INHOUDSOPGAVE: INTERVENTIES
1 Psychomotoriek .......................................................................................................................................... 4
1.1 Ergotherapie ...............................................................................................................................................4
1.2 Psychomotoriek ..........................................................................................................................................4
1.2.1 Psychomotorische therapie ...................................................................................................................4
1.2.2 In Vlaanderen ........................................................................................................................................4
1.2.3 Link ergotherapeu=sche en psychomotorische therapie ......................................................................5
1.2.4 Terminologie ..........................................................................................................................................5
1.3 Doelgroepen ...............................................................................................................................................5
1.3.1 Psychomotoriek bij kinderen met leerstoornissen ................................................................................5
1.3.2 Psychomotoriek bij kinderen met ASS ...................................................................................................5
1.3.3 Psychomotoriek bij kinderen met ADHD en DCD ..................................................................................5
1.4 Houding ergotherapeut ..............................................................................................................................6
1.4.1 Begeleidingss=jl .....................................................................................................................................6
2 Interven5es bij ADHD en EF ........................................................................................................................ 6
2.1 Richtlijnen en advies ...................................................................................................................................6
2.1.1 School ....................................................................................................................................................6
2.1.2 Opvoeding .............................................................................................................................................6
2.1.3 Voeding ..................................................................................................................................................6
2.1.4 Beweging ...............................................................................................................................................7
2.2 Behandeling................................................................................................................................................7
2.2.1 Protocol .................................................................................................................................................7
2.2.2 Behandeling en ondersteuning ..............................................................................................................8
2.2.3 Algemene principes binnen de behandeling .......................................................................................11
2.2.4 Top 5 succesfactoren: diagnos=ek en behandeling .............................................................................11
2.2.5 Top 5 moeilijkheden: diagnos=ek en behandeling ..............................................................................11
2.2.6 Top 5 noden m.b.t. diagnos=ek en behandeling..................................................................................11
2.3 EvaluaDe ...................................................................................................................................................11
2.4 ExecuDeve funcDes ...................................................................................................................................13
2.4.1 Omgeving aanpassen ...........................................................................................................................14
2.4.2 Leer vaardigheid aan ...........................................................................................................................14
2.4.3 Gebruik beloningen .............................................................................................................................14
3 Interven5es bij dyscalculie ........................................................................................................................ 15
3.1 Signalen van rekenstoornissen .................................................................................................................15
3.2 Wiskundeonderwijs in Vlaanderen ...........................................................................................................15
3.2.1 Leerdomeinen van het rekenen ...........................................................................................................15
3.2.2 Realis=sch rekenonderwijs ..................................................................................................................15
3.3 Voorbereidende rekenvaardigheden bij kleuters ......................................................................................16
3.3.1 Theorie van Piaget ...............................................................................................................................16
3.4 Ontwikkeling van de voorbereidende rekenvaardigheden .......................................................................17
3.4.1 Classifica=e ..........................................................................................................................................17
3.4.2 Seria=e .................................................................................................................................................17
3.4.3 Corresponden=e ..................................................................................................................................17
3.4.4 Conserva=e ..........................................................................................................................................17
3.4.5 Telvaardigheden ..................................................................................................................................17
3.5 Getalbegrip ...............................................................................................................................................18
3.6 Getalbeelden ............................................................................................................................................18
3.6.1 Func=e van getalbeelden.....................................................................................................................18
, 3.7 Rekentaal ..................................................................................................................................................18
3.8 RekenintervenDes in de lagere school ......................................................................................................18
3.8.1 Diagnos=sche fase ...............................................................................................................................18
3.8.2 Behandelfase .......................................................................................................................................18
3.8.3 Behandelingsvisies in rekentherapie ...................................................................................................19
3.8.4 Structuur van de rekentherapie ...........................................................................................................19
3.8.5 Therapeu=sche principes ....................................................................................................................19
3.9 MetacogniDe bij dyscalculie .....................................................................................................................20
3.9.1 Metacogni=ef ......................................................................................................................................20
3.9.2 Belang van psycho-educa=e ................................................................................................................20
3.10 SDcordi-maatregelen ................................................................................................................................20
3.11 Rekentechnieken en hulpmiddelen ...........................................................................................................20
4 Interven5es bij ASS ................................................................................................................................... 20
4.1 AuDsme verklaren.....................................................................................................................................20
4.2 Hoe ondersteunen? ..................................................................................................................................21
4.2.1 Concrete communica=e.......................................................................................................................21
4.2.2 Flexibel denken en handelen ...............................................................................................................22
4.3 AuDsmeCentraalMethodiek......................................................................................................................22
4.4 TEACHH, een educaDeve intervenDe ........................................................................................................23
4.5 Psychosociale intervenDes ........................................................................................................................23
4.5.1 Psycho-educa=e ...................................................................................................................................23
4.6 BehaviorisDsche- of gedragsintervenDes ..................................................................................................23
4.6.1 Cogni=eve gedragstherapie .................................................................................................................24
