BIJZONDERE STUDIE
GERECHTELIJKE GENEESKUNDE
PROF. DR. GEERT VAN PARYS
,INLEIDING
• Modules
o Inleidende basisbegrippen
o Plotse dood
o Postmortale veranderingen
o Verstikkingsdood
o Water en vuur
o Mechanische verwondingen
o Verkeerstraumatologie
o Ballistische traumatologie
o Forensische toxicologie
o Topics uit forensische klinische geneeskunde
• Leermateriaal
o “Forensische geneeskunde”, Wim Van de Voorde
o PdF op Ufora + notities
o Literatuur
• Examen
o Multiple choice: 75%
o Open vraag: 25%
§ Kleine vraagstukken over een casus
1
,HOOFDSTUK 1. INLEIDENDE BASISBEGRIPPEN
1. DEFINITIES “GERECHTELIJKE GENEESKUNDE”
Gerechtelijke geneeskunde is een zeer oud vak en één van de oudste specialiteiten binnen de geneeskunde. De
eerste artsen moesten reeds een basiskennis hebben van gerechtelijke geneeskunde. Het is ook een van de
populairste in de media omdat het de populatie boeit.
• De toepassing van geneeskundige wetenschap en ervaring ter nadere opheldering van gerezen
rechtsvragen – prof. Dr. Zeldenrust
• De studie van alle problemen die zich bij de rechtspleging kunnen voordoen, en slechts met deskundige
hulp van een arts kunnen opgelost worden – prof. Dr. H. F. Roll
• Truth or the nearest reasonable approach to it that is possible from what is observed od the sole aim –
prof. dr. B. Knight
Gerechtelijke geneeskunde is de toepassing van de kennis en de kunde van een geneesheer om bepaalde
rechtsproblemen op te lossen. Rechtsproblemen worden opgelost met wetgeving en jurisprudentie, maar soms
heeft men nood aan de kennis van een geneesheer.
De kennis wordt gebruikt om tot de waarheid te komen, maar hoe meer ze dat gaan uitoefenen, hoe minder ze in
feite ervan overtuigd zijn dat ze de echte waarheid hebben. Hoe meer je onderzoeken doet, hoe meer je in feite
gaat twijfelen.
Men moet er rekening mee houden dat het twijfelen, het niet weten ook tot de geneeskunde behoort.
Geneeskunde is geen wiskunde en betekent ook dat in veel gevallen ze de waarheid denken te weten, maar niet
altijd echt weten.
Wat geneesheren meedelen, is een advies. Ze zijn geen rechters en uiteindelijk is het de rechtbank die oordeelt.
Vb. een arts als wetenschapper is ervan overtuigd dat hij gelijk heeft, dat hij denkt dat een bepaalde persoon
vermoord of vergiftigd is, maar uiteindelijk komt de rechtbank tot een ander oordeel komen o.b.v. een aantal
andere elementen, dan moet de arts zich daarbij neerleggen.
Geneesheren geven enkel advies, ze gaan niet zelf een oordeel vellen. Dat is de taak van de rechters.
1.1. GERECHTELIJKE GENEESKUNDE VS. FORENSISCHE GENEESKUNDE
Vandaar dat er gesproken wordt van gerechtelijke geneeskunde of forensische geneeskunde. De prof zelf gebruikt
niet graag de term ‘gerechtelijke geneeskunde’ omdat dat te veel de indruk geeft dat de geneesheren halve
politiemensen zijn (en veel mensen denken dat ook), terwijl ze niets te maken hebben met de politiediensten,
maar enkel veel met hen samenwerken.
• Arts “voor” het gerecht
• Arts die ten dienste staat van maatschappij
2
,Ze zijn dus geen artsen ‘voor’ het gerecht, maar staan wel ten dienste van de maatschappij.
Vb. een drugsdode die wordt onderzocht. Deze geneesheren komen eigenlijk altijd een stap te laat want hij is al
dood. Wat kunnen ze er nog aan toevoegen?
Ze gaan niets toevoegen aan de specifieke casus van de man die overleden is, maar ze gaan vb. wel nieuwe drugs
kunnen opsporen of tendensen kunnen vaststellen die ze dan kunnen meedelen in de maatschappij.
