Neoplasie...................................................................................................................................................................... 3
1. Basisbegrippen en nomenclatuur..........................................................................................................................3
1.1 Inleiding...........................................................................................................................................................3
1.2 definities en algemene begrippen...................................................................................................................3
1.3 naamgeving van tumoren................................................................................................................................4
1.4 vereenvoudigde indeling maligne tumoren ih algemeen................................................................................4
1.5 Kenmerken van benigne vs maligne tumoren.................................................................................................6
Differentiatie en anaplasie (gebrek diff)............................................................................................................6
Groei.................................................................................................................................................................. 8
Invasie............................................................................................................................................................... 8
Metastasering....................................................................................................................................................8
2. Epidemiologie........................................................................................................................................................9
2.1 Inleiding...........................................................................................................................................................9
2.2 Omgevingsfactoren.........................................................................................................................................9
2.3 Leeftijd...........................................................................................................................................................10
2.4 Genetische predispositie...............................................................................................................................10
2.5 Andere predisponerende factoren................................................................................................................10
3. De moleculaire basis van kanker.........................................................................................................................11
3.1 Inleiding.........................................................................................................................................................11
3.2 Carcinogenese = (meestal) resultaat van progressieve accumulatie van multipele mutaties........................11
3.3 Tumoheterogeniteit (= belangrijk).................................................................................................................12
3.4 epigenetische afwijkingen in tumorcellen.....................................................................................................12
3.5 Alle kankers tonen een aantal belangrijke wijzigingen id celfysio (Hallmarks of cancer (8)).........................13
1. krijgen autonoom voldoende groeisignalen (oncogenen)...........................................................................13
2. ongevoelig voor groei-inhiberende signalen (tumorsuppressorgenen).......................................................18
3. gewijzigd metabolisme................................................................................................................................20
4. ontsnappen aan apoptosis...........................................................................................................................21
5. eindeloos replicatief potentieel (immortaliteit)..........................................................................................21
6. induceren angiogenesis...............................................................................................................................22
7. kunnen invaderen en metastaseren............................................................................................................22
8. kunnen ontsnappen aan IS..........................................................................................................................24
3.6 genomische instabiliteit.................................................................................................................................25
3.7 Kanker-bevorderende inflammatie................................................................................................................26
3.8 Moleculaire basis van kanker: multistep-carcinogenese...............................................................................26
3.9 Dysregulatie van met kanker geassocieerde genen.......................................................................................27
4. Carcinogene agentia............................................................................................................................................29
4.1 Chemische carcinogenese.............................................................................................................................29
4.2 Fysische carcinogenese (vorm+grootte)........................................................................................................29
, 4.3 UV-licht..........................................................................................................................................................29
4.4 Ioniserende straling.......................................................................................................................................30
4.5 Microbiële carcinogenese..............................................................................................................................30
5. Klinische aspecten van kanker.............................................................................................................................34
5.1 Klinische effecten van kanker........................................................................................................................34
5.2 Kankercachexie..............................................................................................................................................34
5.3 De rol van pathologische anatomie als laboratoriumspecialisme bij de diagnose van tumoren...................34
6. Invloed van obesitas en dieet op kanker.............................................................................................................35
6.1 Obestitas en kanker.......................................................................................................................................35
6.2 Dieet en kanker.............................................................................................................................................35
6.3 Omgevingsfacoren belangrijk bij colonCa......................................................................................................35
,Neoplasie
Weten:
uitzicht kanker (foto’s kennen!)
ontstaan kanker
moleculaire basis kanker
nomenclatuur kankers
examen: 3 à 4 foto’s uit cursussen
leerstof: cursus + lessen + audiovisuele deeltjes (deze sv is zonder cursus gemaakt, maar leek met de
notities gemaakt id les dan ook niet nodig)
1. Basisbegrippen en nomenclatuur
1.1 Inleiding
Kanker is in België 2e balangrijkste oorzaak van sterfte (na H&V ziekten (en na infectiezieken in
ontwikkelingslanden))
1.2 definities en algemene begrippen
neoplasm = ‘nieuwvorming’ = tumor = ‘gezwel’, zowel benigne als maligne
moleculair:
o door mutaties, clonaal, autonome groei (anarchistisch)
o 2 basiscomponenten bij bijna alle tumoren:
1. clonale cellen =belangrijkste
2. Reactief stroma, toch ook een rol! (soms belangrijk, soms mineur)
Belangrijk voor invasie tumorcellen & IR op de tumor
Fibroblasten errond (maken ECM en collageen) + BVn + inflammatoire cellen (T en
B lymfocuten, macrofagen, neutrofielen, eosinofiele granulocyten…
2 soorten reactief stroma?:
o 1. Stroma bleker dan normaal: minder collageen + celrijker
Bvb plaveiselcelCa?
o 2. Desmoplastische stromareactie: tumorcellen induceren een grote
hoeveelheid stroma dat lijkt op celarm bindweefsel rijk aan
collageenvezels
Bvb weinig gediff carcinoma?
