen uniek
niet het individu elkaar gemeenschappelijk zijn en van elkaar verschillen
hebben en heb gevoelig maakt
Concentreert zich op de aan sociale invloed Proberen sociaal gedrag te
samenleving als geheel in een verklaren aan de hand van
context van een sociale individuele verschillen :
situatie aspecten van de
persoonlijkheid die duiden op
verschil tussen mensen
1.2. De macht van de situatie
- Het feit dat veel mensen zelden rekening houden met de situatie is van grote invloed op
de manier waarop mensen met elkaar omgaan en of ze sympathie en verdraagzaamheid
kunnen opbrengen voor een ander, of misschien juist ongeduldig en boos zijn
- Fundamentele attributiefout : de neiging om ons eigen en andermans gedrag volledig
toe te schrijven aan persoonlijkheidstrekken en het effect van de sociale invloed en de
acute situatie te onderschatten (interne factoren overschatten en externe factoren
onderschatten)
o Onterecht gevoel van veiligheid
o Slachtoffer af te doen als gestoorde mensen is geruststellend -> geeft het gevoel
dat het ons niet zou overkomen -> persoonlijke kwetsbaarheid
o Macht van de situatie niet volledig doorgrond
-> neiging om te vereenvoudigen, beperkt onze kennis over de oorzaken van
vele menselijke gedragingen
-> situaties waarin individuen overdonderd worden en niet tegen opgewassen
zijn -> geneigd om slachtoffer de schuld te geven
- Attributie : het toeschrijven van oorzaken aan het eigen of andermans gedrag en het
daarmee voorzien van verklaringen
o Bij het formuleren van onze voorspellingen staan we meestal nauwelijks stil bij de
aard van de situatie
- Experiment Lee Ross, Steven Samuels en studenten :
o Ze legde het spel uit en vroegen om 2 lijsten samen te stellen, een met studenten
waarvan ze dachten da ze de competitievere strategie zouden kiezen en een groep
voor de coöperatieve strategie -> spel spelen, de naam veranderede naar beursspel
en gemeenschapsspel en ze werden verdeeld
In het beursspel waren ze veel meer competitief dan in het gemeenschapsspel
De naam van het spel bevatte een sociale norm over hoe de spelers zich
moesten gedragen
4
, o DEMO : naam student meedoen aan bloedinzameling of niet
Procent kans dat ze meedoen als ze kaart krijgen
Procent kans dat ze meedoen wanneer ze geen kaart krijgen of opgebeld
worden
Sociale en niet sociale persoon tegen over elkaar zetten
T-test
(A1-A2) + (B1-B2) / 2 -> effect van persoonlijkheid
(A1-B1) + (A2-B2) / 2 -> effect situatie
o Video: iedereen gaat naar de muur staan (lift) , 1 iemand weet van niks -> draait mee
naar de muur zoals iedereen
Er bestaan verschillen in persoonlijkheid die vaak van groot belang zijn, maar de sociale
situatie en de omgeving kunnen zo invloedrijk zijn dat ze op bijna iedereen een groot
effect kunnen hebben
1.3. De macht van sociale interpretatie
- Wanneer gedrag wordt gevolgd door een beloning (geld, aandacht,..) gaan we er meestal
mee door ; wanneer gedrag gevolgd wordt door een straf (verlies, geschreeuw,..) , neemt het
gedrag geleidelijk weer af
Behaviorisme (associëren) = alle gedrag kan verklaard worden aan de hand van
beloningen en straffen in de omgeving van het organisme en het is niet nodig om er
subjectieve zaken als denken en voelen bij te betrekken
o Ze gingen voorbij het belang van de manier waarop mensen hun omgeving
interpreteren
o DEF = stroming in de psychologie die de stelling verdedigt dat men, om menselijk
