MARKTEN EN PRIJZEN
TEW 1e Bachelor
MODULE 1a: DE ECONOMISCHE INVALSHOEK
M1.1 - H1 §1, H2 §1
WAT IS ECONOMIE?
1. Economics is the study of economies (= studeren van consumptie...)
2. Economics is what economist do
➔ In de brede zin betekent dit het studeren van de economie, maar ook van de
maatschappij (onderwijs, criminaliteit...)
Economie bestudeert dezelfde onderwerpen als bijvoorbeeld sociologie, maar hanteert
daarbij een specifieke invalshoek. Deze invalshoek houdt de rationele beslissing in op
basis van:
- beste keuze (= op basis van voorkeuren)
- uit de beschikbare mogelijkheden (= door beperkingen)
De economische agenten (= homo economicus) maken hierbij rationele keuzes:
- op basis van zijn/haar voorkeuren
- bepaald door zijn/haar beperkingen
Het meest simpele rationele-keuzemodel veronderstelt dat:
- men materieel eigenbelang (= het beste) nastreeft
(in de praktijk: men streeft ook andere dingen na, "het beste" is relatief)
- men perfect geïnformeerd is
(in de praktijk: soms kan de informatiekost te hoog zijn)
- men geen beslissingsfouten maakt
(in de praktijk: vaak acties op basis van sociale normen of gewoonten)
Belangrijk is dat de "rationaliteit" in dit model niet over de inhoud van keuzes gaat. Een
terroristische aanslag kan de beste keuze zijn voor een extremist, altruïsme kan ook een
optie zijn...
Om de rationele beslissing te maken, gieten we deze in een model zodat voorspelling
gemaakt kunnen worden. Hiervoor is data essentieel. Door deze objectiviteit, noemen we
economie een descriptieve/positieve wetenschap.
NORMATIEVE EVALUATIE EN BIJSTURING
Naast het bestuderen van de keuze van de economische agent, evalueert en stuurt
economie de genomen rationele beslissing bij. Omdat we deze evaluatie baseren op wat
"goed" en wat "beter" is, noemen we economie ook een prescriptieve/normatieve
wetenschap.
Bij het bepalen of de keuze van een economische agent 'goed' was, veronderstellen we
minimaal het Pareto principe:
- ALS we minstens één persoon beter af kunnen maken
- ZONDER dat we daarbij mensen slechter afmaken
- DAN is het vebetering
, ➔ Het Pareto principe doet geen uitspraken over de verdeling van goederen of geld,
daarvoor zijn bijkomende ethische principes nodig.
Economie probeert de vraag te beantwoorden wat individuen en samenlevingen kunnen
doen om welvarend te worden en het persoonlijk en maatschappelijk belang na te streven.
Samengevat/ de economie is de wetenschap die:
a) de keuzes van rationele economische agenten (gezinnen, bedrijven en de
overheid) en hun interacties bestudeert (= positieve wetenschap)
b) de resulterende maatschappelijke uitkomst evalueert en indien nodig,
c) voorstellen doet ter bijsturing (= normatieve wetenschap)
De economie is zowel een positieve (= op feiten gebaseerd) als normatieve (= op normen
gebaseerd) wetenschap.
IS ECONOMIE EEN VASTE WETENSCHAP?
We zien dat over het model voor de "vrije val" meermaals is getheoretiseerd, en dat het
model telkens weerlegd is tot men uiteindelijk bij het juiste model aankwam.
De wetenschappelijke methode is zo dus gebaseerd op:
- een model (gebaseerd op assumpties) en theoretische voorspellingen
- en daarna op observatie en eventuele falsificatie van het model
Op basis van die "definitie" kunnen we de vraag stellen of economie wetenschappelijke
methodes toepast. Er zijn binnen het economisch domein meerdere visies hierop:
- Ray Chetty: economen gaan zoals fysici te werk en stellen wetten op om ze daarna
te testen en eventueel aan te passen.
- Paul Krugman: economie kan wetenschappelijk benaderd worden, maar veel
economen geloven blindelings in hun theorieën en zijn dus geen wetenschappers.
