GEZONDHEIDSRECHT
Hoofdstuk I. De krachtlijnen van de Wet Patiëntenrechten
• Patiëntenrechtenwet
o Wet van 22 augustus 2002
o Van kracht sinds 6 oktober 2002 (gewijzigd in 2006, 2013, 2014 en 2018)
o Nader uitgevoerd
▪ Bij KB 1 april 2003 (federale commissie rechten van de patiënt)
▪ Bij (reeds twee maal gewijzigd) KB van 8 juli 2003 voor ombudsfunctie in ziekenhuizen
▪ Verduidelijkt door adviezen van
➢ Federale commissie patiëntenrechten
➢ Nationale raad Orde van artsen
De wet patiëntenrechten is een fundamentele wet in het gezondheidsrecht en werd nog niet zo vaak gewijzigd
waardoor er nog geen al te veel uitvoeringsbesluiten rond bestaan.
• Historische bedoelingen van de wet
o Patiëntenrechten beschermen
o Verduidelijken van de juridische verhoudingen tussen patiënten en zorgverstrekkers
o Bekrachtigen, harmoniseren en codificeren van bestaande gezondheidsrechtelijke normen
o Opheffen van betwistingen over inzagerecht in dossiers
o Invoeren van nieuwe normen
▪ Over vertegenwoordiging van volwassen onbekwame patiënten
▪ Over juridische waarde van voorafgaande wilsverklaring (‘advance directive’)
▪ Over klachtenbemiddeling en klachtenbehandeling
o Sterk afgezwakte poging tot invoering van centrale ziekenhuisaansprakelijkheid
Waarom is die wet er gekomen? => rechten van individuele patiënten juridisch verankeren in een tekst en
rechtspraak met algemene beginselen samenbrengen in een gebalde goed gestructureerde tekst. Daarnaast
waren er een aantal discussies, bijvoorbeeld omtrent een zogenaamd recht op inzage in het eigen
patiëntendossier. Ook een aantal zaken werden compleet nieuw geregeld, bijvoorbeeld hoe er moest gehandeld
worden mbt volwassen onbekwame patiënten.
• Internationale context
o Verklaring van Amsterdam (WHO, 1994): belofte tot bevordering van patiëntenrechten in nationale
wetgeving
o Verdrag Mensenrechten en Biogeneeskunde (EVRM. Bio of verdrag van Oviedo, 1997)
▪ Bekrachtigt enkele fundamentele patiëntenrechten (vb. integriteit en behandeling van nieuwe
ontwikkelingen in de geneeskunde) => zeer invloedrijk verdrag
▪ Nog niet ondertekend door België (vooral omwille van artikel 18 inzake embryo-research: zou
nooit toegelaten zijn op embryo’s die gecreëerd zijn louter voor wetenschappelijk onderzoek)
o In Nederland: sinds 1 augustus 1995: WGBO voegt ‘geneeskundige behandelingsovereenkomst’ als
benoemde overeenkomst toe aan BW
o In Frankrijk: wet van 4 maart 2002 ‘relative aux droits des malades et à la qualité du système de santé’
• Toepassingsgebied
o Bewust zeer breed: niet alleen van toepassing op de klassieke gezondheidszorg, maar ook op alle
andere vormen van gezondheidszorg EN ook op zogenaamd niet-curatieve gezondheidszorg
1
, o Van toepassing op elke vorm van gezondheidszorg
▪ Preventief
▪ Louter diagnostisch
▪ Curatief
▪ Esthetisch
▪ Palliatief
o Wet is van toepassing op
▪ Contractuele en buitencontractuele
▪ Publiekrechtelijke en privaatrechtelijke verhoudingen in de gezondheidszorg
o Is dus ook van toepassing op ‘niet-curatieve’ geneeskunde zoals
▪ Controlegeneeskunde
▪ Arbeidsgeneeskunde
▪ Verzekeringsgeneeskunde
o Voor bijzondere verhoudingen bestaat mogelijkheid tot invoering van ‘nadere regels’
▪ Bij in ministerraad overlegd KB
▪ Teneinde rekening te houden met nood aan specifieke bescherming
▪ Maar zonder verlaging van het beschermingsniveau
▪ Van deze mogelijkheid werd nog GEEN gebruik gemaakt
• Toepassing op ‘beroepsbeoefenaars’
o Wet is niet enkel van toepassing op artsen