gedrag te kunnen begrijpen, slechts hoeft te kijken naar de bekrachtigende
eigenschappen van de omgeving
- Gestaltpsychologie = onderzoekt hoe mensen de fysieke wereld waarnemen en stelt dat we
de subjectieve manier moeten onderzoeken waarop een object in de geest van de mensen
verschijnt (gestalt of geheel) , i.d.p van de manier waarop objectieve, fysieke eigenschappen
van het object een geheel vormen (bouwstenen schilderij)
o DEF = stroming in de psychologie die het belang benadrukt van het bestuderen van
de persoonlijke manier waarop een object wordt waargenomen (gestalt/geheel),
i.d.p van het bestuderen van de manier waarop de objectieve fysieke eigenschappen
van het object zijn samengevoegd
o Richten op de fenomenologie van de waarnemer, op hoe een object op hem of haar
overkomt, niet de afzonderlijke objectieve elementen
Fenomenologie = filosofische methode die probeert door de geestelijke-
intuïtieve beschouwing van de dingen niet door rationele kennis, de
constitutie van de wereld en et wezen der dingen te beschrijven
5
,- Kurt Lewin :
o Gestalteprincipes niet alleen op de perceptie van objecten toepassen, maar ook op
de sociale perceptie
o Belangrijker om te begrijpen hoe mensen de sociale wereld waarnemen,
doorgronden en interpreteren dan het is om de objectieve eigenschappen ervan te
begrijpen
- Fritz Heider:
o We zijn voortdurend aan het gissen naar de gemoedstoestand, motieven en
gedachten van anderen
Interpretatie is alles!
- Lee Ross : naïef realisme
o Overtuiging dat iedereen de dingen waarneemt ‘zoals ze echt zijn’, als mensen
dezelfde dingen anders zien moeten ze wel bevooroordeeld zijn
-> partijen vinden dat hun eigen waarneming van werkelijkheid de basis zou moeten
zijn voor overeenstemming -> verzetten zich tegen compromis, uit angst dat hun
‘bevooroordeelde’ tegenstander daar meer mee opschiet dan zij
1.4. De oorsprong van constructen : fundamentele menselijke motieven
- 2 motieven van essentieel belang :
o Behoefte aan een positief zelfbeeld
o Behoefte om de wereld accuraat waar te nemen
Festinger besefte dat:
Op het moment waarop die motieven ons in tegengestelde richting
trekken, we de waardevolste inzichten kunnen verwerven in de
werking van het menselijk gevoel en behoefte
Vb: president en oorlog enerzijds betreur je de slachtpartij mar
wil je ook de president niet zijn die een oorlog heeft verloren =>
behoefte van zelfrechtvaardiging druist soms in tegen de behoefte
op accurate waarnemingen te doen
1.4.1. Het motief van eigenwaarde : de behoefte aan een positief zelfbeeld
- Positief zelfbeeld = ze willen zichzelf beschouwen als goed, competent en beschaafd
o Mensen kiezen meestal voor het vervormen van de wereld om zich goed te voelen
over zichzelf
o Def = evaluatie van mensen van hun eigen waarde dat wil zeggen : de mate waarin ze
zichzelf als goed, competent en beschaafd beschouwen
- Vroeger gedrag rechtvaardigen
o Wanneer men iemand zijn acties rechtvaardigt en niet van leert kan verandering en
zelfverbetering in de weg staan -> liegen om je beter te laten voelen
Het erkennen van tekortkomingen is moeilijk, zelfs wanneer dat ten koste gaat
van een accurate kijk op de wereld
6
, - Lijden en zelfrechtvaardigen
o Menselijke wezens zijn gemotiveerd om een positief zelfbeeld in stand te houden
door hun gedrag te rechtvaardigen en dat dir hen onder bepaalde omstandigheden
toe brengt dingen te doen die in eerste instantie verrassend/ paradoxaal lijken