4.6.2 Geef me de 5! ......................................................................................................................................24
4.7 OntwikkelingsintervenDe ..........................................................................................................................25
4.8 Ondersteuning van sociaal-communicaDeve vaardigheden .....................................................................25
4.8.1 Social stories ........................................................................................................................................25
4.9 Ondersteuning van flexibel denken en handelen ......................................................................................25
4.10 Ondersteuning van zintuiglijke verwerking ..............................................................................................25
4.11 Andere ......................................................................................................................................................25
5 Interven5es bij DCD .................................................................................................................................. 26
5.1 DiagnosDek ...............................................................................................................................................26
5.2 IntervenDes ...............................................................................................................................................26
5.2.1 COOP ...................................................................................................................................................27
5.2.2 NTT ......................................................................................................................................................27
5.2.3 Technieken ...........................................................................................................................................27
5.3 Tips voor therapie .....................................................................................................................................27
6 Interven5es bij dyslexie ............................................................................................................................ 28
6.1 Wat is lezen?.............................................................................................................................................28
6.1.1 Voorbereidende leesvoorwaarden ......................................................................................................28
6.1.2 Aanvankelijk lezen ...............................................................................................................................28
6.1.3 Begrijpend lezen ..................................................................................................................................28
6.2 Wat is spellen?..........................................................................................................................................29
6.3 IntervenDes bij dyslexie ............................................................................................................................29
6.3.1 Therapeu=sch ......................................................................................................................................29
, 6.3.2 Therapie bij kleuters ............................................................................................................................29
6.3.3 Preven=e van dyslexie bij kleuters .......................................................................................................29
6.3.4 Preven=e van dyslexie in eerste leerjaar .............................................................................................29
6.3.5 S=cordimaatregelen of REDICORDI......................................................................................................30
6.3.6 Remediëring van de spelling: logopedie ..............................................................................................30
6.3.7 Ergotherapie bij dyslexie......................................................................................................................30
7 Spelinterven5es ........................................................................................................................................ 31
7.1 Link parDcipaDe en spel ............................................................................................................................31
7.2 Spel ...........................................................................................................................................................31
7.2.1 Algemeen.............................................................................................................................................31
7.2.2 Kenmerken spel ...................................................................................................................................31
7.2.3 Belang van spel ....................................................................................................................................31
7.2.4 Speladviezen volgens ICCP ...................................................................................................................32
7.3 Spelcatgorieën ..........................................................................................................................................32
7.3.1 Sensopa=sch spel ................................................................................................................................32
7.3.2 Hanterend spel ....................................................................................................................................32
7.3.3 Esthe=sch spel .....................................................................................................................................32
7.3.4 Verbeeldend spel .................................................................................................................................32
7.4 Ergotherapie en spelparDcipaDe ..............................................................................................................32
7.4.1 Enabling child-play-environment fit.....................................................................................................32
7.5 SpelintervenDes ........................................................................................................................................32
7.5.1 Voorbereide spel .................................................................................................................................33
7.5.2 Aansluitend spel ..................................................................................................................................33
7.5.3 Begeleide spel ......................................................................................................................................33
8 Interven5es schrijven................................................................................................................................ 34
8.1 Wat is schrijven ........................................................................................................................................34
8.1.1 Normale ontwikkeling..........................................................................................................................34
8.2 Ontwikkeling schrijfmotoriek ....................................................................................................................34
8.2.1 Schrijfvoorwaarden .............................................................................................................................34
8.2.2 Schrijfmotoriek ....................................................................................................................................35
8.3 Verschillende grepen ................................................................................................................................36
8.4 Schrijfproblemen en schrijfstoornis ..........................................................................................................37
8.4.1 Schrijfprobleem ...................................................................................................................................37
8.4.2 Schrijfstoornis ......................................................................................................................................38
8.4.3 Problemen met plannen van le_ervormen .........................................................................................38
8.4.4 Problemen met de vorming v.h. schrijfspoor.......................................................................................38
8.5 Rol v.d. ergotherapeut ..............................................................................................................................38
8.5.1 Procesgerichte of taakgerichte therapie ..............................................................................................39
8.5.2 Behandelplan .......................................................................................................................................39
8.5.3 Voorbereidend schrijven .....................................................................................................................39
8.5.4 Aanvankelijk schrijven .........................................................................................................................39
8.5.5 Voortgezet schrijven ............................................................................................................................39
8.6 Assessment ...............................................................................................................................................39
9 Interven5es familie- en contextgericht ...................................................................................................... 39
, INTERVENTIES
1 Psychomotoriek
1.1 Ergotherapie
De ergotherapie gaat ervan uit dat de mens een handelend wezen is en dat dit handelen zijn
gezondheid en welzijn beïnvloedt. Handelen gee: betekenis aan elk leven en hee: in die zin
veel therapeu<sche poten<e, handelen kan aanze?en tot verandering. Het menselijk handelen
is niet lineair maar getuigt van interac<e tussen de persoon, de ac<viteit en zijn omgeving.