o Verplichtingen strekken zich uit tot alle ‘beroepsbeoefenaars’ in de gezondheidszorg
▪ Alle klassieke beroepen geregeld in WUG (Wet Uitoefening Gezondheidszorgberoepen)
▪ Ook beoefenaars van ‘niet-conventionele’ praktijken in de zin van wet van 29 april 1999
• Nalevingsplicht en medewerkingsplicht
o Alle beroepsbeoefenaars moeten de wet naleven binnen de perken van hun bevoegdheden
o Wet bevat geen eigen sanctieregeling
o Gevolg van
▪ Principiële keuze
▪ Complexe discussies omtrent bevoegdheid van federale staat
o Patiëntenrechtenwet kan wel grondslag zijn van
▪ Vorderingen tot schadevergoeding (bij bewezen causaal verband tussen schade en schendingen
van Patiëntenrechtenwet)
▪ Autonome vorderingen (vb. tot inzage van dossier op straffe van dwangsom)
▪ Tuchtstraffen of arbeidsrechtelijke maatregelen
• Overzicht gewaarborgde rechten
o 1. Recht op kwaliteitsvolle dienstverstrekking (artikel 5 Patiëntenrechtenwet)
▪ ‘De patiënt heeft, met eerbiediging van zijn menselijke waardigheid en zijn zelfbeschikking en
zonder enig onderscheid op welke grond ook, tegenover de beroepsbeoefenaar recht op
kwaliteitsvolle dienstverstrekking die beantwoordt aan zijn behoeften’
➢ Dienstvertrekking is een generieke term voor alle handelingen van
gezondheidszorgbeoefenaars
➢ Abstracte omschrijving waarvoor een aantal elementen verder worden verduidelijkt in
de memorie van toelichting
▪ Lijkt niet meer dan (onnodige?) bekrachtiging van het zorgvuldigheidsbeginsel: critici vonden dat
artikel overbodig want ook ogv het zorgvuldigheidsbeginsel heeft men recht op kwaliteitsvolle
gezondheidsverstrekking
2
, ▪ Artikel omvat naast algemeen zorgvuldigheidsbeginsel ook
➢ Algemeen verbod van discriminatie in gezondheidszorg
➢ Principe van eerbiediging van de zelfbeschikking van de patiënt
▪ Beperking tot ‘… dienstverstrekking die beantwoordt aan zijn behoeften’ houdt in dat patiënt
geen (onverantwoorde) behandeling kan vorderen van de arts
➢ Patiënt kan behandeling vragen, maar niet eisen
❖ Voorbeeld: patiënt wilt antibiotica en dus moet de arts dat voorschrijven?
❖ Relevante discussie: verhouding tussen het professioneel oordeel van de arts en het
recht van de patiënt om een bepaalde behandeling te eisen => toegelicht in de
memorie van toelichting: de patiënt kan een bepaalde behandeling vragen, maar
een evaluatie van wat nodig is voor de patiënt moet gebeuren door de arts
➢ Of behandeling nodig is, wordt mee bepaald door (technisch) medisch-professioneel
oordeel
▪ Recht op dienstverstrekking is onvermijdelijk
➢ Beperkt door schaarse middelen
➢ Mede bepaald door financiële mogelijkheden (en verzekeringsdekking)
o 2. Recht op vrije keuze (artikel 6 Patiëntenrechtenwet)
▪ Bevestiging van principe van vrije keuze en mogelijkheid tot wijziging van keuze: men mag zelf
kiezen bij welke huisarts men gaat en men kan die keuze ook wijzigen
▪ De ziekteverzekering respecteert dat ook, maar beperkingen krachtens de wet zijn mogelijk
▪ Wettelijke beperkingen bij keuze van
➢ Controlearts
➢ Arbeidsarts: waakt over de veilige omstandigheden op het werk => gekozen door de
externe diensten voor preventie en bescherming
➢ Arts-deskundige
➢ Arts in gevangenis
▪ Keuze ook impliciet beperkt door
➢ Beperkingen in intramuraal verband
❖ Noodzaak van overeenkomst met ziekenhuis
❖ Organisatorische noodzaak
➢ Beschikbaarheid
Recht op vrije keuze blijft bestaan ook tav gedwongen opgenomen personen in een psychiatrische afdeling van
het ziekenhuis. In beginsel is dit een schending van de patiëntenrechten want men heeft een recht op vrije keuze.