- Deirdre McCloskey: economie is geen wetenschap, maar de kunst van overtuigen
met retoriek, logica, feiten...
De wetenschappelijke methode is ook niet waterdicht en brengt problemen met zich mee:
ALGEMEEN:
- Een model gebruiken als het niet getest kan worden met huidige technologie (bv.
heliocentrisme bij Galileo)
- Een model gebruiken als de assumpties onrealistisch zijn op aarde (bv. de valtijd op
aarde door luchtweerstand. De theorie van dit model lijkt absurd hier op aarde, maar
blijkt toch juist te zijn)
- Data die overeenkomt met het de theoretische voorspellingen, bevestigen niet altijd
de juistheid van het model
SPECIFIEK:
- Menselijk gedrag (beslissingen van economische agenten) voorspellen is anders dan
het voorspellen van de val van voorwerpen
- Modellen falsifiëren met behulp van economische experimenten is vaak onethisch en
bijzonder moeilijk
,M1.2 - H2 §2.1-2.2, §3-4
PROMOOT EIGENBELANG HET GEMEENSCHAPPELIJK BELANG?
Adam Smith (1776, The Wealth of Nations)
- "eigenbelang promoot het gemeenschappelijke belang" met behulp van een
onzichtbare hand (metafoor die aantoont dat iedereen die eigenbelang nastreeft,
onbewust bijdraagt tot collectieve welvaart)
- competitieve markten volgen Pareto principe (want iedereen heeft het beter)
MAAR met de speltheorie kunnen we dit idee ontkrachten, omdat het eigenbelang NIET
ALTIJD bijdraagt tot het algemene welzijn.
SPEL
Een spel is een situatie waarbij spelers kiezen tussen alternatieve strategieën en de
resultaten afhangen van de gekozen strategieën. Een spel bestaat uit:
- spelers, die
- strategieën (of acties) kiezen, om zo
- een zo goed mogelijk resultaat (of payoff) te bereiken
De uitkomsten van het spel worden voorgesteld met een resultatenmatrix of payoff-matrix.
Deze matrix geeft de uitkomsten (payoffs) voor elke speler, met elke mogelijke combinatie
van strategieën weer. Interactie is hierbij zeer belangrijk.
Gemengde strategie: keuze uit meerdere acties met een bepaalde kans
bv. actie A = ¼ kans, actie B = ¾ kans
bv. ‘ik kies kruis met 100% kans’
Zuivere strategie: vorm van gemengde strategie waarbij één kans 1 is
bv. actie A = 1 kans, overige acties = 0 kans
bv. ‘ik kies kruis met 60% kans en ik kies kruis met 40% kans’
➔ https://eco.nomie.nl/2007/10/gemengde-strategieen/
SPELTHEORIE
De speltheorie biedt een raamwerk waarbinnen strategische interacties tussen spelers
bestudeerd worden, aan. Speltheorie probeert te voorspellen:
- hoe de spelers zich zullen gedragen
- hoe waarschijnlijk de verschillende uitkomsten zijn
De speltheorie veronderstelt dat iedere speler:
- de spelregels kent
- naast het spel zelf kunnen de spelregels volgende zaken beschrijven:
- volgorde: simultaan (bv. Golden Balls) of sequentieel
- aantal spelen: éénmalig (one-shot) of herhaald
- zich rationeel gedraagt (en dus zijn eigenbelang nastreeft)
- veronderstelt dat de andere spelers zich ook rationeel gedragen
,GEVANGENENDILEMMA
We gaan er van uit dat het een simultaan spel is, dat elke gevangene de spelregels (jaren
gevangenis) kent en dat elke gevangene rationeel beslissingen neemt uit eigenbelang.
Gevangene 1:
- Als gevangene 2 bekent → moet bekennen want dan slechts 8 jaar
- Als gevangene 2 ontkent → moet bekennen want dan slechts 1 jaar
ONGEACHT wat gevangene 2 doet, zal gevangene 1 altijd het best bekennen. Voor
gevangene 1 noemen we "bekennen" een dominante strategie en "ontkennen" een
gedomineerde strategie.
