Stad en diversiteit
DEEL 1: Diversiteit in de stad; realiteiten en perspectieven
L1 – Stedelijke diversiteit vandaag
Associaties met diversiteit: verandering (vroeger vs nu), toekomst, meerderheden vs
minderheden, migratieachtergrond, grenzen van haatpraat, juridische interventie (anti-
discriminatie/-racisme wetgeving), vrijheid van meningsuiting (grenzen, waar stopt humor),
gedeelde taal om gemeenschap te vormen (publieke cultuur), multiculturalisme,
discriminatie, rol van beleid, vertegenwoordiging van nieuwkomers/ mensen met
migratieachtergrond, arbeidsmarkt, radicalisering, religieuze symbolen, neutrale overheid,
aanpassen…
1.1. Segregatie
= de mate waarin twee of meerdere groepen apart van elkaar leven, in verschillende delen
van de stedelijke omgeving
Je hebt pas segratie wanneer bepaalde groepen meer voorkomen in bepaalde gebieden dan
in andere gebieden m.a.w. dat de samenstelling van de bevolking in een bepaalde wijk,
straat, stad… niet zo maar een afspiegeling is van de aanwezigheid in de hele bevolking.
- Bepaalde groepen zijn oververtegenwoordigd/ ondervertegenwoordigd in bepaalde
gebieden
→ Vb: meer jongeren in steden, meer oudere mensen aan de kust
- Wordt als negatief beschouwd in onze samenleving
Ruimtelijke dimensie van sociale ongelijkheid:
- In kapitaistische samenleving onstaat sociale ongelijkheid in arbeidsmarkt, maar
wordt het via huisvestigingsmarkt omgezet in ruimtelijke ongelijkheid
→ Segratie is meestal geen keuze maar het gevolg van de interactie tussen de
positie op de arbeidsmarkt en op de huisvestigingsmarkt
→ In onze samenleving is uw positie op de huisvestigingsmarkt bijna een
rechtstreekse afgeleide van uw positie op de arbeidsmarkt
- Woonlocatie bepaald door inkomen en vermogen, eerder dan individuele
woonpreferenties
→ Deel van inkomen wordt gebruikt om te kopen/ te huren
→ Hoe lager inkomen, hoe minder keuze op de huizenmarkt
- Maar kan ook keuze-aspect bevatten
→ Zoeken naar sociale steun en netwerken (mensen die in zelfde situatie zitten)
→ Aangepaste voorzieningen
Segregatie en de stad
Segregatie: gevolg van hoe steden zich sociaal-ruimtelijk organiseren bij groei
Voorbeeld Chicago
- Van 4500 inwoners in 1840 naar 1,5 miljoen op einde 19 e eeuw en 3 miljoen in 1930
→ Van dorp naar metropool door industrialisatie
→ Grote migratiestroom
- “Melting pot”: migratie van over het hele land én wereld
, - In 1930: 25% van inwoners in buitenland geboren en 40% kinderen hebben
buitenlandse ouders
Chicago: “laboratorium” voor stadstudies (Chicago School of (Urban) Sociology)
- Hoe groeit de stad? Wat gebeurt er met deze stad?
- Analyse van interetnische relaties: hoe verhouden de groepen zich tov elkaar
Segregatie als “normaal” organisatiekenmerk van stedelijke sociaal leven
- Groei van stad leidt tot sociaalruimtelijke differentiatie
→ Bijna spontaan, uit zichzelf
→ Wijken nemen specifiek socio-economisch en (etnisch-)cultureel profiel over
- Uit zich in publieke en private voorzieningen, gebruik van publieke ruimte etc
Concentrisch model
- Idee is dat dit toepasselijk is op alle steden (geen rekening gehouden met rivieren…)
- Sociaalruimtelijke specialisatie is dynamisch gegeven (“buurtverandering”)
Zone in/of transition; transitiezone:
- Tussenzone onder druk van uitdijende economische kern (door groei)
- Vaak veel conflicten door steeds nieuwe migratiegolven
- Lage kwaliteit van woningbestand en leefomgeving
- Dubbele functie:
→ Toegangspoort voor nieuwkomers
→ Transitiefunctie (veel van die mensen blijven er niet wonen)
- Emancipatorische dimensie stad: plaats waar nieuwkomers aankomen, zich kunnen
thuis voelen in een nieuwe samenleving en zich kunnen voorbereiden op integratie in
de samenleving
- Plaats waar graag onderzoek gedaan wordt, migratie komt hard tot uiting
- Sociale mobiliteit vertaalt zich in ruimtelijke mobiliteit: opwerken, meer verdienen en
verhuizen als gevolg
- Voorbeeld Antwerpen: Borgerhout
Dia 11 kaart
Verhuispatroon autochtonen en allochtonen, 2010
Autochtonen: grootste stroom is van rand rond Antwerpen naar buiten, ook grotere
uitstroom van kern naar rand dan omgekeerd
Allochtonen: grootste stroom van buiten BE naar kern/ binnenstad Antwerpen, ook grotere
stroom van buiten Antwerpen naar rand Antwerpen dan omgekeerd
→ Autochtonen verlaten Antwerpen, allochtonen komen binnenstad en rand binnen
,1.2. Samenleven in wereld van “vreemden”
Vreemden alsin iedereen die we niet persoonlijk kennen
Integratie via segregatie?