o 3. Recht op informatie (artikel 7 Patiëntenrechtenwet)
▪ Patiëntenrechtenwet bekrachtigt ‘informed consent’-doctrine: bestond ook voordien in de
rechtspraak, maar pas bevestigd in de Patiëntenrechtenwet => wilt men iets doen met de
patiënt dan moet men toestemming krijgen van de patiënt en die toestemming heeft pas
waarde nadat de patiënt informatie heeft verkregen (is het beginsel, uiteraard bestaan er
beperkingen voor bijvoorbeeld zeer jonge kinderen die zelf nog geen toestemming kunnen
geven of operaties/behandelingen in urgente zaken wanneer dit in het belang van de patiënt is)
▪ Ontstaan uit
➢ Gezondheidsethiek
➢ Rechtspraak
▪ Recht op informatie
➢ Onderscheid tussen ‘diagnose-informatie’ (na afronding van het diagnostisch proces
wordt meegedeeld aan de patiënt wat het gezondheidsprobleem is) en
‘toestemmingsinformatie’ (toestemming vragen tot het verderzetten van de behandeling)
3
, ❖ Diagnose-informatie omvat in beginsel alle informatie, dus ook omtrent infauste
prognoses
❖ Criterium: informatie die nodig is om inzicht te krijgen in de gezondheidstoestand
EN haar vermoedelijke evolutie
❖ Vorm van diagnose-informatie
✓ In beginsel mondeling
✓ In ‘duidelijke’ taal
✓ Aangepast tijdens parlementair debat
- In ontwerp stond ‘begrijpelijke’ taal
- Eerbiediging van taalwetgeving en verplicht gebruik van tolk zijn
verlaten
✓ Patiënt kan vragen om schriftelijke bevestiging van de informatie
➢ Informatieverstrekking aan vertrouwenspersoon
❖ Invoering van de figuur van de aangewezen vertrouwenspersoon: juridische functie
in de Patiëntenrechtenwet die heel dikwijls verward wordt met de door de patiënt
aangewezen vertegenwoordiger
Vertegenwoordiger oefent rechten uit in de plaats van de patiënt die dat niet
(meer) zelfstandig kan: deze kan beslissen in de plaats van de patiënt die zelf
zijn rechten niet kan uitoefenen, bijvoorbeeld omdat deze in coma ligt
Vertrouwenspersoon staat wilsbekwame patiënt bij in de uitoefening van zijn
rechten: een vertrouwenspersoon ondersteunt de patiënt bij de uitoefening
van zijn recht op informatie (hij kan vragen stellen, maar beslist nooit)
❖ Vertrouwenspersoon neemt kennis van informatie
✓ Naast en samen met de bewuste en wilsbekwame patiënt
✓ Of los van de patiënt
❖ Keuze van vertrouwenspersoon is in beginsel vrij: familie, vriend of andere
beroepsbeoefenaar
❖ Volgens Orde van Artsen moet vertrouwenspersoon ook vertrouwen van arts
genieten: indien vertrouwenspersoon therapeutische relatie verstoort dan zou de
arts de relatie kunnen stopzetten => arts kan bij wijze van spreken de
vertrouwenspersoon weigeren, maar dit wordt wel betwist
❖ Bevestiging van akkoord van patiënt met aanwijzing vertrouwenspersoon
✓ Kan impliciet bij aanwezigheid van vertrouwenspersoon tijdens gesprek met
patiënt
✓ Moet schriftelijk bij communicatie zonder aanwezigheid van patiënt
✓ Communicatie met vertrouwenspersoon moet vermeld worden in dossier
▪ Uitzonderingen op het recht op informatie
➢ Recht om niet te weten
❖ Bij uitdrukkelijk verzoek krijgt patiënt geen diagnose-informatie
✓ Vb. zwangere vrouw gaat bij de arts op consultatie en wenst het geslacht van