Door een omgeving te creëren waarin kinderen kunnen bewegen, worden ze ges<muleerd tot
handelen, daardoor kunnen ze par<ciperen
in de maatschappij. Voor kinderen betekent par<cipa<e vaak spel. De ET zoekt een omgeving
waarbij de eenheid tussen de motorische ontwikkeling en het psychisch welbevinden centraal
staat. Dit is het basisconcept van psychomotoriek.
1.2 Psychomotoriek
- Vertrekt van een holis<sche mensvisie waarbij lichaam en geest een eenheid vormen
- Psychomotoriek is niet los te maken van de persoonlijkheid; cogni<eve, emo<onele en
motorische aspecten spelen een rol
- Intelligen<e, mo<va<e, karakter, affec<e, fysiologische rijping en ervaring beïnvloeden
de bewegingen
1.2.1 Psychomotorische therapie
à Beïnvloedt de totale persoonlijkheid via psychomotorische oefeningen bij volwassenen en
kinderen
Lichamelijkheid en bewegen hebben bewezen dat ze een posi<ef effect hebben op de psyche en
op de ontwikkeling van het denken.
Integra<e van: cogniDe
1.2.2 In Vlaanderen
Term psychomotoriek wordt gebruikt als verzamelterm voor de bewegingstherapie bij kinderen
met aandachts-en leerstoornissen en verstandelijke handicap en sensorische handicap.
In GGZ is psychomotoriek een behandelingsvorm voor bewegingsac<viteiten gekaderd binnen
psychotherapie zoals relaxa<etherapie en danstherapie.
1 Psychomotoriek .......................................................................................................................................... 4
1.1 Ergotherapie ...............................................................................................................................................4
1.2 Psychomotoriek ..........................................................................................................................................4
1.2.1 Psychomotorische therapie ...................................................................................................................4
1.2.2 In Vlaanderen ........................................................................................................................................4
1.2.3 Link ergotherapeu=sche en psychomotorische therapie ......................................................................5
1.2.4 Terminologie ..........................................................................................................................................5
1.3 Doelgroepen ...............................................................................................................................................5
1.3.1 Psychomotoriek bij kinderen met leerstoornissen ................................................................................5
1.3.2 Psychomotoriek bij kinderen met ASS ...................................................................................................5
1.3.3 Psychomotoriek bij kinderen met ADHD en DCD ..................................................................................5
1.4 Houding ergotherapeut ..............................................................................................................................6
1.4.1 Begeleidingss=jl .....................................................................................................................................6
2 Interven5es bij ADHD en EF ........................................................................................................................ 6
2.1 Richtlijnen en advies ...................................................................................................................................6
2.1.1 School ....................................................................................................................................................6
2.1.2 Opvoeding .............................................................................................................................................6
2.1.3 Voeding ..................................................................................................................................................6
2.1.4 Beweging ...............................................................................................................................................7
2.2 Behandeling................................................................................................................................................7
2.2.1 Protocol .................................................................................................................................................7
2.2.2 Behandeling en ondersteuning ..............................................................................................................8
2.2.3 Algemene principes binnen de behandeling .......................................................................................11
2.2.4 Top 5 succesfactoren: diagnos=ek en behandeling .............................................................................11
2.2.5 Top 5 moeilijkheden: diagnos=ek en behandeling ..............................................................................11
2.2.6 Top 5 noden m.b.t. diagnos=ek en behandeling..................................................................................11
2.3 EvaluaDe ...................................................................................................................................................11
2.4 ExecuDeve funcDes ...................................................................................................................................13
2.4.1 Omgeving aanpassen ...........................................................................................................................14
2.4.2 Leer vaardigheid aan ...........................................................................................................................14
2.4.3 Gebruik beloningen .............................................................................................................................14
3 Interven5es bij dyscalculie ........................................................................................................................ 15
3.1 Signalen van rekenstoornissen .................................................................................................................15
3.2 Wiskundeonderwijs in Vlaanderen ...........................................................................................................15
3.2.1 Leerdomeinen van het rekenen ...........................................................................................................15
3.2.2 Realis=sch rekenonderwijs ..................................................................................................................15
3.3 Voorbereidende rekenvaardigheden bij kleuters ......................................................................................16
3.3.1 Theorie van Piaget ...............................................................................................................................16
3.4 Ontwikkeling van de voorbereidende rekenvaardigheden .......................................................................17
3.4.1 Classifica=e ..........................................................................................................................................17
3.4.2 Seria=e .................................................................................................................................................17
3.4.3 Corresponden=e ..................................................................................................................................17
3.4.4 Conserva=e ..........................................................................................................................................17
3.4.5 Telvaardigheden ..................................................................................................................................17
