Samenvatting Kwalitatieve methoden
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Uitgangspunten......................................................................................................................... 4
1.1 Wat is kwalitatief onderzoek..........................................................................................................................4
1.2 Kenmerken van kwalitatief onderzoek............................................................................................................4
Kenmerk 1: Doel en vraagstelling.....................................................................................................................4
Kenmerk 2: Onderzoeksdesign.........................................................................................................................4
Kenmerk 3: Dataverzamelingsmethode...........................................................................................................4
Kenmerk 4: Analyse..........................................................................................................................................5
Kenmerk 5: Rapportering.................................................................................................................................5
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?................................................................................5
Hoofdstuk 3: Paradigma’s en kwalitatief onderzoek.......................................................................................6
3.1 Klassieke tweedeling: positivisme vs interpretativisme..................................................................................6
a. Positivisme....................................................................................................................................................6
b. Postpositivisme.............................................................................................................................................6
c. Constructivisme............................................................................................................................................6
d. Kritische theorie en aanverwante................................................................................................................7
Hoofdstuk 6: Onderzoeksethiek..................................................................................................................... 8
6.1 Procedurele ethiek..........................................................................................................................................8
a. Informed consent.........................................................................................................................................8
b. Bescherming vd privacy................................................................................................................................8
c. Breng geen schade toe..................................................................................................................................9
d. Verborgen onderzoek en misleiding............................................................................................................9
6.2 Situationele ethiek........................................................................................................................................10
6.3 Relationele ethiek..........................................................................................................................................10
Hoofdstuk 4: Kwalitatieve probleemformulering..........................................................................................10
Stap 1: onderzoeksvraag, deelvragen en beperkingen.......................................................................................10
Stap 2: situering van onderzoeksdomein, conceptueel kader............................................................................10
Stap 3: relevantie en onderzoeksdoel.................................................................................................................11
Hoofdstuk 12: analyse van kwalitatieve data................................................................................................ 13
12.1 Grounded theory benadering......................................................................................................................13
a. Vijf stappen.................................................................................................................................................14
12.2 Computer assisted qualitative data analysis (MaxDQA)............................................................................17
Hoofdstuk 13: Kwaliteitsvereisten................................................................................................................ 17
13.1 Kwalitatieve kwaliteitsvereisten.................................................................................................................17
a. Drie posities................................................................................................................................................17
b. Betrouwbaarheid – afhankelijkheid...........................................................................................................18
c. Interne validiteit - geloofwaardigheid........................................................................................................18
d. Generaliseerbaarheid (externe validiteit) – overdraagbaarheid...............................................................18
Hoofdstuk 5: Kwalitatief onderzoek opzetten...............................................................................................19
5.1 Grondvormen van kwalitatief onderzoek.....................................................................................................19
1
, 5.2 Steekproef.....................................................................................................................................................19
2 soorten steekproeftrekking.........................................................................................................................20
5.3 Voorbereiding veldwerk................................................................................................................................21
Hoofdstuk 8: Interview................................................................................................................................ 21
8.1 Wat is het interview?....................................................................................................................................21
a. Definitie kwalitatief interview....................................................................................................................21
8.2 Interviewproces.............................................................................................................................................22
a. Voorbereiden..............................................................................................................................................22
b. Uitvoeren....................................................................................................................................................23
c. Na het interview.........................................................................................................................................23
d. Toepassen Grounded Theory/voorbereiding opnieuw..............................................................................24
8.3 Medium van interview..................................................................................................................................24