haar kindje niet te weten
✓ Voorbeeld uit de medische genetica: mensen die diagnose van bepaalde
genetische ziekte niet wensen te kennen => klassiek voorbeeld is de ziekte
van Huntington waarbij de verschijnselen zich pas voordoen op een leeftijd
van ongeveer 40 jaar en men pas vanaf dan begint te lijden aan een
neurologische aftakeling met vaak de dood tot gevolg
❖ Uitzondering
4
, ✓ Het niet meedelen veroorzaakt ‘klaarblijkelijk ernstig nadeel’ voor de patiënt
of voor derden: dient manifest/onbetwist te zijn
- Klaarblijkelijk ernstig nadeel voor de patiënt: gevaar dat door geen
informatie te geven aan de patiënt, de patiënt zich niet laat
behandelen of verkeerde beslissingen neemt
- Klaarblijkelijk ernstig nadeel voor derden: vaststellen van een ernstige
genetische ziekte dient te worden meegedeeld aan de patiënt want
derden kunnen ook de toekomstige kinderen van die patiënt zijn en
dus dient dan te worden afgewogen of en hoe men kinderen wilt
✓ Consultatie van collega en (eventuele) vertrouwenspersoon noodzakelijk
➢ Therapeutische exceptie
❖ Tijdelijk onthouden van informatie mag
✓ Indien meedelen ‘klaarblijkelijk ernstig nadeel’ voor de patiënt zou
meebrengen
✓ Na raadpleging van collega
❖ Motivering moet vermeld worden in medisch dossier
❖ Informatie van eventuele vertrouwenspersoon is nodig
o 4. Recht op toestemming (artikel 8 Patiëntenrechtenwet)
▪ Duidelijke wettelijke bekrachtiging van informed consent-beginsel
▪ Toestemming is uitdrukkelijk dus wilsinstemming (niet hetzelfde als schriftelijk!), tenzij de arts
uit het gedrag van de patiënt ‘redelijkerwijze zijn toestemming kan afleiden’ (vb. patiënt trekt
zijn mouw op en strekt zijn arm uit naar de arts zodanig dat een bloedafname kan worden
verricht): kan zowel mondeling als non-verbaal dus niet noodzakelijk schriftelijk MAAR voor een
aantal ingrepen staat in afzonderlijke wetgeving voorgeschreven dat er wel een schriftelijke
toestemming moet zijn
➢ Voor sommige ingrepen moet toestemming schriftelijk worden vastgesteld ogv bijzondere
wetgeving (vb. experimenten, geneesmiddelenonderzoek, abortus, medisch begeleide
voortplanting, euthanasie, prelevatie van organen bij levende donoren, esthetische
chirurgie)
➢ Voor onomkeerbare electieve ingrepen is schriftelijke toestemming sterk aangewezen (vb.
sterilisatie, geslachtsverandering)
➢ Voor andere ingrepen mag toestemming schriftelijk worden vastgelegd
❖ Op verzoek van patiënt of beroepsbeoefenaar
❖ En met instemming van beroepsbeoefenaar of patiënt
▪ Noodzaak van instemming van andere partij zou proliferatie van toestemmingsformulieren
moeten indijken
▪ Evolutie naar ‘consent forms’ is evenwel tevens bepaald door
➢ Eisen van accrediteringsinstanties (zoals JCI en NIAZ/Qmentum): veiligheids- en
kwaliteitsnormen die gecontroleerd worden door externe instanties
➢ Eisen van verzekeraars
➢ Richtlijnen van instellingen
➢ Rechtspraak inzake medische aansprakelijkheid (in het bijzonder over bewijslast inzake de
naleving van IC-verplichtingen)
▪ Bewijslast inzake niet-naleving van informed consent-verplichting is in evolutie => wie dient het
bewijs te leveren dat de verplichting werd nageleefd?