Vb. een 21-jarige man die een nieuw lid was van een boksclub. Tijdens de tweede training, terwijl ze maar aan het
opwarmen waren, viel hij plots dood. De roddel was dat zijn dood het gevolg was van drugs, steroïden en anabolen.
Het onderzoek op die man gaat de man zelf niet terugbrengen, maar gaat wel de reden kunnen geven waarom hij
doodvalt terwijl hij aan het sporten is. In casu was de reden van zijn overlijden een aangeboren afwijking waarbij
zijn coronaire (=kransslagaders) op de verkeerde plaats in het hart waren ingepland.
Als ze dat kunnen uitleggen aan de familie en de leiding van de boksclub, dan kan men dat begrijpen en alle roddels
wegnemen.
Vb. wiegendood: ouders die een kindje verliezen binnen de eerste twee jaar. Dat is een drama en het eerste
probleem dat zich dan stelt is dat die mensen schuldgevoelens hebben en zich afvragen wat ze verkeerd hebben
gedaan. Als de artsen na een heel onderzoek kunnen zeggen dat er niets gevonden is, dat alles perfect is verlopen
maar dat het om wiegendood gaat, dan zal dat de mensen misschien helpen om het rouwproces dat ze ondergaan
voor een stuk te overwinnen en het overlijden een plaats te geven.
Dit zijn een aantal voorbeelden van hoe artsen vanuit de gerechtelijke geneeskunde ten dienste kunnen staan van
de maatschappij.
• Gerechtelijke geneeskunde = openbare orde (i.t.t. geneeskunde = vertrouwensrelatie tussen arts en
patiënt)
o Medische gegevens verliezen privaat karakter: worden meegedeeld aan gerecht en worden dus
openbaar
o Openbaar = markt = forum = FORENSISCHE geneeskunde
Gerechtelijke of forensische geneeskunde behoort tot de openbare orde i.t.t. de gewone geneeskunde. Als men
naar een gewone arts gaat met een bepaald probleem, dan weet men dat men alles mag vertellen en dat de arts
gebonden is aan het beroepsgeheim dus het gaat niet naar buiten komen.
Als gerechtelijke geneesheren een onderzoek doen, dan is dat van openbare orde. Vandaar ‘forensische’
geneeskunde: forensisch komt van ‘forum’ dat afstamt van de Romeinen waar de rechtspraak in het openbaar
gebeurde. De gegevens die zij ontvangen behoren niet tot het beroepsgeheim.
Dat is een fundamenteel verschil tussen een gewone arts en een wetsarts/arts-deskundige die is aangesteld in het
kader van een gerechtelijk onderzoek.
3
,1.2. AANWENDEN VAN MEDISCHE KENNIS EN KUNDE TER OPHELDERING VAN DE
WAARHEID
Wat doen ze binnen de gerechtelijke geneeskunde? Er zijn verschillende grote subspecialiteiten.
A. ONDERZOEK VAN ONGEWOON OVERLIJDEN à FORENSISCHE PATHOLOGIE
= het onderzoek van het overlijden: thanatologie (zoals in CSI) waarbij ze proberen om de oorzaak van het
overlijden te onderzoeken, kijken waarom iemand overleden is na een messteek, waar de kogelbaan verloopt, …
Vandaar dat er gesproken wordt van forensisch patholoog. In de Amerikaanse literatuur is er een medical examiner
en er is een coroner. Volgens het rechtssysteem is dit verschillend: in de VK is het een coroner en een medical
examiner is er vooral in bepaalde staten van de VS en in sommige staten komen ze beiden voor.
Coronor komt van de ‘kroon’ omdat in de 13e – 14e eeuw de koning van Engeland overal belastingen wou heffen
en hij stuurde zijn vertrouwelingen (= coroners) overal naartoe. Die deden niet alleen de inning van de belastingen,
maar waren ook verantwoordelijk voor toezicht op het rechtssysteem. Vandaar wordt dit de coroner genoemd.