Hoofdstuk 10: Focusgroep............................................................................................................................ 24
10.1 Wat zijn groepsinterviews...........................................................................................................................25
10.2 Rollen, plaats en tijd....................................................................................................................................25
a. Rollen..........................................................................................................................................................25
b. Plaats..........................................................................................................................................................26
10.3 Deelnemers.................................................................................................................................................26
a. Selectie........................................................................................................................................................26
b. Type deelnemers & hoe de moderator erop moet reageren....................................................................26
10.4 Focusgroep proces......................................................................................................................................27
a. Voorbereiden..............................................................................................................................................27
b. Uitvoeren....................................................................................................................................................27
c. Na het interview.........................................................................................................................................27
10.5 Voor- en nadelen.........................................................................................................................................28
Hoofdstuk 8 en 10: Activatie en participatietechnieken................................................................................28
a. Projectieve en probing technieken.............................................................................................................28
c. Verschillende soorten participatietechnieken............................................................................................29
Hoofdstuk 9: Observatie.............................................................................................................................. 30
9.1 Observeren....................................................................................................................................................30
a. Soorten observatoren.................................................................................................................................30
b. Aandachtspunten bij observatie................................................................................................................31
c. Observatie hoofdvariaties...........................................................................................................................31
9.2 Observatieproces..........................................................................................................................................31
9.3 Voor- en nadelen van observatiemethode....................................................................................................33
a. Voordelen...................................................................................................................................................33
b. Nadelen......................................................................................................................................................34
Hoofdstuk 2: Geschiedenis kwalitatief onderzoek........................................................................................34
2.1 Klassieke periode (1900-1945)......................................................................................................................34
a. Verslagen....................................................................................................................................................34
b. Verstehen...................................................................................................................................................34
2.2 Verdrukking en kiemen van vernieuwing (1950-1970).................................................................................35
2.3 Heropstanding (1970-1980)..........................................................................................................................35
2.4 Postmodernisme en consolidatie (1990).......................................................................................................36
2
,3
,Hoofdstuk 1: Uitgangspunten
1.1 Wat is kwalitatief onderzoek
= kwalitatieve onderzoeksmethoden worden gebruikt om de aard van sociale verschijnselen te
onderzoeken Dit houdt in dat kwalitatief onderzoek zich voornamelijk bezighoudt met de
eigenschappen, gesteldheid en het karakter van verschijnselen (interacties, situaties,
groeperingen..)
Dagelijkse werkelijkheid, betekenis(geving) en processen staan centraal
Met minder personen – bepaalde technieken
1.2 Kenmerken van kwalitatief onderzoek
Deze 5 elementen kunnen helpen antwoord te geven op ‘wat kwalitatief onderzoek is’
Kenmerk 1: Doel en vraagstelling
Dagelijkse werkelijkheid staat centraal: ‘hoe zien andere mensen de werkelijkheid?’
o wiens betekenisgeving is belangrijk? welke betekenis? - onderzoeker (outsider,
etic) of de onderzochten (insider, emic)?
etic = onderzoeker die door literatuurstudie en voorafgaande resultaten met een
vooraf bepaald schema zijn studieobject tegemoet trekt
emic = schema’s worden gezocht bij de onderzochten zelf
balans tussen vinden
o Mortelmans: ‘transcendentale realisten’
= sociale fenomenen bestaan in onszelf en buiten onszelf en als wetenschapper
zijn we in staat om deze te ontdekken
verschillend van positivisme: de wereld bestaat los vh brein
verschillend van constructivisme: de wereld bestaat enkel in het brein, echte
realiteit bestaat niet, die is enkel een constructie in onze gedachte
Andere vragen
o niet: ‘hoe vaak’, ‘hoe sterk is dit verband’
o wel: ‘hoe zijn sociale processen?’, ‘hoe komt het dat men die betekenis geeft’, ‘inzicht
zoeken in complexe thema’s
o vb Tinder: Welke rol speelt Tinder bij het zelfvertrouwen
Kenmerk 2: Onderzoeksdesign
Werk die je opstelt voor je onderzoek doet
Flexibel: plan is noodzakelijk maar open voor verandering, bv uit interviewdata halen dat je
andere type mensen nog moet selecteren
Gericht op natuurlijke omgeving: context en betekenisgeven zijn wederzijds beïnvloedende
factoren
Holistisch begrijpen vd context: allesomvattend, geïntegreerd, vanuit verschillende
standpunten kijken
Kenmerk 3: Dataverzamelingsmethode
Uitgebreid gamma aan methoden
Vaak gebruik van meerdere methoden, maar 1 dominante methoden (die een voorkeur
heeft)
Gebruik van deze methoden is flexibel
Vaak intens en/of langdurig contact met veld (cf weinig respondenten): zich onderdompelen
Balans tussen betrokkenheid en afstand nemen
Iteratief (herhalend) verzamelen en analyseren (vb uit interviewdata vraag aanpassen,
andere mensen rekruteren)
4
, Kenmerk 4: Analyse
(Eerder) obv teksten (cijfers kunnen ondersteunen)
Het doel is betekenis achterhalen: wat willen uitspraken zeggen, wat betekent die zin
Processen staan centraal: veranderen van, betekenisgeving,…
In diepte te begrijpen en niet statistisch representatief
Hoe analyseren?