➢ Cass. 16 december 2004: patiënt moet bewijzen, maar ‘feitenrechter mag aanvaarden dat
bewijs van een negatief feit niet met dezelfde striktheid als het bewijs van een
bevestigend feit moet worden geleverd’
➢ Cass. 25 juni 2015: advocaat moet bewijzen dat hij informatieverplichting nageleefd heeft
5
, ➢ Cass. 11 januari 2019: patiënt die beweert dat verpleegkundige naliet om te waarschuwen
voor gevaar op vallen bij het verlaten van CT-tafel, moet dit bewijzen
➢ Cass. 18 juni 2020: “wanneer patiënt aanvoert dat hij schade heeft geleden doordat de
arts heeft nagelaten hem informatie te verschaffen, moet hij niet alleen bewijzen dat de
arts hem de informatie had moeten geven, maar ook dat hij dat niet heeft gedaan”
▪ Inhoud van de behandelingsinformatie
➢ Informatie over: doel, aard, graad van urgentie, duur, alternatieven, financiële gevolgen
van de behandeling (relatief vaag in wetsontwerp want exacte kost kan niet altijd op
voorhand worden geraamd)
➢ Ivm risico’s en tegenaanwijzingen, nevenwerkingen en risico’s: bekrachtiging van de
theorie van de ‘relevante risico’s’
❖ Belangrijk om informatie te verschaffen want pas dan kan patiënt volwaardig
beslissen om al dan niet zijn toestemming te geven
❖ Vooral communicatief probleem (vb. hoever moet men hier in gaan en dient men
werkelijk alle in de literatuur ooit beschreven risico’s mee te delen?): belang voor
juridische potentiële aansprakelijkheid
❖ Patiëntenrechtenwet bekrachtigt de aanname van de theorie van de relevante
risico’s: enkel deze risico’s moeten worden weergegeven => vorm van
personalisering noodzakelijk want wat voor de ene relevant is, is dat voor de
andere niet (vb. risico op verminderde vruchtbaarheid is zeer relevant voor een
jonge vrouw zonder kinderen en minder of niet relevant voor een oudere vrouw)
➢ Informatieplicht over risico’s is mee bepaald door ernst van het gevaar, frequentie van het
risico, persoon van de patiënt en de aard van de ingreep (electiviteit)
❖ Moeten heel zeldzame risico’s meegedeeld worden? => HvC 2009: zeldzaam
karakter van een risico op zich is geen reden om het niet te gaan meedelen
❖ Is de informatieplicht anders bij een electieve ingreep? In dat geval is de ingreep
niet noodzakelijk, maar wordt er voor geopteerd/gekozen (vb. plastische chirurgie):
sommige auteurs pleiten dan voor een grotere en meer volledige informatieplicht
want het is belangrijk voor de patiënt om een weloverwogen keuze te maken
➢ Behandelingsinformatie moet ‘voorafgaandelijk en tijdig’ verstrekt worden: in de regel
moet de mogelijkheid bestaan om een reflectietermijn te hebben waarin de patiënt
vragen kan stellen aan de huisarts, maar wanneer de ingreep dringend is dan zal
automatisch de reflectietermijn ook korter zijn
➢ Vorm is identiek als diagnose-informatie: mag schriftelijk maar is niet noodzakelijk
▪ Uitdrukkelijke erkenning van behandelingsweigering
➢ Patiënt mag behandeling weigeren of gegeven toestemming intrekken (vb. patiënt die
halverwege zijn chemotherapiekuur deze wenst stop te zetten omdat de bijwerkingen te
groot zijn en men liever zijn lot aanvaardt): de arts kan de patiënt proberen te overtuigen,
maar wanneer de patiënt bij die beslissing blijft dan hoort dat gerespecteerd te worden
➢ Behandelingsweigering wordt schriftelijk vastgelegd: wanneer de patiënt een behandeling
weigert en dit duidelijk ingaat tegen het advies van de arts(en) dan moet de weigering
schriftelijk worden vastgesteld omwille van bewijsredenen en aansprakelijkheid
(vb. wanneer iemand na een paar uren na een zwaar ongeval het ziekenhuis reeds wenst
te verlaten, terwijl het risico op bloedklonters in het hoofd nog te groot is)
❖ Op verzoek van (wilsbekwame) patiënt
❖ Op verzoek van zorgverstrekker
➢ Vormt basis voor formulieren van ‘ontslag ondanks tegenadvies’
❖ Kunnen geldig zijn: aan de patiënt wordt advies gegeven om in de instelling te
blijven, maar toch wenst men naar huis te gaan en de instelling te verlaten
6
, ❖ MAAR wilsbekwaamheid van patiënt is discussiepunt: kan men de patiënt wel als
volwaardig wilsbekwaam verklaren wanneer men zo iets ondertekent? (vb. patiënt
wordt opgenomen op de dienst psychiatrie met zelfmoordgedachten maar wenst
het ziekenhuis vroegtijdig te verlaten. Dat kan wanneer men die persoon een
ontslag ondanks tegenadvies laat ondertekenen, maar wanneer die patiënt later
toch zelfmoord pleegt dan zou men kunnen zeggen dat die persoon niet met kennis
