Samenvatting van module 2, 3 en 4 van het boek 'Leren in maatschappelijk betrokken onderwijs' (Jan Elen en Andy Thys), tweede editie (2020).
Veel succes!
Module 2: Historisch overzicht van de pedagogiek en het onderzoek over leren
1. Inleiding: naar een wetenschapshistorische benadering van de pedagogische theorie en
praktijk
Doorheen de geschiedenis hebben verschillende invloedrijke mensen zich beziggehouden met
de belangrijkste ontwikkelingen van opvoeding en onderwijs.
- Verschillende onderzoekers (19e eeuw): erkennen het belang van geschiedenis als
leermeester; zijnde een gids der waarheid waaruit de onderwijzer inspiratie kan putten.
Aka een history for the present (= een geschiedenis ten dienste van het heden).
- Rombouts: heeft een boek Leerboek Historische Pedagogiek geschreven waarin hij onder
andere het belang van Historische Pedagogiek toelicht, dit is namelijk van groot belang
voor de leerkracht.
- Heden: in tegenstelling tot de opvatting van in de 19e eeuw, gaan we er vandaag van uit
dat de studie of kennis van het verleden niet zozeer helpt in het verbeteren van het
onderwijs, maar veeleer dat ze net aanzet tot een problematisering van wat we
vanzelfsprekend zijn gaan vinden. Toch is een goed begrip van het verleden van
fundamenteel belang voor een goed begrip van het hedendaagse pedagogische handelen.
2. Kennis als deugd: de verlichting en de socialisatie van de massa
De Verlichting (midden 17e eeuw) is een nieuwe wind die door Europa waait.
Immanuel Kant (1724-1804) was één van de bekendste vertegenwoordigers
van het Verlichtingsdenken. Zo schreef hij een essay “Beantwoording van de
vraag: wat is Verlichting?”.
- Het Verlichtingsdenken heeft als doel komaf te maken met privileges van de aristocratie
(= adel, de hoogste kringen).
- Centraal in het verlichtingsdenken stond de rede.
- Het Verlichtingsdenken propageerde een samenlevingsmodel dat – althans in theorie –
gebaseerd was op het principe van de gelijkheid tussen mensen en de vrijheid van het
individu.
o Eerste artikel van de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger (1789
– Franse Revolutie) bepaalt: “de mensen worden vrij en met gelijke rechten
geboren en blijven dit. Maatschappelijke verschillen kunnen slechts op het
algemeen welzijn gebaseerd worden.
1
,2.1 Jan Amos Comenius als voorloper van de Verlichting
Jan Amos Comenius of Komensky was één van de voorlopers van het Verlichtingsdenken
over opvoeding en onderwijs. Langs de ene kant sloot hij zich aan bij de humanistische
visie (een intellectuele strekking uit de middeleeuwen die de mens centraal plaatste), langs
de andere kant sloot hij zich aan bij de Verlichting. Veel van de werken die Komensky
schreef, werden gekleurd door zijn persoonlijke ervaringen.
- De opvoeding en het onderwijs moeten dienen om de eenheid met God opnieuw tot stand
te brengen en de mens op het lichtende pad te brengen.
- Volksschool: in tegenstelling tot verschillende humanisten, kiest Komensky voor een
volksschool in plaats van een elitair opvoedingsmodel.
- Onderwijs moet ervoor zorgen dat de werkelijkheid zo aanschouwelijk (= duidelijk)
mogelijk gemaakt wordt. De abstracte manier van lesgeven wordt
vervangen door concretere manieren: lesgeven aan de hand van een
tekening, een object meebrengen naar de klas, met de leerlingen naar buiten trekken en
hen dingen laten zoeken.
o Pansofie: is een epistemologische houding die ervan uitgaat dat alles (natuur,
mensheid, …) samenhangt met en doordrongen is van een goddelijke gerichtheid
en bepaaldheid. Pansofie ligt aan de basis van bovenstaande visie.
▪ Gevolg van deze visie? Schoolse kennis moet niet langer opgesplitst
worden in specifieke kengebieden en afzonderlijk aangeboden worden.
Nee nee mannekes: de kennis die overgebracht wordt naar de leerlingen
is voor alle kengebieden dezelfde en dient te verwijzen naar universele
ordeningsprincipes waar de gehele werkelijkheid van doordrongen was.
▪ Vanwege deze pansofische ingesteldheid van Comenius heeft hij het
aristocratische opvoedingsideaal verworpen en verkoos hij de
volksschool. Comenius wil niet langer dat er een onderscheid wordt
gemaakt in de manier waarop armen en mensen van adel opgevoed
worden #goComenius #yourock. De taak van het onderwijs is om aan allen
alles aan te leren vandaag de dag wordt in het onderwijs erg ingezet
op differentiatie. Dit maakt dat de opvatting “aan allen alles leren” van
Comenius niet langer vanzelfsprekend is.
o Het kind mag niet overladen worden met kennis en leerstof. Net zoals een mama
aap haar baby aap niet gaat volproppen met eten, dienen de
leerlingen ook niet één groot boek voorgeschoteld te krijgen,
maar behapbare stukjes leerstof.
2
,3. De verschoolsing van de samenleving: opvoedend onderwijs in de lange negentiende eeuw
Onder invloed van onder andere het gelijkheidsprincipe en het idee van de volksschool,
verschoolt de samenleving in de 19e eeuw in groeiende mate. Daarnaast gebeurde leren
voornamelijk op school.