OPMERKING: het maken van weefselcoupes
o Biopsie → paraffineblokjes (30-40j te bewaren) → kleuring (He/Eosine) → microscopisch OZ
(+nadien:immunohistochemische kleuring, fluorescentie in situ hybridisatie (FISH), DNA
sequenering…)
Te nemen stukjes:
Tumor zelf
Overgang naar normaal weefsel
Snijvlakken
Hoe diep invasief?
lymfeklieren
o Evt bij ressectiestuk ook eerst macro kijken
Basisindeling
o Benigne
Niet agresseif, lokaal, chirugie
Prognose niet altijd goed: bvb in hersenen
o Maligne
= kanker
, Agressief, metastasen (infiltratie, invasie)
Prognose niet altijd slecht, bvb melanoom zie je snel
1.3 naamgeving van tumoren
1st: benigne – maligne (te voorspellen gedrag)
2e: histogenetisch criterium
o Welk weefsel bootst de tumor na/uit welk weefsel ontstaan
Naamgeving (altijd + OMA):
o Epitheel:
Benigne:
aden (klier) + OMA
o = uit 1-lagig of klierepitheel (colon, maag, dundarm, prostaat, borst, nier,
lever)
papill (uit squameus epitheel)+OMA
o meerlagig squameus (huid, mondmucosa, slokdarm…)
Maligne: adeno of plaveiselcel + CARCINOMA
o Steunweefsels (mesenchymale- of wekedelentumoren)
= bindweefsel, vet, spier, kraakbeen, bot (lipo-,chondro-, osteo-, (hem)anigo-, fibro-,
lymfangioom)
Benigne: +OMA
Maligne: +SARCOMA
Maligne BV =maligne lyfevat = angiosarcoom (moeilijk te onderscheiden van mekaar eens
maligne)
Glad spierweefsel: leiomyoom (zeer frequent in uterus) – leiomyosarcoom
Gestreept spierweefsel: rhabdomyoom - rhabdomyosarcoom
o Overgangsepitheel (urotheel: papilloom & urotheelcelCa = transitioneel cel-carcinoom)
o Cystisch gedilateerde klierstructuren/cysten: cystadenoma - cystadenoCa
Opmerkingen:
o Carcinoom frequenter dan sarcomen (epitheel = snel delend → meer kans op mutaties+ sneller
blootgesteld aan carcinogenen (huid, darm…))
o Sommige benigne tumoren bindweefsel wel frequent
Angioma: heeft bijna iedereen (= rood vlekje)
Leiomyoom
Lipoom (ook bijna bij iedereen)
o Soms weet met niet het celtype vd tumor → eponiem
Burkitt-lymfoma (naam ontdekker)
Ewing sarcoma (in bot, meestal jonge mensen) (=zoiezo maligne btw, want SARComa)
1.4 vereenvoudigde indeling maligne tumoren ih algemeen
Ca ↔ Sarc (cfr hierboven)
Steeds maligne:
o Melanoom (melanocyten)
o Mesothelioom (longvlies, mesotheel)
o Leukemie (uit WBCs of precursoren)
o lymfoom (uit lymfocyten, maar vormen een VASTE/SOLIDE tumor)
o plasmocytoom (uit plasmocyten)
o (+ maligne hersentumoren en kiemceltumoren van testes en ovaria? Cfr vorige jaren)
Frequente adenocarcinomen
o Prostaat
o Colon
, o Long
Adenocarcinoom = 40-50%
plaveiselcelCa 35-40%
SCLC (small cell lung cancer)= 15-20%
o Borst
plaveiselcelCa = squameus Ca
o huid, mond, lippen, farynx, larynx, slokdarm, long (metaplasie bij rokers), anus, cervix
leukemieën (vereenvoudigde indeling)
o acuut (snel progressief, uit voorlopers/precursoren WBC → snel delend)
ALL: acute lymfoblastenleukemie (-of lymfoma indien een (solide) tumor gevormd)
Uit lymfoblasten (hieruit: B- en T lymfocten en NK cel)
AML: acute myeloïde leukemie
Uit myeloblasten
o hieruit: granulocyten: eosinofiele, basofiele en neutrofielen en
monocyten
o eig: uit myeloïde stamcel: RBCs, trombocyten (zijn geen WBCs) en
myeloblasten, maar uit RBCs en trombocyten groeien nooit tumoren?
o Chronisch (traag progressief; uit gedifferentieerde cellen: lymfocyten, neutrofiele granulocyten)
= traag, maar ERNSTIG
CLL: chronische lymfocytenleukemie
Uit lymfocyten
Small cel lymfoma als er een solide tumor uit groeit
CML: chronische myeloïde leukemie
Uit mature neutrofiele granulocyten
Zeer frequent
Vereenvoudigde indeling lymfomen (cfr vorig semester)
Lymfomen zijn vaste tumoren die bestaan uit lymfocyten. Ze worden als volgt ingedeeld
o Hodgkin-lymfomen: gekenmerkt door de aanwezigheid van een zeer typische cel: de Reed-
Sternbergcel.
