Mediageschiedenis
Module 1: Journalistiek
Wat is journalistiek?
Zeer veel verschillende definities van verschillende bronnen.
Schrijven voor dagbladen/magazines
Nieuws vergaren, verwerken, verspreiden om te informeren.
Gebaseerd op waarheid, accuraatheid en feitelijke kennis op verschillende media
Journalistiek als genre = bepaalde manier van schrijven, presenteren van gegevens, stijl verschilt
van proza.
Journalistiek als beroep = geheel van normen, procedures, standaarden om journalistiek te
produceren.
= autonoom veld/beroep.
Via etymologie naar de geschiedenis van de journalistiek
In alle krantentitels zijn er een aantal woorden die we steeds opnieuw zien terugkomen zoals
bijvoorbeeld: gazet, Nieuws, Courant, tijding (nieuws dat binnenkomt), post, Telegraaf
Er zijn veel verschillende kranten, doorheen de geschiedenis zijn er echter al heel wat afgevallen.
Handel, religie, politiek, technologie en de vroege ontwikkeling van de
journalistiek
Wat was de eerste krant? Zeer moeilijke vraag -> Hangt af van de definitie die je hanteert:
- Regelmatig verschijningsritme
- Continuïteit en herkenbare identiteit (titel, formaat, rubrieken, lay-out,…)
- Focus ligt op de actualiteit
- Brede themas
=> kranten zijn niet plots ontstaan: lange evolutie van verschillende voorlopers. Vandaag evolueert
de krant nog altijd (online) en zijn de kenmerken “regelmatig verschijningsritme” en
“Herkenbaarheid” aan het veranderen.
Nieuws en de prehistorie van de journalistiek
Nieuws bestond altijd maar was vooral oraal (roddels, marktkramers, zangers, bellenmannen) ->
bleef altijd redelijk lokaal want kon niet opgeschreven worden door het grote analfabetisme. Zelfs
als iets werd opgeschreven was het niet verplaatsbaar en reproduceerbaar
1
, Uiteindelijk evolueert men naar geschreven nieuws, vaak in grote rijken door de handel.
o Eerste gedrukte “krant”: 1605 in Straatsburg
o Journalistiek als echt autonoom beroep ontstond in de 2e helft van de 19e eeuw, dit is
echter wederom afhankelijk van wat je definieert als journalistiek
Nieuws en politiek bestuur
Communicatie als beleidsinstrument
Grote rijken (Romeins Rijk, China) zijn een immens rijk dat vanuit 1 centraal centrum wordt
geregeerd.
Orale communicatie is zeer onbetrouwbaar om informatie over het hele rijk te verspreiden.
o Rome transporteerde brieven via bodes
o China verzond ook brieven naar verschillende ambtenaren doorheen het rijk.
Communicatie met het publiek
Rome was het eerste gekende rijk dat aan formele communicatie van het nieuws aan een breed
publiek deed.
Opgehangen gebeitelde stenen (acta diurna: op publieke plaatsen + op perkament
verspreidt naar de provincieën + voorgelezen) met politiek; militair; gerechterlijk nieuws
maar evengoed roddels; familienieuws van rijken,….
o Was eigenlijk een soort staatskrant
Nieuws, handel en de voorlopers van de krant
Handel als bron en publiek van nieuws
Publiek: Nieuws is enorm belangrijk voor handel: er is nood aan up-to-date informatie over wat er
gebeurt in de wereld, zeker door de internationalisering. Mensen moeten immers kunnen inschatten
waar ze in kunnen investeren: het lokale nieuws bepaalt enorm of je geld terugkrijgt of niet.
Bron: Nieuws werd echter ook verzameld door handelaars. Vaak waren
handelsvertegenwoordigers ook correspondenten die gebundeld in nieuwsbrieven via koeriers
nieuws over het hele grondgebied verspreidden.
Handel als verspreiding van nieuws
Handelaars reizen vaak dus waren zij heel geschikt om nieuws(berichten) doorheen heel het rijk te
verspreiden. Heirdoor waren de grote handelssteden uit het verleden ook belangrijke steden voor de
krant.
- Venetië (Gazetta = vernoemd naar een muntje), Amsterdam (Courant) en Londen (Gazette).
o Waren knooppunten van transport en handelaren: verspreiding zat goed. Er waren
ook goed geïnformeerde bronnen en een publiek dat geïnteresseerd was in nieuws.
Handel in nieuws
Nieuws wordt een soort handelswaar met commerciële nieuwsagentschappen en drukkers.
2
, Boekdrukkunst en de krant
De boekdrukkunst
Ontwikkelde in verschillende fases: van blokdruk (700, China) naar drukken met losse karakters (11e
eeuw, China)
Uiteindelijk gaat men in Europa de eerste drukpers krijgen met afzonderlijke letters.
o Ons alfabet met 26 letters is handig voor de drukpers (cfr. Chinese tekens)
o Wie het uitgevonden heeft is controversieel, maar vaak toegeschreven aan
Gutenberg (Dirk Martens en Laurens Coster zijn ook pioniers qua boekdrukkunst)
Deze nieuwe uitvinding verspreidt zich zeer snel in onder meer Antwerpen en Venetië (door de grote
aanwezigheid van handel).