3.5 Getalbegrip ...............................................................................................................................................18
3.6 Getalbeelden ............................................................................................................................................18
3.6.1 Func=e van getalbeelden.....................................................................................................................18
, 3.7 Rekentaal ..................................................................................................................................................18
3.8 RekenintervenDes in de lagere school ......................................................................................................18
3.8.1 Diagnos=sche fase ...............................................................................................................................18
3.8.2 Behandelfase .......................................................................................................................................18
3.8.3 Behandelingsvisies in rekentherapie ...................................................................................................19
3.8.4 Structuur van de rekentherapie ...........................................................................................................19
3.8.5 Therapeu=sche principes ....................................................................................................................19
3.9 MetacogniDe bij dyscalculie .....................................................................................................................20
3.9.1 Metacogni=ef ......................................................................................................................................20
3.9.2 Belang van psycho-educa=e ................................................................................................................20
3.10 SDcordi-maatregelen ................................................................................................................................20
3.11 Rekentechnieken en hulpmiddelen ...........................................................................................................20
4 Interven5es bij ASS ................................................................................................................................... 20
4.1 AuDsme verklaren.....................................................................................................................................20
4.2 Hoe ondersteunen? ..................................................................................................................................21
4.2.1 Concrete communica=e.......................................................................................................................21
4.2.2 Flexibel denken en handelen ...............................................................................................................22
4.3 AuDsmeCentraalMethodiek......................................................................................................................22
4.4 TEACHH, een educaDeve intervenDe ........................................................................................................23
4.5 Psychosociale intervenDes ........................................................................................................................23
4.5.1 Psycho-educa=e ...................................................................................................................................23
4.6 BehaviorisDsche- of gedragsintervenDes ..................................................................................................23
4.6.1 Cogni=eve gedragstherapie .................................................................................................................24
4.6.2 Geef me de 5! ......................................................................................................................................24
4.7 OntwikkelingsintervenDe ..........................................................................................................................25
4.8 Ondersteuning van sociaal-communicaDeve vaardigheden .....................................................................25
4.8.1 Social stories ........................................................................................................................................25
4.9 Ondersteuning van flexibel denken en handelen ......................................................................................25
4.10 Ondersteuning van zintuiglijke verwerking ..............................................................................................25
4.11 Andere ......................................................................................................................................................25
5 Interven5es bij DCD .................................................................................................................................. 26
5.1 DiagnosDek ...............................................................................................................................................26
5.2 IntervenDes ...............................................................................................................................................26
5.2.1 COOP ...................................................................................................................................................27
5.2.2 NTT ......................................................................................................................................................27
5.2.3 Technieken ...........................................................................................................................................27
5.3 Tips voor therapie .....................................................................................................................................27
6 Interven5es bij dyslexie ............................................................................................................................ 28
6.1 Wat is lezen?.............................................................................................................................................28
6.1.1 Voorbereidende leesvoorwaarden ......................................................................................................28
6.1.2 Aanvankelijk lezen ...............................................................................................................................28
6.1.3 Begrijpend lezen ..................................................................................................................................28
6.2 Wat is spellen?..........................................................................................................................................29
6.3 IntervenDes bij dyslexie ............................................................................................................................29
6.3.1 Therapeu=sch ......................................................................................................................................29
, 6.3.2 Therapie bij kleuters ............................................................................................................................29
6.3.3 Preven=e van dyslexie bij kleuters .......................................................................................................29
6.3.4 Preven=e van dyslexie in eerste leerjaar .............................................................................................29
6.3.5 S=cordimaatregelen of REDICORDI......................................................................................................30