Beide systemen zijn bedoeld om te kijken dat er geen wandaden ontstaan die het gevolg zijn van bepaalde
handelingen.
B. ONDERZOEK VAN ‘GEKWETSTEN’ à FORENSISCHE KLINIEK
Een grote misvatting is dat wetsdokters alleen maar in contact komen met doden. Ze onderzoeken ook
gekwetsten.
- Een caféruzie in studentenmilieu: studenten die geïntoxiceerd zijn en beginnen ruzie maken, kloppen en
iemand breekt zijn neus. Dat zijn slagen en verwondingen. Het Strafwetboek maakt gradaties in slagen
en verwondingen: met of zonder arbeidsongeschiktheid als gevolg, arbeidsongeschiktheid van meer dan
4 maanden, … Dat wordt bepaald door onderzoek in de forensische kliniek
- Een beetwonde: aantonen van wie die afkomstig is (is het van een mens of een dier), is ook een taak die
zij gaan uitoefenen
- Beschrijven van verwondingen en de oorzaak achterhalen (is dat door een val, door een stomp trauma
of een mes)
Dergelijke zaken gaan ze onderzoeken in het kader van de forensische kliniek, wat in feite een relatief groot stuk
is van hun dagelijkste activiteit.
C. ONDERZOEK VAN BIOLOGISCHE SPOREN à FORENSISCH LABO “PHYSICAL EVIDENCE”
Ze gaan ook samenwerken met het fysisch labo waarbij ze het physical evidence en het sporenonderzoek mee
gaan helpen vormgeven en evt. helpen interpreteren. Dit stuk van hun werk behoort tot de medische
criminalistiek.
4
,D. VERSCHILLENDE DEELSPECIALITEITEN
• Toxicologie
• Forensische psychiatrie
• Forensische genetica DNA-fingerprints
• Forensische bacteriologie – serologie
• Forensische beeldvorming
o Met de nieuwe technieken (CT-scans, MRI) kunnen post mortem onderzoeken gedaan worden.
Na de sluitingsuren van het ziekenhuis gebruiken ze die toestellen om het lichaam te scannen
om gedetailleerde beelden te bekomen waarop ze kunnen berekenen waar, hoe, … de inslag
gebeurd is. Radiologen moeten in normale omstandigheden rekening houden met de stralen
die ze toedienen want ze zijn niet bevorderlijk voor de gezondheid: zo moet er een balans
gezocht worden tussen hoeveel informatie die ze willen en hoeveel stralingen ze toedienen.
Maar bij een post mortem onderzoek is dit niet nodig, ze mogen zoveel stralen gebruiken als ze
willen dus ze geven een maximale hoeveelheid stralen zodanig dat ze het lichaam heel
gedetailleerd kunnen scannen en op die manier een maximale hoeveelheid informatie
achterhalen
Dit wordt vooral gebruikt in het kader van ballistische trauma, maar vb. ook om aan te tonen
hoe iemand van de trap is gevallen
Een van de moeilijkste elementen in het vak is iemand die dood ligt aan een trap: is dat een
accident, moord of natuurlijk overlijden? Maar met de CT-beelden kunnen ze kijken hoe het
lichaam uiteindelijk op grond is gekomen, waar de letsels zijn, … en soms moeten ze vaststellen
dat het incompatibel is de plaatsgesteldheid, dat men op die manier niet van de trap kan vallen
Vb. iemand die zogezegd in een keldergat is gevallen, maar het gat was niet groot en de positie
waarin de man lag was niet incompatibel met het verhaal. Uiteindelijk werd aangetoond dat het
niet mogelijk was en na verder onderzoek is gebleken dat het om een moord ging waarbij men
het lichaam in de kelder had gelegd om te doen geloven dat het om een accident ging
• Forensische odontologie
• Antropologie
Binnen de gerechtelijke geneeskunde zijn er verschillende onderafdelingen naargelang de techniek.
E. FORENSISCHE WETENSCHAPPEN “FORENSIC SCIENCE”
Definitie forensic science: “De toepassing van alle wetenschappen die kunnen worden aangewend bij het
achterhalen van de waarheid en gebruikt worden voor gerechtelijke doeleinden”
Gerechtelijke geneeskunde valt binnen het groter kader van de forensic science, waaronder ook de medische
criminalistiek behoort.