3.1 Johann Friedrich Herbart en de systematisering van het pedagogische handelen
- Johann Friedrich Herbart (1776-1841) – die voornamelijk geïnspireerd is door Kant –
ontwikkelde de onderwijstheorie waarin het begrip ‘zedelijkheid’ centraal stond.
Daarnaast maakt Herbart ook een onderscheid tussen onderwijs en opvoedend onderwijs:
o Onderwijs: beperkt zich louter tot het doorgeven van kennis bijv. feitelijkheden
over aardrijkskunde of wiskunde.
o Opvoedend onderwijs: kennis en kunde worden op een manier doorgegeven die
resulteert in zedelijk gedrag en goed handelen.
- Kennis moet leiden tot de creatie van een vrij individu dat bereid is om op een goede en
zedelijke manier te handelen. Toch zijn er ook grenzen aan die vrije ontwikkeling van de
mens: elk individu mag zich ontwikkelen tot een vrije burger, maar dat moet binnen een
duidelijk afgebakend zedelijk kader gebeuren #amentothat
- Verlichtingsdenken: scholen en andere pedagogische instituten moeten het belang van
vrijheid erkennen, maar moeten tegelijkertijd inzien dat het menselijk gedrag en denken
gestuurd wordt door het leren dat plaatsvindt in dergelijke instituten. Om dit te realiseren
maakt Herbart een onderscheid tussen twee termen:
o Regering (deze term werd later socialisatie genoemd): alle activiteiten die
inburgering van een individu in een bestaande cultuur mogelijk maken. Volgens
Herbart moest vooral de familie functioneren als regering. Het gezin is namelijk de
plaats waar het kind lichamelijk verzorgd wordt, waar men gehoorzaamheid eist
(met de zachte of harde hand), … in de school moest de regering een veel
minder belangrijke rol spelen. Dit was wat de theorie zei. Wat er in de praktijk
gebeurde was net het omgekeerde: ouders sturen hun kinderen naar school en
verwachten dat de school in eerste plaats optreedt als regering. Daarnaast mag de
school ook nog nuttige kennis aanbrengen.
o Tucht: de gezagsvolle, pedagogisch-didactische relatie met het kind. Voor Herbart
betekende tucht een diepgaande inwerking van de ene persoonlijkheid op de
andere of “een voortdurende ontmoeting tussen persoonlijkheden”. Bovendien
was het idee van tucht gekoppeld aan de idee dat de leerkracht de leerling op een
danige manier kennis en kunde bijbrengt opdat hij/zij de verbanden er tussen
begon te zien en de kennis en kunde koppelde aan het goede en het zedelijke.
3
, 4. De nieuweschoolbeweging: pedagogiek en bevrijding in de eeuw van het kind
De 20e eeuw wordt ook wel de eeuw van het kind genoemd. Verschillende
reformpedagogen – waaronder Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) – droomden
van een kindgerichte school. De eis tot hervorming van het onderwijs was in de
eerste plaats het gevolg van een sterk gewijzigde maatschappelijke context:
industrialisering, ontwikkeling van wetenschap en technologie en de verstedelijking.
4.1 De vroege ontwikkeling van een nieuweschoolbeweging
- Er waren heel wat bezorgdheden onder de onderwijsvernieuwers:
o Het bestaande onderwijssysteem werkt een zeer passieve omgang met het kind in
de hand: er werd van het kind verwacht dat het de hele dag stil zat op de
schoolbank. Dit veronderstelt een slaafse onderwerping aan de autonomie van de
onderwijzer.
o De school was te geïsoleerd van de wereld en werd gezien als een instituut dat
louter gericht is op het doorgeven van netjes geordende feitelijke kennis. Zo’n
kunstmatige opdeling van kennis is onbegrijpelijk voor kinderen en dus niet langer
houdbaar.
- De nieuwe schoolbeweging kwam pas tot stand in de 20e eeuw (ondanks het gegeven dat
de reformpedagogisch geïnspireerde initiatieven reeds eerder werden ontwikkeld).
o Kantelpunt in deze evolutie: oprichting van de New Education Fellowship in 1921.
Dit is een internationale hervormingsbeweging die uitgroeide tot een forum waar
onderwijsvernieuwers van over de hele wereld ideeën konden uitwisselen. Maria
Montessori (1870-1952) neemt een zeer actieve rol op binnen de Fellowship … to
be continued hieronder hehe #tromgeroffel
4.2 Maria Montessori en de gereedschapskist voor leerkrachten
Montessori begon haar carrière als directeur van een medisch-pedagogisch instituut voor
kinderen met een verstandelijke beperking in Rome. Daar experimenteerde ze met
materialen om de zintuigelijke ontwikkeling van deze kinderen te stimuleren. Toen bleek
dat de kinderen waarmee zij werkte even goede examenresultaten behaalden als de
kinderen uit het reguliere Italiaanse onderwijssysteem, werd haar methode enorm
bejubeld #joehoe #yougogirl
Montessori heeft haar methode verder uitgewerkt in kinderhuizen. Montessori heeft
verschillende klassen – met leerlingen tussen de drie en zes jaar – geobserveerd.
Daarnaast heeft ze ook verschillende technieken en materialen geïntroduceerd die haar
methode verder verfijnen. Dit leidde tot de gereedschapskist voor de leerkracht: een kist
met didactische materialen die de (zintuigelijke) ontwikkeling van het kind bevorderen.
4
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur Ivbellin. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €4,89. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