6.3.6 Remediëring van de spelling: logopedie ..............................................................................................30
6.3.7 Ergotherapie bij dyslexie......................................................................................................................30
7 Spelinterven5es ........................................................................................................................................ 31
7.1 Link parDcipaDe en spel ............................................................................................................................31
7.2 Spel ...........................................................................................................................................................31
7.2.1 Algemeen.............................................................................................................................................31
7.2.2 Kenmerken spel ...................................................................................................................................31
7.2.3 Belang van spel ....................................................................................................................................31
7.2.4 Speladviezen volgens ICCP ...................................................................................................................32
7.3 Spelcatgorieën ..........................................................................................................................................32
7.3.1 Sensopa=sch spel ................................................................................................................................32
7.3.2 Hanterend spel ....................................................................................................................................32
7.3.3 Esthe=sch spel .....................................................................................................................................32
7.3.4 Verbeeldend spel .................................................................................................................................32
7.4 Ergotherapie en spelparDcipaDe ..............................................................................................................32
7.4.1 Enabling child-play-environment fit.....................................................................................................32
7.5 SpelintervenDes ........................................................................................................................................32
7.5.1 Voorbereide spel .................................................................................................................................33
7.5.2 Aansluitend spel ..................................................................................................................................33
7.5.3 Begeleide spel ......................................................................................................................................33
8 Interven5es schrijven................................................................................................................................ 34
8.1 Wat is schrijven ........................................................................................................................................34
8.1.1 Normale ontwikkeling..........................................................................................................................34
8.2 Ontwikkeling schrijfmotoriek ....................................................................................................................34
8.2.1 Schrijfvoorwaarden .............................................................................................................................34
8.2.2 Schrijfmotoriek ....................................................................................................................................35
8.3 Verschillende grepen ................................................................................................................................36
8.4 Schrijfproblemen en schrijfstoornis ..........................................................................................................37
8.4.1 Schrijfprobleem ...................................................................................................................................37
8.4.2 Schrijfstoornis ......................................................................................................................................38
8.4.3 Problemen met plannen van le_ervormen .........................................................................................38
8.4.4 Problemen met de vorming v.h. schrijfspoor.......................................................................................38
8.5 Rol v.d. ergotherapeut ..............................................................................................................................38
8.5.1 Procesgerichte of taakgerichte therapie ..............................................................................................39
8.5.2 Behandelplan .......................................................................................................................................39
8.5.3 Voorbereidend schrijven .....................................................................................................................39
8.5.4 Aanvankelijk schrijven .........................................................................................................................39
8.5.5 Voortgezet schrijven ............................................................................................................................39
8.6 Assessment ...............................................................................................................................................39
9 Interven5es familie- en contextgericht ...................................................................................................... 39
, INTERVENTIES
1 Psychomotoriek
1.1 Ergotherapie
De ergotherapie gaat ervan uit dat de mens een handelend wezen is en dat dit handelen zijn
gezondheid en welzijn beïnvloedt. Handelen gee: betekenis aan elk leven en hee: in die zin
veel therapeu<sche poten<e, handelen kan aanze?en tot verandering. Het menselijk handelen
is niet lineair maar getuigt van interac<e tussen de persoon, de ac<viteit en zijn omgeving.
Door een omgeving te creëren waarin kinderen kunnen bewegen, worden ze ges<muleerd tot
handelen, daardoor kunnen ze par<ciperen
in de maatschappij. Voor kinderen betekent par<cipa<e vaak spel. De ET zoekt een omgeving
waarbij de eenheid tussen de motorische ontwikkeling en het psychisch welbevinden centraal
staat. Dit is het basisconcept van psychomotoriek.
1.2 Psychomotoriek
- Vertrekt van een holis<sche mensvisie waarbij lichaam en geest een eenheid vormen
- Psychomotoriek is niet los te maken van de persoonlijkheid; cogni<eve, emo<onele en
motorische aspecten spelen een rol
- Intelligen<e, mo<va<e, karakter, affec<e, fysiologische rijping en ervaring beïnvloeden
de bewegingen
1.2.1 Psychomotorische therapie
à Beïnvloedt de totale persoonlijkheid via psychomotorische oefeningen bij volwassenen en
kinderen
Lichamelijkheid en bewegen hebben bewezen dat ze een posi<ef effect hebben op de psyche en
op de ontwikkeling van het denken.
Integra<e van: cogniDe
1.2.2 In Vlaanderen
Term psychomotoriek wordt gebruikt als verzamelterm voor de bewegingstherapie bij kinderen
met aandachts-en leerstoornissen en verstandelijke handicap en sensorische handicap.
In GGZ is psychomotoriek een behandelingsvorm voor bewegingsac<viteiten gekaderd binnen
psychotherapie zoals relaxa<etherapie en danstherapie.