Door de boekdrukkunst kan men bestaande boeken makkelijk vermenigvuldigen en meer boeken
maken zoals ze bestaan, vooral reproductie van Latijnse en Griekse wetenschappelijke boeken.
Dit is een constante bij nieuwe uitvindingen: voor ze iets echts nieuws gaan doen, worden
vooral al bestaande zaken nagedaan. Denk maar aan ebooks.
Belang voor religie: men kon boeken (pamfletten) maken voor propaganda in godsdienststrijd tegen
de Protestanten. Deze godsdienststrijd zorgt er ook voor dat pamfletten vaker in de eigen taal
worden gedrukt. Pamfletten werden ook gebruikt voor vormen van nieuws en sensatie. Ze hadden
echter nog geen periodiciteit en waren dus geen kranten
Krant en de boekdrukkunst
Op de eerste krant is het wachten tot 150 jaar na de boekdrukkunst (wederom is er discussie wie nu
deze allereerste krant heeft gedrukt). De krant duwt het handgeschreven nieuws niet meteen weg
maar blijven naast elkaar bestaan.
Boekdrukkunst is een voorwaarde voor de krant, maar lang niet de enige:
o Distributie is moeilijk door de afwezigheid van een goed wegennetwerk
o Er heerst een hoge graad van analfabetisme
o Technisch was het nog redelijk onmogelijk om snel te drukken
o De kopers moesten veel betalen voor kranten
o De koning had grote macht en censureerde veel nieuws.
Vanaf de 16e eeuw raken veel van deze problemen opgelost en is er een grotere vraag naar
nieuws. Vanaf 1605 komen er de eerste wekelijkse kranten.
o Postsysteem is beter door de opkomende handel
o Men focuste op buitenlands nieuws (vooral handelaren consumeerden nieuws en
waren dus geïnteresseerd in wat er gebeurt)
o Er is nog altijd censuur
Men is bang voor het mobiliserende van het medium
Je moest goedkeuring krijgen van de vorst om kranten te drukken.
Preventieve censuur van kranten
• Geen binnenlandse politieke beerichtgeving
Eerste echte dagelijkse krant komt uit 1783 in Pennsylvania.
3
, Evolutie van de krant in de 19e eeuw
Krant en politiek in de 19e eeuw
In de 19e eeuw wordt de krant steeds politieker en ook een massamedium. Het wordt een ruimte
voor publiek debat en opinie mede door het wegvallen van de overheidscontrole.
De krant voor het ontstaan van België
Tot 1814 was België deel van Frankrijk, er heerste een centralistisch beleid waar alle kranten de
regeringskrant Moniteur Universel moesten volgen. De kranten in België waren grotendeels in het
Frans.
Vanaf 1814 tot 1830 was België een deel van het Koninkrijk der Nederlanden. Onder hun
heerschappij werd het octrooi afgeschaft. Dit was het exclusieve recht om te drukken dat aan
mensen werd gegeven. Ook de preventieve censuur wordt afgeschaft. Toch wordt er geprobeerd om
de oppositie monddood te maken en worden oppositiejournalisten verbannen.
Groot deel van de pers is tegen Willem I
o Journalisten spelen een belangrijke rol in de onafhankelijkheidsstrijd en het
voorlopig bewind (=eerste regering na onafhankelijkheid)
De Belgische grondwet en de persvrijheid
Het Voorlopig Bewind is zeer liberaal ten op zichtte van de Pers in vergelijking met buurlanden. In
de grondwet staan er verschillende artikels om de pers te beschermen:
- Geen censuur of borgprijs (Bedrag gegeven aan overheid, niet terugkrijgen wanneer je iets
doet dat hen niet aanstaat) mogelijk
- Persmisdrijven komen voor een assisenjury (volksvertegenwoordigers) zodat de staat geen
wraak kan nemen.
Door deze vrije wetten vestigen heel wat kritische buitenlandse journalisten zich in Brussel
waaronder bijvoorbeeld Karl Marx.
Toch zijn er restricties op kritiek op de Koning en het parlement.
De 19e eeuwse opiniepers in België
In de 19e eeuw was de pers sterk geopinieerd. Verschillende mensen met eenzelfde opinie maken
samen een krant, hierdoor is er een brede waaier aan opiniebladen.
- Liberaal: zowel progressief als conservatief
- Katholiek: zowel progressief als conservatief
- Unionistisch: tegen partijpolitiek
- Organistisch: terug aansluiten bij Nederland
- Radicaal
Deze bladeren waren zo goed als allemaal geschreven in het Frans. Als er al Vlaamse kranten waren
dan verschenen deze maar 1 tot 3 keer per week. De reden hiervoor was het grote analfabetisme in
Vlaanderen, Frans als elitetaal en de grote armoede in Vlaanderen.
Eerste echt Vlaams Dagblad: Vlaemsch Belgie door onder andere Henri Conscience (mislukte
journalist in de Franstalige kranten, dus probeerde hij maar een Vlaamse krant te maken) in 1844.
4