Voorkeur geven aan dinge waarvoor ze hebben geleden boven mensen en
dingen die ze associëren met gemak en plezier (vernederende ontgroening)
1.4.2. Het motief van sociale cognitie : de behoefte om accuraat waar te nemen
- Mensen doen de realiteit geweld aan, maar houden hem deels intact
o Fantaseren over een popster is niet hetzelfde als geloven in de fantasie dat de
popster verliefd is op hen
- Belangrijkste kenmerk van de mens : vermogen tot redeneren (denken)
Vb: technologische vooruitgang, hulpeloos kind -> kleuter die complexe zinnen kan zeggen
o Neemt niet weg dat de manier waarop mensen over zichzelf en de sociale wereld
denken hun handelen beïnvloedt
- Sociale cognitie = hoe mensen informatie selecteren, interpreteren, onthouden en gebruiken
om te oordelen en te beslissen
- Mensen = amateur-detectives die hun sociale wereld proberen te voorspellen en begrijpen
- Behoefte aan accuratesse loopt vast : fouten in pogingen om situaties te begrijpen en
voorspellen, omdat we niet alle feiten weten die we nodig hebben om zo accuraat mogelijk
te beoordelen
Nooit mogelijk om alle (relevante) feiten op voorhand te weten en we nemen dagelijks
talloze beslissingen
(Experiment: boek)
- Welk ontbijt is beter voor je? 2 volkorenboterhammen met kaas of bakje cornflakes met
magere melk?
- Meeste studenten kozen voor de magere melk : bevat weinig vet en geeft je een gezonde
uitstraling
Cognitieve val getrapt : verpakking gegeneraliseerd naar de inhoud
Verwachtingen over de sociale wereld
- Soms beïnvloeden onze verwachtingen ons vermogen om die sociale wereld accuraat waar te
nemen
- Aard van de sociale wereld veranderen
- Resultaat Robert Rosenthal en Lenore Jacobson:
o Selffulfilling prophecy : je verwacht bepaald gedrag van jezelf of van iemand anders,
dus handel je zo dat je verwachting waarheid wordt
o Intelligentietests in basisscholen:
Labelen van de beste kinderen : ‘hoogvliegers’ (willekeurig) -> die kinderen
deden het uitermate goed
7
, Belangrijk aspect van de menselijk aard : verwachting gewekt dat bepaalde
leerlingen het goed gingen doen, is de kans groot dat men die op een
speciale manier gaan behandelen (aanmoedigen,..)
1.4.3. Overige motieven
- Andere motieven die onze gedachten en gedragingen beïnvloeden)
o Biologische drijfveren : honger en dorst -> extreme onthouding
o Angst of belofte van liefde, goedkeuring en andere beloningen waar sprake is van
sociale uitwisseling
o Behoefte van controle
1.5. Sociale psychologie en maatschappelijke problemen
- Ze bestuderen alle verschillende problematieken in de wereld
De grote invloed van de meeste sociale situaties
o Klimaatopwarming -> cognitieve dissonantie : als je ene boodschap krijgt die niet erg
welkom is schiet je dat op de boodschap (stoppen met dit en dat,… -> ze overdrijft)
o Vub onderzoek :
Sociale brein onderzoek (Frankenstein, zijkant is bewust dat je hier bent),
hand en valse hand
o Bystander effect :
Vrouw werd 30min lang neergestoken
Als we met vele samen zijn gaan we minder snel ingrijpen (filmpje)
o Milgram experiment :
De proefpersoon is de shockdiener en de andere een zogezegde vrijwilliger,
men moet woorden memoriseren en bij het fout antwoord moet men een
shock toedienen, er komt gekreun,.. blijven ze shocken toedienen?
o Stanford prison
Men verdeelde de rollen onder officier en gevangenen -> macht maakte het
gevaarlijk
8
,2. Methodologie : hoe doen sociaal psychologen onderzoek?