1. Verstehende methode (Weber): ‘role taking’ (Mead) of het vermogen je te
verplaatsen in de positie vd individu of groep (cf etic – emic)
2. Verder gaan dan ‘inner-perspective’ op sociale werkelijkheid, bv door
categoriseren in begrippen, oa Grounded theory, en/of bestaande
theoretisch/conceptuele kaders toe te passen
Kenmerk 5: Rapportering
Onderzochten worden betrokken: feedback op resultaten, vorm van kwaliteitscontrole
Zoveel mogelijk context vh geheel: dus niet zo compact mogelijk, materiaal laten spreken
invloed van onderzoeker geëxpliciteerd: wat is je achtergrond, wereldbeeld,..
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?
Klassieke verwijten naar kwalitatief onderzoek
o niet wetenschappelijk
wereldbeeld/paradigma over wetenschap: als enkel wetenschap = positivisme
dan is kwali geen wetenschappelijke methode
ander paradigma: systematiek en kennis nodig: kwalitatief is wel een
wetenschap
maar als je ander paradigma accepteert, dan wel wetenschappelijk want:
systematiek en kennis nodig om het goed uit te voeren
o persoonlijke opinies in kwalitatief onderzoek
niet opinies vd onderzoeker, maar vd onderzochten staan centraal
niet enkel opinies, maar ook gedrag
onderzoeker moet eigen achtergrond uitleggen
systematische aard met checks voorbij persoonlijke opinie
o soft onderzoek
‘soft = onnauwkeurig, onzorgvuldig’: slechts perceptie: oorzaak is openheid van
design en analyse proces, maar er zijn geijkte procedures om te volgen
‘soft = geen exact cijfer’: cijfers hebben grotere geloofswaarde, maar andere aard
van data, andere informatie dan tekst
o kleine & niet gerandomiseerde steekproef => niet generaliseerbaar?
ja, niet generaliseerbaar naar populatie, wel generaliseerbaar naar theoretisch
kader
want eigen procedures, bv theoretische steekproef
Ene is niet beter dan andere! Keuze gehanteerd obv onderzoeksvraag
Kritiek op kwantitatief onderzoek is meestal op (post)positivistische/empirische – geen
context
5
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Uitgangspunten......................................................................................................................... 4
1.1 Wat is kwalitatief onderzoek..........................................................................................................................4
1.2 Kenmerken van kwalitatief onderzoek............................................................................................................4
Kenmerk 1: Doel en vraagstelling.....................................................................................................................4
Kenmerk 2: Onderzoeksdesign.........................................................................................................................4
Kenmerk 3: Dataverzamelingsmethode...........................................................................................................4
Kenmerk 4: Analyse..........................................................................................................................................5
Kenmerk 5: Rapportering.................................................................................................................................5
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?................................................................................5
Hoofdstuk 3: Paradigma’s en kwalitatief onderzoek.......................................................................................6
3.1 Klassieke tweedeling: positivisme vs interpretativisme..................................................................................6
a. Positivisme....................................................................................................................................................6
b. Postpositivisme.............................................................................................................................................6
c. Constructivisme............................................................................................................................................6
d. Kritische theorie en aanverwante................................................................................................................7
Hoofdstuk 6: Onderzoeksethiek..................................................................................................................... 8
6.1 Procedurele ethiek..........................................................................................................................................8
a. Informed consent.........................................................................................................................................8
b. Bescherming vd privacy................................................................................................................................8
c. Breng geen schade toe..................................................................................................................................9
d. Verborgen onderzoek en misleiding............................................................................................................9
6.2 Situationele ethiek........................................................................................................................................10
6.3 Relationele ethiek..........................................................................................................................................10
Hoofdstuk 4: Kwalitatieve probleemformulering..........................................................................................10
Stap 1: onderzoeksvraag, deelvragen en beperkingen.......................................................................................10
Stap 2: situering van onderzoeksdomein, conceptueel kader............................................................................10
Stap 3: relevantie en onderzoeksdoel.................................................................................................................11
Hoofdstuk 12: analyse van kwalitatieve data................................................................................................ 13
12.1 Grounded theory benadering......................................................................................................................13
a. Vijf stappen.................................................................................................................................................14
12.2 Computer assisted qualitative data analysis (MaxDQA)............................................................................17
Hoofdstuk 13: Kwaliteitsvereisten................................................................................................................ 17
13.1 Kwalitatieve kwaliteitsvereisten.................................................................................................................17
a. Drie posities................................................................................................................................................17
b. Betrouwbaarheid – afhankelijkheid...........................................................................................................18
c. Interne validiteit - geloofwaardigheid........................................................................................................18
d. Generaliseerbaarheid (externe validiteit) – overdraagbaarheid...............................................................18
Hoofdstuk 5: Kwalitatief onderzoek opzetten...............................................................................................19