5
,2. GESCHIEDENIS
Om een idee te geven hoe gerechtelijke geneeskunde in elkaar zit, is het nuttig om te gaan kijken naar de
geschiedenis daarvan.
2.1. 6 E BABYLONISCHE KONING à CODEX à “OOG OM OOG”
• Beschrijving
o Vergoedingen voor artsen
o Straffen voor malpractice / behandelingen zonder resultaat
o Straffen afhankelijk van status patiënt
Bijna 3000 jaar geleden waren er al artsen en men ging kijken of die artsen juist of verkeerd werkten en afhankelijk
daarvan werden ze beloond resp. gestraft. Arts zijn was in die tijd een gevaarlijk beroep want men kon zwaar
gestraft worden.
2.2. DHARMASASTRA (3000 – 1000 BC)
• India
• Gebaseerd op Hindu rechtspraak
• Beschrijving:
o Bevat medico-legale principes
o Vyavahara (Vy = verschillende) (ava = twijfel) (hara = wegnemen)
2.3. ARTHASASTRA (350 BC)
• Medische kennis > gerechtelijke doeleinden
2.4. HIPPOCRATES (460 – 384 BC)
• Beschrijving van lethaal karakter van letsels
• Onderscheid geloof – geneeskunde: ziekte geen straf van de goden
2.5. LEX AQUILLIA (600 BC)
• Beschrijving van lethaal karakter van letsels
2.6. ANTISTIUS (44 BC)
• Onderzocht lichaam van Julius Caesar op forum Romanum
• 23 steekwonden: 1 steekwonde tussen 1e en 2e rib was lethaal
6
,Dit was een van de eerste goed gedocumenteerde casussen waarbij een arts gekeken heeft naar de verwondingen
van de keizer. Hij had 23 steekwonden en de arts heeft aangetoond dat één steekwonde lethaal was nl. de tweede
steekwonde en hij heeft zelfs de dader aangeduid.
2000 jaar geleden had men reeds artsen nodig om te komen tot een bepaald advies bij een probleem, in casu de
moord op de keizer.
2.7. JUSTINIANUS (483 – 585)
• Codex Justinianus
• Geneesheren zijn geen gewone getuigen, maar geven eerder een oordeel dan een getuigenis
In de Codex Justitianus beschreef men al wat toerekeningsvatbaar of vergiftiging is. Niet om het probleem op te
lossen, maar om het te duiden en om uiteindelijk straffen te kunnen toedienen. Of iemand toerekeningsvatbaar
is of niet is een pure medische kunde en heeft niets te maken met recht. Vandaar dat de geneesheren toen al van
belang waren.
2.8. FRANKEN (600)
• Lex Salica (Salische wetten)
• Behandelen erfeniskwestie, diefstal, moord en geweldplegingen
2.9. KAREL DE GROTE (750)
• Lex Saxonum
• Belang aan beschrijving van soorten letsels bij de beoordeling ernst delict
2.10. HSI YUAN LU (1248)
• “The washing away of wrongs”
• Adviezen voor medicolegal onderzoek / instructies voor post-mortem onderzoek
• Herkennen van verdrinking (door door verdrinking? Lichaam in water gegooid?)
• Onderzoek brandkijken (dood door brand?)
o Vb. een dame die dood lag in een huis. De vraag was of de vrouw dood was door de brand of op
een andere manier en het huis in brand is gestoken om de moord te verbergen. Dit is nog altijd
een actueel thema. In die tijd had Hsi Yuan Lu dit opgelost door twee varkens te nemen (één
dood en één levend) en ze in brand te steken en nadien te gaan kijken wat het verschil was
tussen die twee varkens. Hij was tot de constatatie gekomen dat bij het varken dat levend in de
brand was gestoken roet in de diepte van de longen zat en bij het varken dat dood in de brand
was gestoken geen roet zat. Vandaag kijken artsen ook naar de longen om de oorzaak te vinden
7
, • Herkennen van wurging
Een Chinese onderzoek die het eerste uitgebreid boek van gerechtelijke geneeskunde heeft geschreven en daarin
allerlei technieken beschreef die nu nog altijd worden toegepast.
