H2: Mechanisering en
doelgerichtheid
Inleiding
= oud thema in de filosofie, naar voorgrond bij begin moderne wetenschappen (17 E eeuw):
wetenschappelijke revolutie
Lichaam bestaat uit onderdelen: verwondering over hun doelgerichtheid en doelmatigheid (= de
efficiëntie waarmee ze hun doel vervullen)
Teleologie = studie van die doelgerichtheid, leer van de doelen, verklaart fenomenen adhv hun
doelmatigheid en doelgerichtheid. Belangrijk thema: oorsprong van die doelgerichtheid
Antieke oudheid + Middeleeuwen: doelgerichtheid bewijs voor bestaan van Ontwerper ó
wetenschappelijk revolutie: toch geen andere verklaring dus levenswetenschappen lang niet als
wetenschap gewaardeerd
Charles Darwin: aanleiding tot nieuwe manier van denken over doelgerichtheid vd levende natuur =>
door zijn werk konden de levenswetenschappen aansluiten bij de ‘harde wetenschappen
In dit hoofdstuk:
Hoe Darwinisme een uitleg biedt op de vraag naar de oorsprong van die doelgerichtheid
De overgang v antiek en Middeleeuws denken nr de moderne tijd => wetenschappelijke
revolutie & mechanisering vh wereldbeeld
18E eeuw: Kant: oorsprong doelgerichtheid = onoplosbaar vraagstuk (geen Newton vd
biologie) => toch wel Darwin
1. De mechanisering van het wereldbeeld
Doeloorzaken
= oorzaak die tegelijk dienst doet als doel, oorzaak die in de toekomst ligt
Artefacten (voorwerpen door de mens ontworpen):
vervullen doel dat de oorzaak is van hun bestaan
Artefact = design ‘ontwerp’
Elke ontwerp heeft een ontwerper/maker
Artefacten verklaren met doeloorzaken is niet problematisch
Antieke en middeleeuwse filosofen en teleologie
Ook levenloze en levende natuur verklaren mbv doeloorzaken
Niet enkel artefacten: natuurlijke voorwerpen en organismen vervullen hun ingebouwd doel
Aristoteles
Leerling van Plato, Oude Griekenland, 4 e eeuw voor Christus, leraar van Alexander de Grote
Doeloorzaak/teleologie => belangrijkste oorzaak, belangrijkste voor beweging
Bewegen is ‘streven naar’: dingen veranderen/bewegen omdat ze streven naar iets
Streven naar eigen natuur/aard/ essentie/vorm te volmaken
Natuurlijke vs onnatuurlijke beweging
Vb sleutelbos loslaten, die beweegt nr beneden: streven vd object naar een bep doel=
beneden zijn, sleutelbos omhoog, even omhoog maar die streeft naar beneden. Omhoog =
, onnatuurlijke beweging, beneden= natuurlijke beweging, ingebakken in de aard vd voorwerp,
rook streeft om nr boven te gaan
Uiteindelijk: alle bewegingen worden gemotiveerd dr streven naar perfectie/ onbewogen
beweger / natuurlijke plaats/ rust/ om volledig zichzelf te zijn
Onbewogen beweger? Soort van Aristotelesische God. Beweger? Hij doet alles bewegen.
Onbewogen? Hij beweegt zelf niet want hij is de perfectie al
Eens object doel bereikt heeft, streven vervuld, object in rust, verandering valt stil
Vb zaadje v tomatenplant: streeft om een perfecte tomatenplant te worden: volledig zz te zijn
= streven op kosmische schaal naar de absolute perfectie
Vb een beweging van leerling nr de les ; de bepaalde weg verklaren: wilt naar de les komen,
doel=les bereikt, beweging gestopt
Vb streven naar kennis, voedsel, liefde
Beweging van het levende staat model voor beweging van het niet-levende
Vb sterren volgen dezelfde motieven als wij: niet-levende volgen zelfde principes als levende
Organismen worden ‘bezield’
o Vegetatieve ziel: basale levensfuncties (mens, planten, dieren)
o Appetitieve ziel: motor van seksuele activiteiten
o Rationele ziel: stuurt denkactiviteiten (uniek voor de mens)
‘bezieling’ houdt het hele universum in beweging
Hoogtepunt in laatmiddeleeuwse scholastische filosofie
WEG VAN DE TELEOLOGIE
= hoe men in de filosofie weg is proberen te geraken van de teleologie, vd doel-oorzaak verklaring
Wetenschappelijke revolutie: 17e eeuw
Galileo Galilei
Traagheidswet: ieder lichaam in rust of voortbeweging met gelijke snelheid langs rechte lijn
Verandering = kracht die van buitenaf op lichaam inwerkt doet lichaam bewegen
o In contrast met antieke en middeleeuwse filosofen: lichaam beweegt door bezieling
Bijdrage aan vervanging van doeloorzaken door mechanische oorzaken
Oorzaken gaan vooraf aan de beweging
Descartes
Descartes en de levenswetenschap
Levenswetenschap ~ fysica
Geen doeloorzaken, geen levensprincipe
Begin 17e eeuw, vader vd moderne wijsbegeerte, wou zelf die stichten, hij vond dat de wijsbegeerte
gn vooruitgang had geboekt, wou die uit het slop halen door te modeleren naar de wetenschap die
wel vooruit gaat
Succes van de moderne wetenschappen?
Wiskundige methode: euclidische meetkunde = uit een fundamentele, heldere zekerheid
vertrekken en daaruit andere zekerheden afleiden
o Descartse: filosofie moet ook de wiskundige methode gebruiken voor succes
Mechanisering vd wereld: geen doeloorzaken, maar mechanische oorzaken= veranderingen
via natuurwetten verklaren (veranderingen door krachten op voorwerp)