Robert E. Park: “The process of segregation establishes moral distances which make the city
a mosaic of little worlds which touch but do not interpenetrate. This makes it possible for
individuals to pass quickly and easily from one moral milieu to another and encourages the
fascinating but dangerous experiment of living together. In several different continuous,
but otherwise widely separated worlds.”
Creatie van morele afstanden tussen arme en rijken, tussen jongeren en ouderen, tussen
verschillende etniciteiten
- Bevat veel conflictstof
- Segregatie kan conflicten voor komen
→ Ieder zit in zijn morele habitat, voelt zich daar thuis
→ Morele afstand is 1 vd voordelen van segregatie
- Je kan ook is door een andere morele wijk lopen
- Mensen zoeken veiligheid in eigen habitat en gaan dan andere “wijken” verkennen
→ Integratie, het is toegelaten door andere “wijken” te lopen
“Metropolitane persoonlijkheid?” (stedelijke persoonlijkheid)
- Continue stimuli in wereld vol “vreemden”
- Beschermende reactie
→ “intellectualistisch” karakter van mentaal leven in stad en blasé attitude van
stadsbewoners
= meer nuchtere kijk en ook eerder onverschillig reageren
→ Je kan niet op alles wat er in de stad gebeurt emotioneel reageren
- Vaak negatief geïnterpreteerd als neergang van sociaal leven, gebrek aan respect en
burgerschap
→ Maar faciliteert net samenleven onder vreemden in steden
→ De onverschilligheid is het leven wat draagbaarder maken, moreel afstand
bewaren en autonomie van anderen vrijwaren
→ Vb dronkenschap op straat: geen commentaar geven maar gewoon
doorlopen
Sociale afstand als sociale norm
Hoe sociale afstand bewarin in fysieke nabijheid
- Evenwicht zoeken tussen respecteren van autonomie van anderen en anderen
erkennen als persoon
→ Vb dichtbij elkaar in tram maar niet in de aula, knikken uit respect maar geen
aanleiding om heel leven te vertellen
, - “Civil inattention”: “One gives to another enough visual notice to demonstrate that
one appreciates that the other is present (and that one admits openly to having seen
him), while at the next moment withdrawing one’s attention from him so as to
express that he does not constitute a target of special curiosity or design”
= burgerlijk gebrek aan aandacht
→ Mensen niet compleet negeren: visueel laten merken dat je hem/haar gezien
hebt maar niet zolang aanstaren dat het persoonlijk wordt
- Focus op autonomie: emancipatorische dimensie van stad
→ Respect van emancipatie: het laat toe dat we elkaar als mensen erkennen,
maar we laten iedereen in zijn waarden (niet zo maar relaties ontwikkelen)
- Convivialiteit
= het samenleven en de interactie die multiculturaliteit een gewoon kenmerk van het
sociale leven maakte
→ Men kijkt niet meer op bij multiculturele verschillen of diversiteit
→ Vergt culturele competenties en pragmatische opstelling om conflicten die
voortkomen uit samenleven in diversiteit te vermijden of ontmijnen
→ Interculturele competenties om bepaalde dingen bespreekbaar te maken en
van andere dingen weg te blijven
→ Competentie om te weten wat ik op welk moment bespreekbaar kan maken
→ Vb man zegt dat hij van Palestina is, maar niet over politieke conflicten daar
beginnen
- Kritiek
(1) Tolerantie voor en ontmoeting met anderen in publieke ruimte verandert
persoonlijke vooroordelen niet
(2) Vermijden van dieper engagement met “vreemden” om conflict te vermijden en
ongelijkheid te negeren
Pragmatisch opstellen is niet voldoende om vooroordelen te doen verdwijnen, ook veel
stereotypering (mensen in categorie plaatsen) blijft aanmodderen.
1.3. Sociale mix
Angst voor segregatie
Vrees voor etnische concentratiebuurten als bedreiging voor dominante cultuur
- Leidt tot pleidooien voor sociale mix beleid
→ Mengen van verschillende types bewoners binnen bepaald gebied
(huisvestigingscomplex, straat, wijk, stad)
→ In realiteit: aantrekken van middenklassegezinnen naar stad
→ Via huisvestigingsbeleid en stadsvernieuwing
Angst voor (etnische) segregatie vanaf jaren 1980
- Welvaartstaat en economische groei leidde tot stadsvlucht vna witte middenklasse
