DYSPAGHIA / DYSFAGIE
1. INTRODUCTIE
ICF: gebruik ervan heeft een positief resultaat voor dysfagie → totaalbeeld
• Overt: stikken, hoesten, kauwen, …
• Covert: sociaal gedrag, eetplezier, inspanning, …
Aandoening/ziekte = beroerte
Functies/anatomische eigenschap = structuur van tong – stemplooien – oesofagus, bijten, kauwen,
manipulatie van voedsel in mond, tastzin, ruiken, bewustzijn
Activiteiten = eten, drinken, maaltijden klaarmaken
Participatie = gaan eten, communicatie
Externe factoren = gebruik van hulpmiddelen, aanpassingen voeding
Persoonlijke factoren = voorkeuren voeding en eten, culturele of religieuze overtuiging,
leeftijd
EBP: evidence based practice → elke keuze baseren op 3 pijlers: klinische ervaring, verwachtingen patiënt
en onderzoek
SMART SMARTER
= doelen formuleren = process tussen logo en patiënt
- Specifiek - Shared: samen beslissen
- Meetbaar - Monitored: evalueren
- Achievable (haalbaar) - Accessible: toegankelijk
- Realistisch - Relevant: dagelijks leven
- Tijd - Transparent: link oefeningen en doelen
- Evolving: doelen zijn flexibel
- Relationship: cliënt therapeut relatie
Definitie
= moeilijkheid/stoornis in slikproces
Is een symptom van een onderliggende stoornis zoals bv Parkinson
Def 1: transport bolus van mond naar maag wordt belemmerd door problemen in de structuren die nodig
zijn bij het slikken of in de coördinatie tussen de verschillende structuren
Def 2: aantasting van emotionele, cognitieve, sensorische en/of motorische handelingen die betrokken zijn
bij het overbrengen van de substantie van de mond naar de maag. Resultaat: geen handhaving van
hydratatie en voeding + risico op verstikking → extra info = meer correct
Classificatie
Obv leeftijd Pediatric – volwassenen – presbyfagie
Obv fase 2 grote groepen
• Orofaryngeaal = symptomen in mond of keel
• Oesofageaal = symptomen in slokdarm (oesofagus)
Bv carcinoom is oesofagus (= obstructie)
Obv oorzaak Neurologisch
- Acuut: plots na bv accident of beroerte
- Chronisch
- Degeneratieve aandoening: bv Parkinson
1
, Structureel
- Pathologisch: bv tumor zorgt voor obstructive
- Therapie: chemo of radio (littekens)
Iatrogeen: medische ingreep bv langdurige intubatie
Presbyfagie: slikstoornis als gevolg van ouder worden → spieren worden slapper + minder
goed functioneren
Psychogeen: geen medische oorzaak, niet volledig kunnen verklaren bv angst voor slikken
Prevalentie
3 à 4% van gehele populatie
Specifieke pathologische groepen = +50%
Silent aspiration: aspiration vindt plaats zonder kuch of braakneiging = geen reactie
Hoog voorkomen bij oudere mensen (elderly)
Neurologisch = groot risico op aspiration
Symptomen (algemeen)
Pijn bij het slikken, globusgevoel, vermagering, voedselweigering, ongecontroleerdevoedselinname, traag
eten, vermoeidheid tijdens/na maaltijd, vermijden bepaalde consistenties, chronisch kuchje
Gevolgen
Medisch
Altijd aan 2 dingen denken
• Is het veilig om te eten/drinken
• Is het adequaat? Genoeg hydratatie/voeding
Ondervoeding: lager energie level → belangrijk voor slikken → negatief effect op immuunsysteem
Aspiration pneumonia: infectie van longen door aspiration → lang in ziekenhuis
Dehydratatie: frequent probleem bij dysfagie na beroerte
Psychologisch
Levenskwaliteit, eten/drinken is een fijne activiteit = sociale interactie, effect op vrienden en familie, stress,
speciale supplementen zijn duur
Teamwerk
Logo, NKO, radioloog (longen), neuroloog (oorzaak), tandarts (mondhygiëne), verpleegster, diëtist,
psycholoog, sociaal werker (administratie)
2
,Belangrijk
Clearing bv hoesten (= reactie om bolus uit keel te krijgen)
Without clearing gaat in larynx, maar blijft boven stemplooien
Penetration in trachea, maar boven stemplooien (bolus kan verdeeld worden)
Aspiration deel of volledige bolus in trachea + onder stemplooien
Residues delen van bolus blijven aanwezig na het slikken → pentration of aspiration
8 silent aspiration
Premature spillage bolus is al in keel maar slik is nog niet in faryngeale fase – je bent nog aan het kauwen
maar een deel van bolus gaat al naar de keel terwijl sliksysteem nog niet in orde is
(ademweg is nog niet afgesloten)
Nasopharynx stopt bij zacht verhemelte
Oropharynx stopt bij epiglottis
Epiglottis – hyoid – thyroid – cricoid
3
, 2. FYSIOLOGIE & PATHOFYSIOLOGIE
Goed slikproces = veilig transport van mond naar maag (niets gaat in luchtpijp/trachea)
Wat heb je nodig?
• Hoofd- en nekstructuren + bewegingen + spieren
• Coördinatie van die bewegingen
3 kamers
1. Mondholte
2. Orofarynx
3. Slokdarm
3 sluitspieren
1. m. orbicularis oris = mondkringspier
2. zacht verhemelte
3. UES: upper esopaghal sphincter = sluitspier tussen slokdarm en strottenhoofd
Bolus gaat naar maag via voortstuwing, deze voortstuwing is een resultaat van
• Positieve druk achter de bolus (duwen)
• Negatieve druk voor de bolus (trekken)
Craniale zenuwen
12 zenuwen met functie: sensorische input, motorische output of combinatie
Belangrijkste voor slikken
Nummer Naam Functie
V Trigeminus S: Info van zenuwen huid gezicht naar hersenen
(M + S) M: Aanspannen kauwspieren (m. masseter en m.temporalis)
VII Facialis Spieren in gezicht aanspannen en bewegen + bewegen mond
(M + S klein) Aansturing m.stapedius (spanning trommelvlies)
Smaak voorste 2/3 tong
IX Glossopharyngeus S: gewaarwordingen in keel en farynx
(M + S) M: smaak van achterste 1/3 tong
➔ slikken Klein aandeel in aansturing spieren van farynx en larynx
X Vagus (M + S) Aansturen slikspieren + aanspannen stembanden
➔ slikken
XI Accessorius (M) Aansturen m. trapezius en sternocleidomastoideus
XII Hypoglossus (M) Aansturen tongspieren
FASES
4 fases, soms 3 als fase 1 & 2 worden samengenomen
1. Prepareerfase
Bolus prepareren: bijten en kauwen, mixen met speeksel, in verschillende keren slikken → in mondholte
Zo goed als vrijwillige fase + veel keuzes maken: extra kauwen, extra slikken, extra hap of slok nemen
Als bolus in de mondholte is = m.orbicularis en zacht verhemelte moeten sluiten (voor en achter bolus)
m.orbicularis oris + m.buccinator = bolus op tong, bolus tussen tanden → krijgen input van VII
→ oris = sluiten van lippen
→ bucci = voedsel zit tussen kaak en tanden, kan niet doorgeslikt worden
4