2.11. CONSTITUTIO CRIMINALIS CAROLINA (1532)
• Karel V
• Maakte geen melding van autopsie bij verdacht / gewelddadig overlijden
• In beste geval werden wonden ‘geopend’ om de diepte te bepalen of de steekrichting
• Artsen dienden advies te verlenen of persoon sterk genoeg was om marteling te ondergaan
Enkel uitwendige autopsies werden toen uitgevoerd, geen inwendige autopsies. In die tijd ging men de
geneeskunde gebruiken om ervoor te zorgen dat daders goed werden gestraft. Het was een kennis en een kunde
om iemand zodanig te pijnigen dat hij niet dood ging, maar zo lang mogelijk pijn had. Dat was het ultieme effect
dat de dokters in die tijd moesten bekomen. Ze moesten advies geven om de marteling zo lang mogelijk te kunnen
uitvoeren.
Vb. advies geven dat men niet direct het mes in het hart moet steken, maar ergens anders zodanig dat de dader
niet direct sterft.
2.12. ANDREAS VESALIUS (1514 – 1564)
• « De humani corporis fabrica libri septum »
• Vader van de anatomie
Na de renaissance begon men lijken open te snijden, maar vooral als puur anatomische kunst om te kijken hoe
het lichaam in elkaar zat en om te proberen begrijpen hoe het lichaam werkte wat men in de middeleeuwen niet
wist. Pas in de renaissance is men tot het idee gekomen dat het hart, de longen en de hersenen belangrijke
elementen waren van het lichaam en als één ervan niet werkte dat er snel een overlijden zou volgen.
Dit komt uit de tijd van het onderzoek van de kadavers waarbij Vesalius (een Vlaming die is uitgeweken naar Italië)
één van de grote grondleggers was. Deze autopsiepraktijken waren in het kader van anatomie en niet zozeer in
het kader van gerechtelijke geneeskunde.
2.13. GIOVANNI MORGAGNI (1682 – 1771)
• “Vader van de Pathologie”
• Bologna
• Was prosector bij Antonio VALSALVA (leerling van MALPIGHI)
• Voerde autopsies uit en vergeleek de veranderingen in de organen bij ziekte
8
, 2.14. AMBROISE PARE (1510 – 1590)
Hier komt men tot de gerechtelijke geneeskunde.
• Franse leger-arts / chirurg
Hij was een arts in dienst van het leger. De geneeskunde heeft altijd grote stappen vooruitgezet in tijden van
oorlog. Dat was in de tijd van Paré zo, alsook tijdens de WO I en WO II. Het feit dat men kunstmatig kan beademen,
amputeren, … dat is de kennis die in de oorlog is aangeleerd.
• Gedetailleerde beschrijvingen van verwondingen en gewelddadige overlijdens
Paré beschreef heel gedetailleerd hoe de soldaten op het slagveld stierven , wat de verwondingen waren en
heeft daaruit veel geleerd.
• Beschrijft effect van gewelddadige dood op de organen
• “Reports in Court” à procedure verslaggeving aan rechtbank
• Begin moderne forensische pathologie
Dit is het begin van de moderne pathologie, hoe de verwondingen worden beschreven.
2.15. PAOLO ZACCHIA (1584 – 1649)
• Lijfarts van Innocentius X
Het is niet alleen het leger dat in die tijd de drijvende veer was, maar ook religie. De paus was heel belangrijk.
Vandaar dat de lijfarts van Innocentius X een heel belangrijk werk heeft geschreven.
• Questiones Medicolegales
• Handboek tot in de laat 18e eeuw gebruikt
Werd als referentieboek beschouwd in gerechtelijke geneeskunde.
• “Father of Forensic Medicine”
2.16. JOHAN CASPER (1796 – 1864)
• Gerichtliche Leichenöffnung
2.17. MATHIEU ORFILA (1787 – 1853)
/
2.18. ALPHONSE DEVERGIE (1798 – 1879)
9