5.1 Grondvormen van kwalitatief onderzoek.....................................................................................................19
1
, 5.2 Steekproef.....................................................................................................................................................19
2 soorten steekproeftrekking.........................................................................................................................20
5.3 Voorbereiding veldwerk................................................................................................................................21
Hoofdstuk 8: Interview................................................................................................................................ 21
8.1 Wat is het interview?....................................................................................................................................21
a. Definitie kwalitatief interview....................................................................................................................21
8.2 Interviewproces.............................................................................................................................................22
a. Voorbereiden..............................................................................................................................................22
b. Uitvoeren....................................................................................................................................................23
c. Na het interview.........................................................................................................................................23
d. Toepassen Grounded Theory/voorbereiding opnieuw..............................................................................24
8.3 Medium van interview..................................................................................................................................24
Hoofdstuk 10: Focusgroep............................................................................................................................ 24
10.1 Wat zijn groepsinterviews...........................................................................................................................25
10.2 Rollen, plaats en tijd....................................................................................................................................25
a. Rollen..........................................................................................................................................................25
b. Plaats..........................................................................................................................................................26
10.3 Deelnemers.................................................................................................................................................26
a. Selectie........................................................................................................................................................26
b. Type deelnemers & hoe de moderator erop moet reageren....................................................................26
10.4 Focusgroep proces......................................................................................................................................27
a. Voorbereiden..............................................................................................................................................27
b. Uitvoeren....................................................................................................................................................27
c. Na het interview.........................................................................................................................................27
10.5 Voor- en nadelen.........................................................................................................................................28
Hoofdstuk 8 en 10: Activatie en participatietechnieken................................................................................28
a. Projectieve en probing technieken.............................................................................................................28
c. Verschillende soorten participatietechnieken............................................................................................29
Hoofdstuk 9: Observatie.............................................................................................................................. 30
9.1 Observeren....................................................................................................................................................30
a. Soorten observatoren.................................................................................................................................30
b. Aandachtspunten bij observatie................................................................................................................31
c. Observatie hoofdvariaties...........................................................................................................................31
9.2 Observatieproces..........................................................................................................................................31
9.3 Voor- en nadelen van observatiemethode....................................................................................................33
a. Voordelen...................................................................................................................................................33
b. Nadelen......................................................................................................................................................34
Hoofdstuk 2: Geschiedenis kwalitatief onderzoek........................................................................................34
2.1 Klassieke periode (1900-1945)......................................................................................................................34
a. Verslagen....................................................................................................................................................34
b. Verstehen...................................................................................................................................................34
2.2 Verdrukking en kiemen van vernieuwing (1950-1970).................................................................................35
2.3 Heropstanding (1970-1980)..........................................................................................................................35
2.4 Postmodernisme en consolidatie (1990).......................................................................................................36
2
,3
,Hoofdstuk 1: Uitgangspunten
1.1 Wat is kwalitatief onderzoek
= kwalitatieve onderzoeksmethoden worden gebruikt om de aard van sociale verschijnselen te
onderzoeken Dit houdt in dat kwalitatief onderzoek zich voornamelijk bezighoudt met de
eigenschappen, gesteldheid en het karakter van verschijnselen (interacties, situaties,
groeperingen..)
Dagelijkse werkelijkheid, betekenis(geving) en processen staan centraal
Met minder personen – bepaalde technieken
1.2 Kenmerken van kwalitatief onderzoek
Deze 5 elementen kunnen helpen antwoord te geven op ‘wat kwalitatief onderzoek is’
Kenmerk 1: Doel en vraagstelling
Dagelijkse werkelijkheid staat centraal: ‘hoe zien andere mensen de werkelijkheid?’
o wiens betekenisgeving is belangrijk? welke betekenis? - onderzoeker (outsider,
etic) of de onderzochten (insider, emic)?