2.1. Sociale psychologie : empirische wetenschap
- Sociale psychologie houdt zich bezig met onderwerpen waar we zeer vertrouwd mee zijn dus
de resultaten van een experiment lijken voor de hand liggend
Hindsight bias = neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te
voorspellen te overschatten, nadat ze te weten zijn gekomen hoe die
uitkomt eruitziet (wie de verkiezingen gewonnen heeft achteraf zeggen
we dat het makkelijk te voorspellen was)
2.1.1. Inspiratie uit eerdere theorieën en onderzoeken
- Elke onderzoek begint met een vermoeden = hypothese die de onderzoeker wil testen
- Wetenschap = algemeen cumulatief proces : ze leiden hypotheses af uit andere theorieën en
onderzoeken
Als die het werk van iemand anders heeft gelezen kan hij/zij tot de conclusie komen dat er
een betere verklaring is voor het gestelde gedrag
- Leon Festinger was ontevreden over het behaviorisme -> dissonantietheorie
2.1.2. Hypothesen gebaseerd op persoonlijke observaties
- Onderzoekers merken iets op in hun eigen of andermans leven dat hun interesse wekt en
hun stimuleert om een theorie te vormen over het ‘waarom’ van het fenomeen en dat
stimuleert hun om erachter te komen of het klopt
- Moord op vrouw die meerdere keren neergestoken werd en niet hielp haar
Hoe meer mensen getuigen zijn van een noodsituatie, hoe kleiner de kans is dat het
individu zal ingrijpen = spreiding van verantwoording
2.1.3. Onderzoeksmethoden
- 3 types :
o Observationele methode
Beschrijven
Wat is de aard van het fenomeen?
o Correlationele methode
Voorspellen
Als we X kennen, kunnen we Y dan voorspellen?
o Experimentele methode
Causaliteit
Is variabele X de oorzaak van variabele Y?
9
, 2.2. De observationele methode : sociaal gedrag beschrijven
- Observationele methode = techniek waarbij een onderzoeker mensen observeert en de
metingen of observaties over hun gedrag systematisch vastlegt
- Etnografie = participatieve methode waarbij de onderzoeker probeert een groep of cultuur
te begrijpen door die van binnenuit de observeren, zonder de groep zijn eigen normen en
waarden op te leggen
o Belangrijkste methode van de antropologie
Festinger, Riecken en Schachter : Observeren van een groep die dachten
dat de wereld zou vergaan en als deze voorspelling niet uitkwam -> god
heeft de aarde gespaard => cognitieve dissonantie (Festinger)
o Operationaliseren (vastleggen) van de variabelen -> in codes en categorieën
verdelen
o Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid : de mate van overeenkomst tussen de
resultaten van twee of meer mensen die onafhankelijk van elkaar een dataset
observeren en coderen
Repliceerbaar of niet?
Voorkomt een subjectieve vervorming
2.2.1. Analyse van archieven
= onderzoeker kan ook de verzamelde documenten of archieven van een cultuur
onderzoeken (vb: films, songteksten,..)
2.2.2. Beperkingen van de observationele methode
- Sommige soorten gedrag zijn moeilijk observeerbaar omdat ze zelden voorkomen of alleen in
privésfeer -> beperkte groepen
2.3. De correlationele methode : sociaal gedrag voorspellen
- Begrijpen van relaties tussen variabelen en in staat zijn om te voorspellen wanneer bepaalde
soorten sociaal gedrag zullen optreden
- Vb : relatie tussen de hoeveelheid pornografie die mensen zien en de kans dat ze seksueel
geweld plegen / relatie tussen de hoeveelheid geweld die kinderen zien op tv en hun
agressiviteit
- Correlationele methode = 2 variabele worden systematisch gemeten en wordt vastgelegd in
welke mate deze variabelen samenhangen
o Correlatiecoëfficiënt = maat voor correlatie waarmee je kunt vaststellen in hoeverre
twee variabele samenhangen
Negatieve correlatie = toename van de waarde van de ene variabele
gekoppeld is aan de afname van de andere variabele
Positieve correlatie = toename van de ene variabele gekoppeld aan de
toename van de andere variabele
10