= eig strikt genomen een B-cel lymfoom (wist men vroeger echter niet)
Reed-Sternbergcel: enorm groot + bilobaire kern +heel prominente nucleool
Er bestaat echter ook een variant met 1 kernlobje? (p12 boek)
Histo diagnose + evt nog op eiwitniveau
Goed behandelbaar
Typisch zeer celrijk reactief stroma, veel inflammatoire cellen: lymfocyten & eosinofiele
granulocyten (doordat tumorcellen veel cytokines aanmaken, veel effect op weefsel errond
< 1% zijn tumorcellen, al de rest = reactief tumorstroma
o Non-Hodgkin-lymfomen:
zeer veel types!
B-cel-lymfomen:
o -bv. folliculair lymfoma
o -bv. Burkitt-lymfoma
T-cel-lymfomen.
Opmerkingen
o Gemengde epitheliale-mesenchymale/stromale tumoren
Frequent in endometrium en de speekselklieren.
Maligne variant heet carcinosarcoma.
o Hamartoma
, Soort tumor ve “misvorming”
Overgroei van cellen en weefsels
eigen aan de anatomische lokalisatie
matuur en goedaardig van aspect
ongewone architectuur.
Vaak klonale letsels (geen ontwikkelingsstoornis)
Moleculaire biologie: vaak clonale genetische aberratie, dus reële neoplasie eerder dan misvorming.
Bv. pulmonaal hamartoma
bevat weefsels die normaal voorkomen in de bronchuswand, maar met een
volledig verstoorde architectuur (kraakbeen, glad spierweefsel, bindweefsel en
epitheel); = clonaal: herschikking van het HMGA2-gen door t(3;12).
Geeft op beeldvorming soort ‘coin lesion’ (vaak verward met maligne letsel)
Bv. odontoom = ziet eruit als ‘misvormde tand’ (glazuur,dentine erin, maar opnieuw:
wanordelijke architectuur)
o Choristoma
Ectopische (of heterotopische) rest
Cellen die dus normaal NIET op die plaats voor komen
Bv. ectopisch pancreasparenchym in submucosa van maag. (zie later)
Meestal embryologische resten eerder dan echte neoplasie.
Belangrijkste verschil met hamartoma: hier betreft het ectopisch weefsel, met een
normale of abnormale architectuur (kan beide!)
o Teratoma (~een misvomde vrucht)
Zeer frequent
Bevat mature of immature cellen of weefsels van meer dan 1 van de 3 kiembladen
(ectoderm, endoderm en mesoderm).
Ontstaat uit totipotente cel (kiemceltumor!) die tot elk mogelijk celtype kan differentiëren.
Kiemcellen migreren van yolk sac tot de gonaden → kan langs heel traject zitten vd
migratie (bvb mediastinum of zelfs in hersenen)
Matuur teratoom – immatuur teratoom.
Komen vooral voor in testes en ovaria.
Ovaria
o Matuur → benigne (=meest frequent)
o Immatuur → maligne
Testes: altijd maligne
1.5 Kenmerken van benigne vs maligne tumoren
Differentiatie en anaplasie (gebrek diff)
Differentiatie = mate waarin het neoplastisch parenchym (gevormd door de clonale cellen) lijkt op de
overeenkomstige normale cellen, zowel morfologisch als functioneel.
Anaplasie/gededifferentieerd = gebrek aan differentiatie. =ENKEL MALIGNE
o Je ziet niet uit welk weefsel het komt
o Reactieve lymfocyten te zien (kleine bolletjes)/reactief tumorstroma
o Tumorale reuscellen (bvb dia 67-68)
Goedaardige tumoren zijn in het algemeen goed gedifferentieerd.
Differentiatiegraad: goed/matig/weinig gedifferentieerd (enkel bij maligne tumoren), laatste: slechte
prognose
Verlies aan diff: gepaard met:
o Celpleomorfisme/celatypie: de tumorcellen variëren in vorm en grootte;
↔ normale cellen: allemaal bijna kopieën op zelfde hoogte van maturatie (+ kleine celkern
fijn chromatine, kleine nucleool)