etic = onderzoeker die door literatuurstudie en voorafgaande resultaten met een
vooraf bepaald schema zijn studieobject tegemoet trekt
emic = schema’s worden gezocht bij de onderzochten zelf
balans tussen vinden
o Mortelmans: ‘transcendentale realisten’
= sociale fenomenen bestaan in onszelf en buiten onszelf en als wetenschapper
zijn we in staat om deze te ontdekken
verschillend van positivisme: de wereld bestaat los vh brein
verschillend van constructivisme: de wereld bestaat enkel in het brein, echte
realiteit bestaat niet, die is enkel een constructie in onze gedachte
Andere vragen
o niet: ‘hoe vaak’, ‘hoe sterk is dit verband’
o wel: ‘hoe zijn sociale processen?’, ‘hoe komt het dat men die betekenis geeft’, ‘inzicht
zoeken in complexe thema’s
o vb Tinder: Welke rol speelt Tinder bij het zelfvertrouwen
Kenmerk 2: Onderzoeksdesign
Werk die je opstelt voor je onderzoek doet
Flexibel: plan is noodzakelijk maar open voor verandering, bv uit interviewdata halen dat je
andere type mensen nog moet selecteren
Gericht op natuurlijke omgeving: context en betekenisgeven zijn wederzijds beïnvloedende
factoren
Holistisch begrijpen vd context: allesomvattend, geïntegreerd, vanuit verschillende
standpunten kijken
Kenmerk 3: Dataverzamelingsmethode
Uitgebreid gamma aan methoden
Vaak gebruik van meerdere methoden, maar 1 dominante methoden (die een voorkeur
heeft)
Gebruik van deze methoden is flexibel
Vaak intens en/of langdurig contact met veld (cf weinig respondenten): zich onderdompelen
Balans tussen betrokkenheid en afstand nemen
Iteratief (herhalend) verzamelen en analyseren (vb uit interviewdata vraag aanpassen,
andere mensen rekruteren)
4
, Kenmerk 4: Analyse
(Eerder) obv teksten (cijfers kunnen ondersteunen)
Het doel is betekenis achterhalen: wat willen uitspraken zeggen, wat betekent die zin
Processen staan centraal: veranderen van, betekenisgeving,…
In diepte te begrijpen en niet statistisch representatief
Hoe analyseren?
1. Verstehende methode (Weber): ‘role taking’ (Mead) of het vermogen je te
verplaatsen in de positie vd individu of groep (cf etic – emic)
2. Verder gaan dan ‘inner-perspective’ op sociale werkelijkheid, bv door
categoriseren in begrippen, oa Grounded theory, en/of bestaande
theoretisch/conceptuele kaders toe te passen
Kenmerk 5: Rapportering
Onderzochten worden betrokken: feedback op resultaten, vorm van kwaliteitscontrole
Zoveel mogelijk context vh geheel: dus niet zo compact mogelijk, materiaal laten spreken
invloed van onderzoeker geëxpliciteerd: wat is je achtergrond, wereldbeeld,..
1.3 Kwantitatief onderzoek: verre familie of aangetrouwd?
Klassieke verwijten naar kwalitatief onderzoek
o niet wetenschappelijk
wereldbeeld/paradigma over wetenschap: als enkel wetenschap = positivisme
dan is kwali geen wetenschappelijke methode
ander paradigma: systematiek en kennis nodig: kwalitatief is wel een
wetenschap
maar als je ander paradigma accepteert, dan wel wetenschappelijk want:
systematiek en kennis nodig om het goed uit te voeren
o persoonlijke opinies in kwalitatief onderzoek
niet opinies vd onderzoeker, maar vd onderzochten staan centraal
niet enkel opinies, maar ook gedrag
onderzoeker moet eigen achtergrond uitleggen
systematische aard met checks voorbij persoonlijke opinie
o soft onderzoek
‘soft = onnauwkeurig, onzorgvuldig’: slechts perceptie: oorzaak is openheid van
design en analyse proces, maar er zijn geijkte procedures om te volgen
‘soft = geen exact cijfer’: cijfers hebben grotere geloofswaarde, maar andere aard
van data, andere informatie dan tekst
o kleine & niet gerandomiseerde steekproef => niet generaliseerbaar?
ja, niet generaliseerbaar naar populatie, wel generaliseerbaar naar theoretisch
kader
want eigen procedures, bv theoretische steekproef
Ene is niet beter dan andere! Keuze gehanteerd obv onderzoeksvraag
Kritiek op kwantitatief onderzoek is meestal op (post)positivistische/empirische – geen
context
5