van zaken en voldoende overwogen die beslissing kon nemen en dus met andere
woorden niet wilsbekwaam was)
▪ Erkenning van waarde van voorafgaande richtlijn
➢ Bekwame patiënt kan schriftelijk ‘te kennen geven’ dat hij handeling weigert op ogenblik
waarop hij onbekwaam zal zijn
❖ Het houdt dus in dat eenieder vooraf kan meedelen dat men een welbepaalde
handeling zal weigeren in de toekomst
❖ Over welk soort handelingen gaat het dan? => vb. niet-reanimatie, geen
kunstmatige beademing, geen kunstmatige voeding, geen opname op IZ,…
➢ Niet te verwarren met wilsverklaring onder Euthanasiewet
❖ Waarbij actief levensbeëindigend handelen gevraagd wordt
✓ Onder de Patiëntenrechtenwet leidt de negatieve voorafgaande
wilsverklaring niet tot actief levensbeëindigend handelen (dmv het toedienen
van geneesmiddelen die de dood veroorzaken), doch enkel tot onthouding
✓ Men zal enkel overgaan tot het niet stellen van bepaalde handelingen
❖ Bij irreversibel (= onherroepelijk) verlies van bewustzijn
✓ Toepassingsgebied bij Euthanasiewet is veel beperkter want begrip ‘niet
meer bij bewustzijn’ is veel verregaander dan verlies van handelings- of
wilsbekwaamheid => houdt verlies van waarnemingsvermogens in (zoals bij
coma of persistent vegetatieve status)
✓ Dit is bijvoorbeeld ook de reden waarom de wilsverklaring onder de
Euthanasiewet niet van toepassing is bij dementie: een demente persoon kan
wilsonbekwaam zijn, maar die persoon is daarom niet buiten bewustzijn en
dat valt in alle duidelijkheid buiten het toepassingsgebied van de
Euthanasiewet
➢ Indien weigering betrekking heeft op een welomschreven toekomst en niet herroepen
werd dan moet zij geëerbiedigd worden
❖ Discussie over hoe het welomschreven moet worden en wat er net welomschreven
moet zijn: gaat het over de handeling zelf of over de situatie waarin men zich zal
bevinden? => de meeste auteurs hebben het over de handelingen die men niet
wenst maar daar bestaat discussie over in de Patiëntenrechtenwet
❖ Volgens memorie van toelichting heeft voorafgaande weigering zelfde gevolgen als
‘actuele weigering’
✓ Actuele weigering gebeurt met een persoon die men kan zien en met wie de
arts effectief kan communiceren
✓ Probleem met zo een negatieve voorafgaande wilsverklaring is dat die jaren
geleden kan afgelegd zijn geweest, maar beroepsbeoefenaar is niet
gerechtigd te handelen en dient de weigering te respecteren
✓ Memorie van toelichting gaat in tegen Advies Orde van Artsen en Raad van
State om met de wensen rekening te houden
▪ Met mogelijke problemen rond
➢ Afwezigheid van formeel model over een dergelijke voorafgaande wilsverklaring (in de
Euthanasiewet bestaat wel zo een model): informele modellen bestaan wel
7
, ➢ Geen geldigheidsduur: dat kan dus betekenen dat de negatieve voorafgaande
wilsverklaring reeds bijvoorbeeld tien jaar geleden werd neergeschreven
➢ Geen officieel registratiesysteem: geen nationale databank voor dergelijke negatieve
voorafgaande wilsverklaringen (dit is dan vooral een probleem voor wanneer iemand
plots een verkeersongeval krijgt op een andere plaats dan waar men de verklaring heeft
afgelegd en dan is het goed mogelijk dat de artsen in het ziekenhuis geen weet hebben
van die verklaring en er bijgevolg geen rekening mee kunnen houden)
➢ Interpretatie van de richtlijn
➢ Begrip ‘welomschreven tussenkomst’: de meeste modellen bieden de mogelijkheid om te
gaan aankruisen welke handelingen men wel nog wilt
o 5. Recht op inzage in dossier (artikel 9 Patiëntenrechtenwet)
▪ Patiënt heeft recht op ‘zorgvuldig bijgehouden en veilig bewaard’ dossier
▪ Inhoud van dossier niet uniform geregeld in Patiëntenrechtenwet
➢ Algemene dossierplicht lost onduidelijkheid over inhoud en structuur van dossier niet op
➢ Voor artsen: minimale inhoud geregeld in Ziekenhuiswet en twee KB’s van 3 mei 1999
▪ ‘Kwaliteitswet’ (Wet van 22 april 2019, in werking in 2021) regelt zeer gedetailleerd de inhoud
van het patiëntendossier in 23 punten met onder meer
➢ Klassieke professionele gegevens zoals antecedenten, resultaten van technische
onderzoeken, attesten en adviezen, diagnose, chronologisch overzicht van zorgen,
medicatieschema
➢ Maar ook eerder subjectieve gegevens zoals weergaven van overleggesprekken,
gezondheidsdoelen en wilsverklaringen
▪ Patiënt kan ook vragen dat stukken aan dossier worden toegevoegd: principieel mogelijk maar
gebeurt heel weinig
▪ Inzage in dossier: mag een patiënt het dossier inzien en zo ja, hoe gebeurt die inzage?
