Ergotherapeutische vaardigheden 2
Hoofdstuk 1 : Inleidende begrippen in de ergonomie
1. Afbakening van het begrip ergonomie
Ergonomie: De studie van de werkende mens, waarin de relatie tussen mens en werk de
belangrijkste rol speelt.
Specifieke ergonomische toepassingen op vlak van werk
• Het gebruik van een hoog-laagtafel om afwisselend zittend of staand te werken.
• Het gebruik van een elektrische transpallet om zware dozen te verplaatsen.
• Het gebruik van een tillift of een glijdeken om mensen te verplaatsen in de zorg.
De belangrijkste ontwerpen binnen de ergonomie situeren zich op vlak van:
• Menselijke taken (vb. afwassen, zich aankleden, de bus nemen, ...)
• Mens-machinesystemen (vb. met de computer werken, in een zagerij de zaagmachine
bedienen,...)
• Specifieke gereedschappen die door mensen worden gehanteerd (vb. werktuigen zoals
een hamer of een tang en hulpmiddelen voor mensen met een beperking)
2. De ergonoom
Een ergonoom is een deskundige, expert op vlak van ergonomie. Het beroep van
ergonoom was heel ruim en werd door verschillende mensen uitgevoerd. De titel van
ergonoom was immers niet beschermd zodat iedereen vrij was zich ‘ergonoom’ te
noemen.
• Een ergotherapeut is geen ergonoom, maar baseert zich op ergonomische principes en
inzichten voor het uitvoeren van zijn dagelijkse taken. Hij neemt volgende kenmerken
mee in zijn therapeutisch handelen om zijn ergonomische kijk te bewaren:
• Ergonomie is meestal participatief, d.w.z. dat er meestal overleg is tussen de ergonoom
en de uitvoerder van het werk, de werknemer. Ook ergotherapeuten werken cliënt-
gecentreerd en gaan in overleg met de cliënt.
• De veelheid van factoren die men in overweging neemt: fysieke, cognitieve, sociale,
organisatorische, omgevings- en nog andere factoren. Dit noemen we de ‘holistische
benadering van ergonomie’. Men heeft daarom kennis nodig uit andere wetenschappen
en disciplines.
• Binnen de ergotherapeutische opleiding wordt gefocust op de holistische benadering.
De verschillende aspecten van de mens komen aan bod gedurende de opleiding, zowel
de gezonde als de kwetsbare kant.
Pagina 1
! van 63
!
,• De aandacht voor de wisselwerking tussen die verschillende factoren. Een
multidisciplinaire aanpak is nodig om diverse inzichten inzake mens en werk samen te
brengen en om oplossingen te vinden. Als ergotherapeuten werk je doorgaans samen
in een interdisciplinair team waardoor wisselwerking mogelijk is.
3. Doel van de ergonomie
1. Ergonomie wil bijdragen aan het oplossen van de problemen die ontstaan
wanneer een (werk) activiteit niet is afgestemd op de menselijke mogelijkheden en
beperkingen.
2. De ergonomie heeft als doel producten, technische systemen, taken en functies
(jobinhoud) zodanig te ontwerpen dat de veiligheid, de gezondheid en het welzijn
van de handelende mens gewaarborgd is en de doelmatigheid wordt bevorderd
4. Antropometrie en ergonomie
Antropometrie: de leer van de afmetingen van het menselijke lichaam, is van essentieel
belang voor de ergonomie, oa. bij het ontwerpen van hulpmiddelen, gereedschappen,
bedieningsmiddelen, werkplekken, gebouwen.
Een slechte afstelling op de afmetingen van de mens kan tot
gevolg hebben dat de cliënt/werknemer voortdurend in een
verkeerde houding moet werken.
Pagina 2
! van 63
!
,5. Verschillende soorten ergonomie
5.1 De systeemergonomie
De mensen en de (werk)context waarin ze geplaatst worden zullen een onderlinge
beïnvloeding op elkaar hebben. Het woord ‘systeem’ slaat op een geheel van
elementen die als een geheel, een totaliteit moeten gezien worden.
De verhouding mens-werk (machine) functioneert vanuit een wederzijdse relatie en
beïnvloeden elkaar voortdurend in de context
Voorbeelden hoe ergotherapeuten het handelen van hun cliënten ondersteunen door
middel van de omgeving:
• Handgrepen en een douchestoel in de badkamer zodat de cliënt met
evenwichtsproblemen zich kan vasthouden als hij in de douche stapt en kan
neerzitten tijdens het douchen.
• Advies geven in een WZC naar de kleuren voor de gangen zodat dwaalgedrag van
ouderen met dementie wordt tegengegaan. Het is bewezen dat het gebruik van
donkere kleuren ervoor zorgt dat deze ouderen niet geneigd zijn om de donkere
gang in te lopen.
• Labels met de inhoud van de kast op de buitenkant van de kastdeuren kleven voor
iemand met geheugenproblemen.
• Een stappenplan voorzien om schoenen te poetsen zodat iemand met een mentale
beperking dit toch zelfstandig kan uitvoeren.
Pagina 3
! van 63
!
, 5.2 De 'concept'ergonomie of 'ontwerp'ergonomie
Houdt zich bezig met de aanpassing van het ontwerp van iets aan de toekomstige
gebruikers en hun omgeving. Men verstrekt advies voor het plannen van de inrichting van
een werkplek of woonkamer of keuken, maar ook met het ontwerpen van machines,
toestellen, hulpmiddelen en meubelen en woningaanpassingen.
Rekening houdend met:
• de persoon met zijn mogelijkheden en beperkingen
• menselijke afmetingen
• houdingen
• kracht en bewegingsmogelijkheden
• het zien, horen en voelen
• het begrijpen, beslissen en onthouden
• zijn vaardigheden
• de omgeving
• de activiteiten
Conceptergonomie: Het preventief integreren van ergonomische principes in de ontwerp
fase om problemen in het dagelijks handelen of storingen in het arbeidsproces te
voorkomen. Preventie is een belangrijke klemtoon in de conceptergonomie. Men gaat in
de conceptergonomie proactief te werk door het invoeren van preventieve maatregelen.
Op die manier kan men overbelasting, ongevallen, schade vermijden
‘Design for all’ (Europa) en 'Universal design' (Amerika) betekent letterlijk ‘ontwerpen
voor iedereen’. Het is een stroming in de ontwerpwereld die wil tegemoetkomen aan
zoveel mogelijk mensen. Men ontwerpt voor zoveel mogelijk mensen, mensen met of
zonder beperking, jong of oud.
Voor personen met stoornissen, beperkingen en participatieproblemen wordt
specifiek aandacht geschonken bij het ontwerpen van een aangepaste omgeving en
hulpmiddelen die ze nodig hebben in hun dagelijks leven.
De ergotherapeut als behandelaar past de principes uit de conceptergonomie toe in
functie van zijn ergotherapeutische interventies. De ergotherapeut als adviseur steunt
evenzeer op de principes uit de conceptergonomie.
Pagina 4
! van 63
!