Beïnvloedende omgevingsfactoren
INLEIDING
Model van Lalonde → health field concept (van Lalonde)
Middel om gh-problemen te analyseren.
Biologische factoren
De biologische factoren zijn alle aspecten van de gezondheid, zowel de fysieke als de mentale, die
een gevolg zijn van onze biologische samenstelling. Ze omvatten onder andere de genetische
erfelijkheid, de processen van verouderen, maar ook onze verschillende complexe stelsels zoals de
botten, de zenuwen, de spieren, het cardio-vasculair stelsel, het endocriene stelsel, de
spijsvertering… (Lalonde, 1974)
Omgeving
Deze factoren omvatten alle aspecten die gezondheid beïnvloeden die buiten het individu liggen en
waar het individu weinig tot geen controle over heeft (Lalonde, 1974). We kunnen hierbij een
onderscheid maken tussen de fysieke omgeving en de sociale omgeving.
• De fysieke omgeving is de samenstelling en vormgeving van woon-, werk- en
schoolomgevingen en voorzieningen daarbinnen. Voorbeelden daarvan zijn
watervoorziening, groenvoorzieningen, aanwezigheid van industrie…
• De sociale omgeving omvat alle sociale verbanden waarin een individu leeft en de sociale
invloeden op het individu. Voorbeelden daarvan zijn de gezinssituatie, de familie, buren,
klasgenoten, collega’s, maar ook media, sociale en culturele waarden en normen (Vlaams
Instituut Gezond Leven, 2020)
Later werd de omgeving opgesplitst in 4 contexten, namelijk:
• De fysieke omgeving
• De sociaal-culturele omgeving
, • De economische omgeving: betaalbaarheid en marketing van producten en diensten en de
economische welvaart van een land of gebied
• De politieke omgeving: wetten, regels en aanbevelingen m.b.t. gezondheid
Leefstijl
De leefstijl omvat alle beslissingen die van invloed zijn op de gezondheid die gemaakt worden door
individuen en waar ze min of meer controle over hebben (Lalonde, 1974). Dit zijn onder andere
gedragingen zoals roken, eten en bewegen. Zij hebben een duidelijke invloed op de gezondheid en
vooral ook op de niet-overdraagbare aandoeningen zoals longproblematieken, hart- en vaatziekten,
diabetes, kanker…
De leefstijl van mensen wordt veelal bepaald door de competenties (kennis en vaardigheden) van
een individu, de drijfveren om gezond of ongezond gedrag te stellen, maar ook door de omgeving
waarin iemand leeft (Vlaams Instituut Gezond Leven, 2020).
Voorzieningen gezondheidszorg
De voorzieningen van de gezondheidszorg gaat om de kwantiteit, kwaliteit, inrichting, aard en relatie
van mensen en middelen in de voorziening van de gezondheidszorg. Het omvat bijvoorbeeld de
dokterspraktijk, de verpleegkundigen, ziekenhuizen, medische medicatie, ambulances, tandzorg,
oogartsen… (Lalonde, 1974) Naast de curatieve gezondheidszorg is er daarnaast meer en meer
aandacht voor preventieve gezondheidsvoorzieningen zoals vaccinaties, leefstijladvies (bv. BOV-
coaches)…
Niet enkel de organisatie van de gezondheidszorg speelt een belangrijke rol, maar ook de
toegankelijkheid. Want niet alle lagen van de bevolking hebben even makkelijk toegang tot deze
gezondheidszorg.
Interactie
Gezondheidsproblemen kunnen steeds gelinkt worden aan een, of meerdere factoren uit dit model.
Bv. de oorzaken van sterfte door verkeersaccidenten kan veroorzaakt worden door risico’s genomen
door individuen (bv. te snel rijden, dronken rijden, veiligheidsgordel niet dragen…), maar ook door
het ontwerp van auto’s en wegen en de voorziening van ambulances en eerste hulp (Lalonde, 1974).
Wanneer iemand aangereden wordt in het verkeer en de eerste hulp is snel genoeg, dan zal de kans
op sterfte kleiner zijn dan wanneer de eerste hulp lang wegblijft. Dit voorbeeld toont heel duidelijk
aan dat individuen zelf verantwoordelijkheid dragen, maar ook onze omgeving
verantwoordelijkheden heeft.
Health field concept→ verschuiven van focus:
gezondheidszorg als systeem → preventie
,Ecologische modellen voor gezondheidsgedrag
4 kenmerken:
1. Meerdere types:
- Sociaal-culturele
- Fysieke
- Politieke
- Economische
2. Meerdere niveau’s:
- Microniveau
- Mesoniveau
- Macroniveau
3. Interacties tussen omgevingsinvloeden
- Versterken
- Verzwakken
4. Indirecte en directe invloed
Analysis Grid for Environments Linkes to Obesity (ANGELO-MODEL)
- Obesogene omgevingen
- Nadenken over alle mogelijke omgevingsinvloeden
- 2 grote omgevingen
o Micro
Het microniveau bestaat uit settings waar het gedrag wordt uitgevoerd. Deze
settings zijn geografisch beperkt, klein en kunnen beïnvloed worden door
individuen. Voorbeelden van deze settings zijn scholen, werkplaatsen, thuis,
buurten…
o Macro
Het macroniveau bestaat uit sectoren zoals het schoolsysteem, het
gezondheidszorgsysteem, regeringen, de voedingsindustrie en attitudes die leven
in de maatschappij. Deze sectoren zijn voor een brede populatie gelijk en
bevinden zich eerder op regionaal, nationaal of internationaal niveau. Verder is
, het voor individuen ook moeilijker deze te gaan beïnvloeden. Hier wordt het
duidelijk dat ook het mesoniveau zoals bijvoorbeeld een gemeentebestuur of
schoolbestuur hier ook onder valt.
o settings uit het microniveau kunnen beïnvloed worden door de sectoren uit het
macroniveau.
Bv. regels vanuit het ministerie van onderwijs omtrent de hoeveelheid
lichamelijke opvoeding op school, zullen moeten toegepast worden in alle
scholen
- 4 types omgevingen:
o Fysiek: wat er aanwezig is in de omgeving bv fietspaden, thuis een springtouw
hebben, informatie hebben, …
o Economisch: budgetten, kosten die gerelateerd zijn aan gezond en ongezond
gedrag, …
o Politiek: alle wetten, regels rond gezondheid (regels op micro-, meso- en
macroniveau)
vb schoolbeleid omtrent voeding, regels thuis mbt voeding, regels op nationaal
niveau mbt voeding (bv food labeling, gezondheidsclaims)
o Sociaal-cultureel: normen, houding, opvattingen, attitudes
vb. waarde die de school hecht aan deelname in sportlessen, massamedia, mate
waarin leerkrachten rolmodellen zijn, …
Fysieke activiteit Fysieke activiteit
Opmerking: verschillende omgevingsinvloeden kunnen in meerdere hokjes geplaatst worden.
Bv. beschikbaarheid van gezonde voeding in schoolkantine.