Gebeurt de inzake rechtstreeks: patiënt kijkt zelf in het dossier
Of onrechtstreeks: via een andere door de patiënt gekozen arts
➢ Recht op inzage
➢ Principieel rechtstreeks recht op inzage
❖ Patiënt kan dossier zelf inzien
❖ Kan zich laten bijstaan door vrij gekozen vertrouwenspersoon
❖ Kan inzagerecht zelfs delegeren aan vertrouwenspersoon
✓ Het is mogelijk dat de vertrouwenspersoon het dossier gaat inzien: vrij
verregaand en dus een belangrijke erkenning van het recht van de patiënt
✓ Heeft implicaties op de functies van het dossier: vroeger was het dossier
vooral een geheugensteun van de individuele arts >< geëvolueerd tot
communicatie-instrument tussen het team en de patiënt
▪ Verzoek tot inzage moet in beginsel onverwijld en ten laatste binnen vijftien dagen ingewilligd
worden
▪ Nieuwe evolutie van papieren dossiers naar rechtstreekse inzage in EPD (elektronisch
patiëntendossier) via HUB’s of ‘Personal Health Viewer’
➢ Zonder aanvraag aan arts
➢ Met discussie over aangewezen ‘vertragingstermijn’ voor nieuwe gegevens: in hoeverre
moeten recent toegevoegde gegevens meteen ter beschikking gesteld worden aan de
patiënt (vb. laboratoriumuitslagen van recent verrichte onderzoeken) of is het beter dat
eerst de behandelende arts de uitslagen kan zien en telefonisch of in een rechtstreeks
gesprek dat kan meedelen aan de patiënt?
8
,▪ Uitzonderingsregime voor delen van medisch dossier
➢ Er zijn drie delen van het medisch dossier waarvoor er een uitzondering op het recht van
inzage bestaat: (1) gegevens betreffende derden; (2) persoonlijke notities; (3) motivering
voor therapeutische exceptie
❖ Zijn in beginsel uitgesloten van inzage
❖ Maar persoonlijke notities en therapeutische excepties mogen wel onrechtstreeks
ingezien worden door de vertrouwenspersoon die tevens beroepsbeoefenaar is
➢ Concreet: wat betekenen die verschillende elementen?
❖ Gegevens betreffende derden
✓ Geen definitie dus wat wordt er bedoeld?
- Van derden over patiënt? => vb. echtgenote komt tegen de
behandelende arts zeggen dat de patiënt veel te veel alcohol drinkt
- Van patiënt over derden? => vb. patiënt klaagt over iemand anders
- Van derden over derden?
✓ Commissie patiëntenrechten: gegevens over derden zonder belang voor
behandeling van patiënt mogen niet ingezien worden
❖ Persoonlijke notities
✓ Zijn zeer restrictief omschreven in de memorie van toelichting want voordien
bestond de misvatting dat alles wat met de hand persoonlijk genoteerd stond
in een klassiek papieren dossier niet voor inzage vatbaar zou zijn
✓ Voorwaarden: onderdelen van dossier die afzonderlijk worden opgeborgen
EN die niet toegankelijk zijn voor anderen (zelfs niet leden van dezelfde
zorgverleningsequipe)
✓ Door werken in teams worden persoonlijke notities dus steeds zeldzamer
❖ Motivering voor therapeutische exceptie
▪ Betwisting over onrechtstreekse inzage: mag vertrouwenspersoon-beroepsbeoefenaar behoren
tot een andere beroepscategorie? Kan de inzage van medisch dossier gebeuren door
apothekersassistent, verpleegkundige of laboratoriumtechnoloog?