Gevangene 2:
- Als gevangene 1 bekent → moet bekennen want dan slechts 8 jaar
- Als gevangene 2 ontkent → moet bekennen want dan slechts 1 jaar
ONGEACHT wat gevangene 1 doet, zal gevangene 2 altijd het best bekennen. Ook voor
gevangene 2 noemen we "bekennen" een dominante strategie en "ontkennen" een
gedomineerde strategie.
➔ Een rationele speler zal NOOIT een gedomineerde strategie kiezen. Hierdoor zullen
zowel gevangene 1 als gevangene 2 bekennen en krijgen ze beide 8 jaar celstraf. De
combinatie van dominante strategieën noemen we het evenwicht in dominante
strategieën.
De verwachte uitkomst (= niet-coöperatieve uitkomst), (bekennen, bekennen), is niet de
meest ideale uitkomst voor beide gevangenen. Ondanks de dominante strategie, is het beter
als beide gevangenen ontkennen (= coöperatieve uitkomst of oplossing).
➔ Dit ontkracht de theorie van Adam Smith, want het streven naar eigenbelang leidt
NIET noodzakelijk tot het gezamenlijke belang.
Opmerkingen:
- Op voorhand beslissingen afspreken is cheap talk (bv. Golden Balls)
- Bij invloed van externe factoren (zwijgrecht, sociale verplichting, overheid) kan
uitkomst toch verschillen ➔ oplossing voor coördinatieprobleem
- Afspreken gaat makkelijker in herhaalde spellen
, GOLDEN BALLS – SPLIT OR STEAL – VB. DILEMMASPEL
SPLIT STEAL
SPLIT (50,50) (0,100)
STEAL (100,0) (0,0)
In theorie zijn er 3 Nash-evenwichten, maar in realiteit voorspellen we dat ratonele spelers
‘steal’ kiezen (want niemand wil bedrogen worden). ‘Steal’ is dus een dominante strategie en
‘split’ een gedomineerde strategie.
SAMENWERKING IN HERHAALDE SPELLEN
Axelrod's tournament bij herhaald gevangenendilemma:
- "Tit for Tat"-strategie van Rapoport = vriendelijk, wraaknemend én
vergevingsgezind
- Speler 1 kopieert strategie van speler 2 bij elke volgende beurt. Wanneer speler 2
vriendelijk is, is speler 1 vriendelijk. Als speler 2 onvriendelijk is, zal speler 1 later
wraak nemen.
Als voorbeeld met Golden Balls:
t1 SPLIT + SPLIT vriendelijk
t2 SPLIT + STEAL verloren, want speler 2 verandert strategie
t3 STEAL + STEAL beiden verloren→ speler 2 speelt niet-coöperatief als speler 1 dat doet
t4 STEAL + SPLIT wraaknemend, want speler 1 kopieert vijandelijke strategie
t5 SPLIT + SPLIT vergevingsgezind want beide spelers zijn terug coöperatief
Bij het kiezen van de strategie speelt ook tijd een rol: in een herhaald spel kan
coöperatieve samenwerking rationeel zijn, want men heeft meer tijd om te volgen en kleinere
winsten te pakken. In een one-shot spel is het wat moeilijker want de verleiding is te groot
om voor eigenbelang te kiezen en dus eenmalig voor alle winst te gaan.
In een herhaald spel kan afspreken WEL een rationele beslissing vormen.
Voorbeeld: trigger-strategie bij Golden Balls: meewerken zolang de andere meewerkt, en
vanaf dan nooit meewerken
t1 SPLIT + SPLIT vriendelijk
t2 SPLIT + STEAL verloren, want speler 2 verandert strategie
t3 STEAL + STEAL beiden verloren→ speler 2 speelt niet-coöperatief als speler 1 dat doet
t4 STEAL + SPLIT wraaknemend, want speler 1 kopieert vijandelijke strategie
t5 STEAL + STEAL niet vergevingsgezind
➔ Bij bedrog valt de coöperatie volledig weg, in tegenstelling tot bij de Tit-for-Tat
strategie waar spelers elkaar kunnen vergeven.