➢ Volgens Orde mag arts weigeren dat ‘second opinion’ over zijn behandeling gegeven zou
worden door een niet-arts
➢ Federale commissie patiëntenrechten meent dat keuze van beroepsbeoefenaar vrij is en
onrechtstreekse inzage ook kan door andere beroepsbeoefenaar dan arts
▪ Recht op afschrift medisch dossier
➢ Patiënt heeft recht op afschrift of kopie van dossier (fotokopie, e-mail, DVD, USB,…)
❖ Afschrift is uitgesloten voor gegevens betreffende derden en beperkt voor
persoonlijke notities
❖ Om verder gebruik te beperken, moet elk afschrift vermelden: ‘strikt persoonlijk en
vertrouwelijk’
➢ Aflevering van afschrift kan geweigerd worden
❖ Bij duidelijke aanwijzingen dat de patiënt onder druk wordt gezet om afschrift aan
derden mee te delen
❖ Op welk soort situaties kan dit betrekking hebben? => het voorbeeld bij uitstek is
het geven van een medisch dossier aan een verzekeringsmaatschappij
❖ Doel: gezondheidsgegevens kunnen nadelige gevolgen hebben voor iemand want
een te grote openheid over medische problemen kan aanleiding geven tot misbruik
▪ Post mortem inzage
➢ Onrechtstreekse bevestiging van beroepsgeheim post mortem
9
, ❖ In beginsel geldt het beroepsgeheim ook na de dood van de patiënt dus de discretie
over de gezondheidsgegevens moet ook eerbiedigt worden nadat iemand
overleden is
❖ Voorbeeld: vrouw had een buitenechtelijke relatie en geraakte ongewenst zwanger,
maar liet abortus uitvoeren en sprak daar met niemand anders over dan met haar
behandelende arts en de gynaecoloog om nadien haar gezinsleven verder te zetten
dus wanneer die vrouw komt te overlijden is het perfect mogelijk dat zij dat geheim
wenst mee te nemen tot in haar graf zodat haar kinderen dat nooit te weten
zouden komen
➢ MAAR uitzondering: het is mogelijk dat een erfgenaam inzage kan vragen => het gaat
enkel over de echtgenoot en de erfgenamen tot de tweede graad
❖ Voorwaarden
✓ Indien verzoek gemotiveerd en gespecifieerd is
✓ Indien patiënt zich niet uitdrukkelijk verzet heeft
✓ Via beroepsbeoefenaar (die geen betrokken erfgenaam mag zijn) dus geen
rechtstreekse inzage en zonder aanwezigheid van de betrokken erfgenamen
❖ Welke motieven zijn legitiem?
✓ Onderzoek naar behandelingsfouten
✓ Genetisch onderzoek
✓ Onderzoek naar doodsoorzaak in verzekeringsverband, voor zover dat de
betrokkene bij leven gemeld heeft dat men akkoord was om dit mee te delen
✓ Onderzoek naar wilsbekwaamheid in patrimoniale betwistingen
- Lange discussie over legitieme motieven voor inzage
- Orde meende dat de inzage niet kon bij betwisting over testamenten
of rechtshandelingen
- Nieuw advies van 1 september 2007 heft vorig advies van 2004 op: als
er indicaties zijn dat de patiënt misbruik is geweest dan mag dat wel
meegedeeld worden
o 6. Recht op eerbiediging van persoonlijke levenssfeer (artikel 10 Patiëntenrechtenwet)
▪ Bekrachtiging van principe van recht op bescherming persoonlijke levenssfeer en van
gezondheidsinformatie
▪ Recht op respect voor intimiteit
▪ Zonder akkoord van patiënt mogen geen personen aanwezig zijn bij de behandeling waarvan
aanwezigheid niet is ‘verantwoord’ voor de dienstverstrekking
▪ Privacybescherming is grotendeels geregeld buiten Patiëntenrechtenwet door de Europese
Algemene Verordening Gegevensbescherming (GDPR), de Kaderwet Privacy van 2018 en de
regelgeving omtrent beroepsgeheim
o 7. Recht op klachtenbemiddeling (artikel 11 Patiëntenrechtenwet)
▪ Patiëntenrechtenwet voorzien geen sancties: geen administratieve geldboeten of andere
vormen van sancties, MAAR wel mogelijkheid om klacht in te dienen bij ombudsfunctie zonder
sanctionerende bevoegdheden
▪ Verplichte ombudsfunctie in elk ziekenhuis (KB van 8 juli 2003)
▪ Ombudsfunctie
➢ Moet bemiddelen bij klachten
❖ Met welk soort klachten moet zo een ombudspersoon in een ziekenhuis zich
bezighouden? => bijvoorbeeld wanneer de patiënt naar een andere arts vraagt,
maar de behandelde arts liegt over het feit dat men niet kan veranderen van arts;
slechte behandeling door een verpleegkundige; procedurele of communicatieve
problemen; professionele beroepsfouten; verkeerd geneesmiddel toegediend
10
